Odpoczynek w czasie ucieczki do Egiptu (obraz Caravaggia)
Odpoczynek w czasie ucieczki do Egiptu – obraz olejny namalowany przez włoskiego artystę barokowego, Caravaggia.
Autor | |
---|---|
Data powstania |
ok. 1597 |
Medium | |
Wymiary |
135,5 × 166,5 cm |
Miejsce przechowywania | |
Miejscowość | |
Lokalizacja |
Dzieło powstało dla nieznanego mecenasa. Podejrzewa się, że zleceniodawcą mogła być Kongregacja Oratorium św. Filipa Neri. Dokładna data powstania obrazu również nie jest znana. W literaturze najczęściej wymieniane są lata 1595–1597, czyli okres, gdy młody artysta przebywał w Rzymie i pracował m.in. dla kardynała Francesco del Monte. Obok Marii Magdaleny pokutującej jest to jedna z pierwszych prac malarza o tematyce biblijnej. Obraz obecnie znajduje się w zbiorach Galleria Doria Pamphilj w Rzymie.
Opis obrazu edytuj
Malarz zaczerpnął temat obrazu z apokryficznej opowieści o ucieczce Świętej Rodziny do Egiptu. Był to popularny motyw, chętnie wykorzystywany przez artystów renesansu i baroku. Jednakże obraz Caravaggia zawiera innowacyjny element ikonograficzny w postaci umieszczonego w centrum obrazu i stojącego tyłem do widza anioła grającego na skrzypcach. Anioł jest ukazany jako młody i piękny młodzieniec o wyraziście wyeksponowanej cielesności i hermafrodytycznej urodzie. Jest prawie nagi, jego ciało częściowo okrywa zdająca się unosić w powietrzu biała tkanina, plecy zdobią czarne skrzydła.
Wysmukła postać anioła dzieli płótno na dwie części. Z lewej strony ukazany został św. Józef, który trzyma w rękach nuty. Został przedstawiony jako prosty, zakłopotany człowiek, który nie rozumie tego, co się wokół niego dzieje. Święty siedzi na podróżnym worku, obok leży bukłak z winem, a za jego plecami stoi osioł. Święty Józef ma proste chłopskie rysy, łysiejącą głowę i zmierzwioną brodę. Jego stopy są bose, ich ułożenie może świadczyć o zażenowaniu. Ta część obrazu jest ciemniejsza i zdominowana przez różne odcienie brązu.
Prawa strona obrazu jest jaśniejsza i bogatsza w żywe kolory. Jej centralną postacią jest Matka Boska z Dzieciątkiem na rękach. Oboje śpią odpoczywając po podróży, ich ciała rozjaśnia światło bijące od anioła, które podkreśla sacrum przedstawionych osób. W tle widoczny jest fragment pejzażu i bogactwo roślin. Są to elementy wyjątkowe w obrazach Caravaggia, które w takiej skali nigdy nie występują w innych jego pracach.
Michelangelo Merisi malował, zazwyczaj korzystając z modeli. Osobą pozującą do postaci Marii była dziewczyna o imieniu Giulia[1], która pojawiła się także na obrazie Maria Magdalena pokutująca. Delikatny profil anioła pozwala rozpoznać tego samego modela, który pozował do postaci naiwnego gracza na obrazie Grający w karty z Kimbell Art Museum.
Symbolika i interpretacje edytuj
Obraz Odpoczynek w czasie ucieczki do Egiptu swoją żywą kolorystyką przypomina bardziej dzieła renesansowe, niż późniejsze ciemne i zdominowane przez efekty światłocienia prace artysty. Można dostrzec tu wyraźny wpływ malarstwa weneckiego, reprezentowanego m.in. przez Giorgione, jak i sztuki z regionu Lombardii. Całość dzieła utrzymana jest w lirycznym i intymnym nastroju, typowym dla ludowej religijności obecnej na obrazach z czasów kontrreformacji. Krytycy sztuki dopatrują się też inspiracji autora obrazem Annibale Carracciego Wybór Heraklesa z 1594.
Wyjaśnienie obecności anioła nie jest proste. Być może najbliższe prawdy jest stwierdzenie współczesnego dominikanina Pawła Krupy, który napisał: „Scena, która rozgrywa się pomiędzy Józefem i aniołem, to przecież artystyczny skrót prawdy o współdziałaniu Boga i człowieka”[2]. Bóg reprezentowany przez anioła jest kompozytorem, twórcą przekazywanej człowiekowi prawdy o zbawieniu. Józef swoją prostotą i zmieszaniem reprezentuje ludzkość z trudem przyjmującą boski przekaz.
Wyidealizowana postać Matki Boskiej z Dzieciątkiem kontrastuje z siermiężną prostotą Józefa. Wygląd Marii, szczególnie kolor jej włosów, może nawiązywać do opisu Oblubienicy z Pieśni nad pieśniami: „włosy na twojej głowie jak purpura”[3]. Przedstawienie śpiącej matki trzymającej w ramionach dziecko odnosi się do kolejnego fragmentu Pieśni: „Ja śpię, lecz serce me czuwa”[4].
Namalowana w prawym dolnym rogu obrazu dziewanna jest jedną z pierwszych martwych natur Caravaggia; może symbolizować Ziemię Obiecaną lub „różdżkę z pnia Jessego”[5]. Natomiast kamienie u stóp Józefa nawiązują do niewoli egipskiej Izraelitów.
Zobacz też edytuj
Przypisy edytuj
- ↑ Gilles Lambert, Caravaggio, wyd. Edipresse, Warszawa 2005, ISBN 83-89571-93-5.
- ↑ Paweł Krupa, Pragnienie światła w mateusz.pl. [dostęp 2010-03-25]. [zarchiwizowane z tego adresu (2009-09-07)].
- ↑ Pnp 7,6 w przekładach Biblii.
- ↑ Pnp 5,2 w przekładach Biblii.
- ↑ Iz 11,1 w przekładach Biblii.
Bibliografia edytuj
- Rosa Giorgi: Caravaggio. Warszawa: Arkady, 2002. ISBN 83-213-4039-3.
- Giles Lambert: Caravaggio. Warszawa: Edipresse, 2005. ISBN 83-89571-93-5.
- Opis obrazu na stronie Galleria Doria Pamphilj. [dostęp 2010-03-25]. (ang.).
Linki zewnętrzne edytuj
- Web Gallery of Art – opis obrazu. [dostęp 2010-03-25]. (ang.).