Monotropizm
Monotropizm to strategia poznawcza uważana za główną cechę leżącą u podstaw autyzmu. Umysł monotropowy to taki, który w dowolnym momencie skupia swoją uwagę na niewielkiej liczbie zainteresowań, mając tendencję do pomijania rzeczy poza tym tunelem uwagi. Teoria monotropizmu została opracowana przez Dinah Murray, Wenn Lawson i Mike Lesser w latach 90. i opublikowana w czasopiśmie Autism w 2005 roku[1]. Dalsze prace Wenna Lawsona nad teorią stanowiły podstawę jego doktoratu, Single Attention and Associated Cognition in Autism oraz książki The Passionate Mind (Lawson, 2011).
![](http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f9/Tunnel_vision_sc.png/220px-Tunnel_vision_sc.png)
Tendencja do ścisłego skupiania uwagi ma szereg implikacji psychologicznych. Podczas gdy monotropizm powoduje, że ludzie nie dostrzegają rzeczy poza ich tunelem uwagi, skupiona w nim uwaga może prowadzić do intensywnych doświadczeń, głębokiego myślenia i stanów przepływu[2][3]. Jednak ta hiperkoncentracja utrudnia przekierowanie uwagi, w tym rozpoczynanie i przerywanie zadań, co prowadzi do tego, co często określa się jako dysfunkcję wykonawczą w autyzmie i stereotypii lub perseweracji, w których uwaga osoby jest wielokrotnie przyciągana z powrotem do tego samego.
Charakterystyka
edytujPonieważ ilość uwagi dostępnej osobie jest ograniczona, procesy poznawcze są zmuszone do konkurowania. W umyśle monotropowym zainteresowania, które są aktywne w danym momencie, zwykle pochłaniają większość dostępnej uwagi, powodując trudności w zadaniach wymagających szerokiego zakresu uwagi, w tym konwencjonalnych interakcjach społecznych. Na rozwój języka może mieć wpływ zarówno wymagana szeroka uwaga, jak i psychologiczny wpływ języka, który zapewnia innym narzędzie do manipulowania systemem zainteresowań dziecka. Jak argumentuje Murray i in., „Zakłócenie tunelu uwagi jest bolesnym doświadczeniem. Język może nagle stać się nieatrakcyjny dla głęboko monotropowego niemowlęcia.”
W ujęciu monotropizmu trudności teorii umysłu obserwowane u osób autystycznych nie są „deficytem podstawowym”, ale raczej wynikają z wymagań związanych z uwagą interakcji społecznych. Jak ujmuje to socjolog autystyczny Damian Milton, „rozpoznawanie innych może mieć miejsce tylko wtedy, gdy jest powiązane z realizacją interesów osoby autystycznej, w przeciwnym razie istnienie innych może w ogóle nie zostać zarejestrowane. Koncentracja monotropowa prowadzi do fragmentarycznego obrazu świata, a z takiego punktu widzenia niezwykle trudno jest zrozumieć interakcje społeczne, co prowadzi do potencjalnie zarówno pozornych, jak i rzeczywistych trudności «teorii umysłu»”[4].
Osoby monotropowe mają problem z przetwarzaniem wielu rzeczy naraz, szczególnie jeśli chodzi o wielozadaniowość podczas słuchania. Niektórzy mają problemy z robieniem notatek w klasie podczas słuchania nauczyciela[5] i mogą mieć trudności z równoczesnym odczytywaniem twarzy danej osoby i zrozumieniem tego, co mówią[1]. Powszechną tendencją jest unikanie przez jednostki złożonych środowisk sensorycznych z powodu tej nadwrażliwości[5].
Aby osoba została zidentyfikowana/zdiagnozowana jako autystyczna, musi ona wykazywać ograniczone i powtarzalne zachowanie (restricted and repetitive behavior – RRB). Te zachowania powstają z powodu niezdolności jednostki monotropowej do przeniesienia uwagi i wywołania obsesji na punkcie przedmiotu lub rytuału. Murray i Lesser opisują umysł osoby monotropowej jako działającej podobnie do myśliwego, przy czym osoba ta w pełni wierzy w to, co jest obecnie obserwowane, i tłumi wcześniej zdobytą wiedzę. Ta relacja jest silnie powtórzona w późniejszych pracach Karvelisa i in. w predykcyjnym modelu przetwarzania[6]. Ten umysł jest w stanie stłumić ból i skupić uwagę na czymś innym. Ma zdolność rozwijania dużej głębi w danym zainteresowaniu lub umiejętności, zamiast poszerzania zakresu zainteresowań[7].
Implikacje dla praktyki
edytujAby pomóc osobom autystycznym w zrozumieniu świata i poruszaniu się po nim, Murray i in. zaproponował pewne kroki, które mogą być pomocne. Obejmują one:
- Zwiększaj kontakty z innymi ludźmi poprzez zainteresowania dziecka: „zacznij tam, gdzie jest dziecko”.
- Pozwól im realizować własne zainteresowania i buduj w ten sposób zrozumienie.
- Popraw zrozumienie, aby poprawić fałszywe lub częściowe połączenia.
- Zwiększaj osiągalność zadań, zmniejszając ich liczbę i złożoność.
- Spraw, aby zadania i połączenia były bardziej znaczące[1].
Nie należy skupiać się tylko na zachowaniach, umiejętnościach lub zrozumieniu osoby autystycznej; ważne jest – i satysfakcjonujące – aby osoby wokół nich pracowały, aby zrozumieć ich perspektywy.
Przypisy
edytuj- ↑ a b c Dinah Murray, Mike Lesser, Wendy Lawson. Attention, monotropism and the diagnostic criteria for autism. „Autism”. DOI: 10.1177/1362361305051398. PMID: 15857859.
- ↑ Studio III Atlass - Damian Milton on Monotropism and flow states [online] [dostęp 2022-08-05] .
- ↑ Going with the flow: reconsidering 'repetitive behaviour' through the concept of 'flow states'. W: McDonnell Andy, Damian Milton: Gap: Autism, Happinees and Wellbeing. BILD, 2014-10-24, s. 38–47. ISBN 978-1-905218-35-6. (ang.).
- ↑ Damian Milton: So what exactly is autism?. 2012. [dostęp 2018-10-26].
- ↑ a b Olga Bogdashina: Sensory perceptual issues in autism and asperger syndrome: Different sensory experiences-different perceptual worlds. Jessica Kingsley Publishers, 2003. ISBN 978-1-84310-166-6.
- ↑ Povilas Karvelis, Aaron R Seitz, Stephen M Lawrie, Peggy Seriès. Autistic traits, but not schizotypy, predict increased weighting of sensory information in Bayesian visual integration. „eLife”. 7, 2018-05-14. DOI: 10.7554/eLife.34115. ISSN 2050-084X. PMID: 29757142. PMCID: PMC5966274. (ang.).
- ↑ Dinah Murray , Mike Lesser , Mind as a Dynamical System: Implication for Autism, 1998, s. 217–230 .