Polonia (Stanisław Wyspiański)

Polonia – projekt niezrealizowanego witraża do katedry we Lwowie autorstwa Stanisława Wyspiańskiego.

Polonia

Autor	Stanisław Wyspiański
Data powstania	ok. 1894
Medium	pastel
Wymiary	320 na 193 cm
Miejsce przechowywania
Lokalizacja	Muzeum Stanisława Wyspiańskiego w Krakowie, (Muzeum Narodowe w Krakowie)

Historia

We wrześniu 1892 Wyspiański otrzymał zamówienie na projekt witraży do dwóch okien katedry lwowskiej. Dolne okno miało przedstawiać ślubowanie króla Jana Kazimierza, a górne okno miała zająć scena wizyjno-alegoryczna ginącej Polski. Pastel Polonia (przechowywany dzisiaj w Muzeum Stanisława Wyspiańskiego w Krakowie) namalowany ok. 1894 oraz Caritas z postacią Madonny z 1904 (z Muzeum Narodowego w Warszawie) są częścią tego projektu.

Polonia ma wymiary 320 na 193 cm. Przedstawia grupę osób rozpaczających wokół symbolizującej Polskę zemdlonej kobiety. Kobieta przedstawiona jest w żałobnej sukni, purpurowo-gronostajowym płaszczu, ze Szczerbcem (mieczem koronacyjnym polskich królów) u boku. Osuwa się bezwładnie, podtrzymywana przez otaczające ją postacie: dziewczynkę w krakowskim gorsecie, chłopca w sukmanie, płaczące kobiety i przerażonego mnicha. Dwaj chłopcy nad Polonią wznoszą nagie ramiona ku niebu, skąd spoglądać mają Madonna i Michał Archanioł.

Wpływ na powstanie kompozycji miały kompozycje Matejki, zarówno Śluby Jana Kazimierza, jak i Polonia - Rok 1863 oraz twórczość i ołtarz Wita Stwosza z kościoła Mariackiego, który Wyspiański w wolnych chwilach szkicował. Polonia podobna jest do sceny Zaśnięcia NMP; ponadto tłum powtarza gesty płaczków z sarkofagu Kazimierza Jagiellończyka z wawelskiej katedry. Ruchliwość, gestykulacja, gwałtownie załamujące się draperie oraz wyrazista gestykulacja postaci to nawiązanie do apostołów ze sceny głównej ołtarza mariackiego. Pojawia się również inny motyw – od tego momentu będący znakiem firmowym artysty – monumentalna, ornamentacyjna roślinność. Pogmatwane gałęzie, kwiaty i uschnięte liście dopełniają kompozycję.

Kanoników lwowskich bulwersował „prymitywizm” ludowej stylizacji, chłopskie rysy Madonny. Wizja niesionej przez lud do stóp i okrytej wzorzystą szatą Madonny zbyt śmiało wykracza poza konwencje sztuki sakralnej. W lutym 1893 zażądano od artysty zmian, których on jednak nie wprowadził. Polonia zatem została uznana za „szpetne dziwactwo” i pozostała nigdy niezrealizowanym projektem.

Bibliografia

• „Wielcy malarze. Stanisław Wyspiański” nr 30, 1999.
• Marta Romanowska, Odnalezione po stu latach, „Alma Mater” nr 97/2007 (nr specjalny).

Linki zewnętrzne

• Madonna - „Caritas” - Projekty witraży i polichromii Stanisława Wyspiańskiego