Rahvaste mälestussammas
Rahvaste mälestussammas lub Rahvaste monument (pol. Pomnik narodów) – pomnik wzniesiony w Tartu w 1811 roku. Najstarszy wystawiony przez władze monument zawierający inskrypcję w języku estońskim.
 nr rej. 4370, 19 marca 1997
| |
 Rahvaste monument w Tartu | |
| Państwo | |
|---|---|
| Miejscowość | |
| Miejsce |
Vallikraavi tänav |
| Projektant | |
| Materiał |
cegła, brąz |
| Data odsłonięcia |
1811 |
Położenie na mapie Estonii  | |
 58°22′42″N 26°42′57″E/58,378333 26,715833
| |
Geneza edytuj
W trakcie rozpoczętej w 1804 roku budowy głównego gmachu Uniwersytetu Dorpackiego odnaleziono liczne szczątki ludzkie. Było to spowodowane tym, iż prace prowadzono na terenie kościoła św. Marii, zburzonego w trakcie wielkiej wojny północnej, oraz otaczającego go cmentarza. Szczątki przeniesiono na drugą stronę wzgórza Toomemägi, gdzie w lipcu 1806 roku zostały pochowane. Pogrzebane miały wówczas zostać 42 wozy ludzkich kości. Monument zaprojektował Johann Wilhelm Krause – architekt budynku Uniwersytetu Dorpackiego. Pomnik odsłonięto w 1811 roku[1].
Opis edytuj
Monument charakteryzuje się konstrukcją na planie kwadratu. Postument zbudowany jest z czerwonych cegieł, wieńczy go kula z krzyżem, zaś na każdej z jego ścian znajduje się wykonana z brązu tablica. Każda z płyt zawiera inskrypcję w innym języku – łacinie, niemieckim, rosyjskim i estońskim. Estońska inskrypcja zapisana została w dialekcie tartu i zawiera następującą treść[1]:
Siin hengawa mitme maije rahwa luid. Tarto liin matt neid omma Maria kirriko man XIII:nest saast XVIII saa aastade sadik. Neide hawwade pääl ehhit Alexander selle wastse tarkusse templi. Sedda kottust anti neil lujedel hengamisses MDCCCVI:mal aastal iani kuul...
Inspiracją dla pomnika były pomniki nagrobne z Licji[2].
Monument znajduje się przy skrzyżowaniu ulic Vallikraavi i Karl Ernst von Baeri. W rejestrze zabytków został przypisany pod adres Karl Ernst von Baeri tänav 19[3][4].
Znaczenie i dzieje współczesne edytuj
Rahvaste mälestussammas jest pierwszym pomnikiem wystawionym przez władze państwowe z inskrypcją w języku estońskim. Kolejnym takim monumentem był pomnik Marcina Lutra w Kumma, wystawiony w 1862 roku. Rahvaste mälestussammas jest także najstarszym znanym pomnikiem w przestrzeni publicznej Tartu[1].
W trakcie prac archeologicznych w piwnicach gmachu uniwersytetu odnaleziono kolejne kości, które zostały złożone obok monumentu 20 września 1985 roku[4].
W latach 90. XX wieku z pomnika zdemontowano brązowe tablice w związku z zagrożeniem kradzieży przez złodziei złomu. Tablice w językach niemieckim, rosyjskim i łacińskim zamontowano po konserwacji na odrestaurowanym postumencie w 2000 roku. W przypadku tablicy estońskiej zamontowana została jedynie kopia oryginalnej płyty z inskrypcją[1].
Od tego czasu pomnik był dewastowany przez wandali. Między innymi usunęli oni znajdujące się na tablicach miedzianie reliefy przedstawiające czaszkę ze skrzyżowanymi kośćmi, nanieśli na nie rysy i maźnięcia[1].
Zgodnie z rozporządzeniem wydanym 19 marca 1997 roku Rahvaste mälestussammas został wpisany z numerem 138 na listę zabytków. Obecnie nosi numer 4370[4][5].
Przypisy edytuj
Bibliografia edytuj
- Raul Vaiksoo: 101 Eesti monumenti. Tallinn: Varrak, 2018, s. 40. ISBN 978-9985-3-4347-0. (est.).
- Raimo Pullat, Enn Tarvel: История города Тарту. Tallinn: Eesti Raamat, 1980. (ros.).
- 4370 Rahvaste mälestussammas. [w:] Kultuurimälestiste riiklik register [on-line]. (est.).
- Kultuurimälestiseks tunnistamine. [w:] Riigi Teataja [on-line]. (est.).
- Rahvaste monument. [w:] Tartu linna kultuuriväärtusega asjade ja mälestiste register [on-line]. (est.).