Matka Boża Gromniczna (tytuł)

tytuł Maryi

Matka Boża Gromniczna, również Matka Boska Gromniczna – w Kościele katolickim jeden z tytułów Maryi, który wywodzi się z Teneryfy (Wyspy Kanaryjskie, Hiszpania)[1]. Tytuł powszechnie znany w Hiszpanii, Ameryce Łacińskiej, Filipinach oraz w Polsce[2], celebrowany 2 lutego w święto Ofiarowania Pańskiego, nazywane także świętem Matki Bożej Gromnicznej (dawniej – Oczyszczenia Najświętszej Maryi Panny). Etymologia tytułu wywodzi się od dużej świecy – gromnicy, której używano w Kościele od V w. podczas celebracji tego święta jako symbolu Jezusa – światłości świata[3].

„Matka Boża Gromniczna pośród Guanczów” obraz z XVIII w.

Powszechny i wywyższony w Kościele katolickim[4] wizerunek Matki Bożej Gromnicznej przedstawia Maryję z Dzieciątkiem Jezus na ręku i gromnicą w drugiej ręce, w kanaryjskim pierwowzorze postać klasyfikowana jest jako Czarna Madonna, w Ameryce Łacińskiej często spotykane są jednak wersje przedstawiające jasną karnację[5].

Matka Boża Gromniczna jest patronką Wysp Kanaryjskich oraz kilku miast na świecie[6]. Jej wstawiennictwu przypisuje się wiele łask i cudów[7][8]. Sanktuarium Matki Bożej Gromnicznej wraz z historyczną figurą – Bazylika i Królewskie Sanktuarium Maryjne Matki Bożej Gromnicznej[9], znajduje się w pobliżu jej znalezienia, na Teneryfie[10].

Nazwa miejscowości w której znajduje się świątynia – Candelaria (z hiszp. „gromniczno”), powstała od postaci Matki Boskiej Gromnicznej[11][12].

Historia figury i wizerunku Matki Bożej Gromnicznej

edytuj

W roku 1392 dwaj rodowici mieszkańcy Teneryfy napotkali na brzegu wyrzuconą przez ocean drewnianą figurę Matki Boskiej z gromnicą. Poprosili o pomoc w jej przeniesieniu miejscowego króla Guanczów, następnie figurę ustawiono w grocie. Opowieść mówi o cudownym uleczeniu ran u osób, które dotykały figury. Guanczowie uznali świętość postaci, co traktuje się jako przełomowy moment w chrystianizacji Wysp Kanaryjskich i początek kultu Matki Bożej Gromnicznej na świecie[1][11].

 
„Matka Boza Gromniczna” patronka Alangasí, Ekwador

W XV w. z Wysp Kanaryjskich kult wizerunku wraz z hiszpańską konkwistą przeniósł się na kontynent amerykański (medalion z Matką Bożą Gromniczną nosił m.in. Hernán Cortés). W krajach Ameryki Łacińskiej ta postać Maryi jest drugą najbardziej znaną, po Matce Bożej z Guadelupe[6].

W Polsce postać Matki Bożej z dzieciątkiem i gromnicą nie stała się rozpoznawalnym przedmiotem kultu ani elementem ikonografii sakralnej[11], choć istnieje kilka niewielkich parafii pod takim wezwaniem. W okresie przedwojennym pojawiły się natomiast opowieści i wiersze (Kazimiera Iłłakowiczówna[13], Józef Strug[14], Marian Gawalewicz[15]) oraz ilustracje (Piotr Stachiewicz[16], Wojciech Grabowski[17]) łączące Matkę Bożą Gromniczną z polskim folklorem, legendami i tradycją przedchrześcijańską (postać Maryi wzorowana na Dziewannie z wilkami)[18]. Choć prace te nie mają waloru religijnego, spotykane są w wielu publikacjach dotyczących święta Ofiarowania Pańskiego[11].

Słaba znajomość historii i religijnego wizerunku Matki Bożej Gromnicznej w Polsce[11] wynika prawdopodobnie z niewielkiego przenikania elementów kultury iberyjskiej do Polski, podobnie nieznany a dopiero w XXI w. rozpoznawalny stał się w Polsce wizerunek Matki Bożej z Gudelupe[19]. Ponieważ polski wizerunek Matki Bożej Gromnicznej z wilkiem lub wilkami odnosi się jedynie do tradycji przedchrześcijańskiej i legend ludowych, nie jest on celebrowany w miejscach kultu religijnego a obchody 2 lutego skupione są na Ofiarowaniu Pańskim, choć nazwa „gromnicznej” jest powszechnie używana w Polsce. W krajach hiszpańskojęzycznych dzień ten oficjalnie związany jest z kultem Matki Bożej Gromnicznej i celebracją różnych wersji figur takiej postaci. W polskich artykułach dotyczących święta Ofiarowania Pańskiego spotkać można postulat przyjęcia oficjalnego tytułu i postaci Matki Bożej Gromnicznej także w Polsce[9].

 
45 metrowy monument „Matka Boża Gromniczna” Boliwia

Błędne tłumaczenia tytułu de la Candelaria

edytuj

W polskich publikacjach dotyczących bazyliki, iberyjskiego pochodzenia i kultu wizerunku, używa się wprawdzie tytułu Matki Bożej Gromnicznej, ale często też spotkać można błędne tłumaczenia, gdzie zamiast „gromniczna” widnieje „z Candelarii”. Fraza de la Candelaria w języku hiszpańskim nie oznacza nazwy miejscowości pochodzenia, ale przymiotnik „od świecy”[12]. Słowo „candelaria” wg Słownika Królewskiego odnosi się przede wszystkim do święta Ofiarowania Pańskiego[20]. Tytuł Nuestra Señora de la Candelaria lub Virgen Candelaria nosi wiele rzeźb, obrazów i świątyń poza Candelarią i przedstawiają różne wersje Maryi ze świecą, inne niż kanaryjska[9].

Zobacz też

edytuj

Przypisy

edytuj
  1. a b Presentación de Jesús al templo (Fiesta de la Candelaria) [online], Catholic.net [dostęp 2022-02-02] (hiszp.).
  2. Instytut Gość Media, Ofiarowanie Pańskie [online], liturgia.wiara.pl, 7 sierpnia 2006 [dostęp 2022-02-02].
  3. Święto Ofiarowania Pańskiego – 2 lutego [online], Stacja7.pl, 2 lutego 2019 [dostęp 2022-02-02] (pol.).
  4. Candelaria, Nuestra Señora [online], corazones.org [dostęp 2022-02-02].
  5. Virgen de la Candelaria [online], Virgen de la Candelaria [dostęp 2022-02-02] (hiszp.).
  6. a b La Virgen de la Candelaria | El Popular [online], elpopular.pe [dostęp 2022-02-02] (hiszp.).
  7. Autor Grzegorz Paderewski, Candelaria. [online], Brazylia, 6 listopada 2019 [dostęp 2022-02-02] (pol.).
  8. XXXVI VISITAS DE LA VIRGEN DE CANDELARIA A LA LAGUNA. Un vínculo de cinco siglos 1555-2018 (V). Por Julio Torres Santos – La Laguna Ahora [online], lalagunaahora.com [dostęp 2022-02-02] (hiszp.).
  9. a b c Matias Maciek Tyrowicz, Matka Boża Gromniczna [online], zywawiara.pl, 25 stycznia 2022 [dostęp 2022-02-02].
  10. Bazylika Matki Boskiej Gromnicznej w Candelarii [online], Kierunek Teneryfa [dostęp 2022-02-02] (ang.).
  11. a b c d e Matka Boża Gromniczna – głośna historia, nieznana [online], Magna Polonia, 18 lutego 2021 [dostęp 2022-02-02] (pol.).
  12. a b CANDELARIA – definicja i synonimy słowa candelaria w słowniku [online], educalingo.com [dostęp 2022-02-02] (pol.).
  13. Matka Boża Gromniczna i lutowy wilk [online], polskokatolicki.pl [dostęp 2022-02-02].
  14. Gromniczna Pani na Podkarpaciu [online], niedziela.pl [dostęp 2022-02-02] (pol.).
  15. Królowa Niebios. Legendy o Matce Boskiej – Śląska Biblioteka Cyfrowa [online], sbc.org.pl [dostęp 2022-02-02] (pol.).
  16. Gromniczna Matka Jezusowego Światła [online], niedziela.pl [dostęp 2022-02-02] (pol.).
  17. Wiesława Gruchała, Święto Matki Boskiej Gromnicznej | opatowka.pl [online], 2 lutego 2021 [dostęp 2022-02-02] (pol.).
  18. Dziewanna Gromniczna – Weneda.net [online], weneda.net [dostęp 2022-02-02].
  19. Matka Boska z Guadalupe w Podróży Zagranicznej [online], kofc.org [dostęp 2022-02-02].
  20. candelaria | Diccionario de la lengua española [online], Real Academia Española [dostęp 2022-02-02] (hiszp.).