Rzym (powieść)

Rzym (oryg. fr. Rome) – powieść Émile’a Zoli z 1895, drugi tom cyklu Trzy miasta, w którym rozwinięta zostaje rozpoczęta w poprzedniej części Lourdes krytyka instytucji Kościoła Rzymskokatolickiego.

Rzym

Rome

Autor	Émile Zola
Typ utworu	powieść
Wydanie oryginalne
Miejsce wydania	Francja
Język	francuski
Data wydania	1895
poprzednia Lourdes następna Paryż

Okoliczności powstania utworu

Koncepcja powieści opisującej w krytyczny sposób hierarchię kościelną narodziła się jeszcze w trakcie pielgrzymki do Lourdes, w czasie której Zola zbierał materiały do pierwszego tomu cyklu, powieści Lourdes. Pisarz wyjechał również do Włoch, był w Rzymie, Florencji, Neapolu i Wenecji, łącznie na sześć tygodni. Starał się również, bez powodzenia, o audiencję u Leona XIII. Ostatecznie Rzym został opublikowany w odcinkach w Le Journal w Paryżu oraz w rzymskiej gazecie La Tribuna na przełomie lat 1895 i 1896.

Pierwotny plan Zoli zakładał napisanie powieści bliskiej rozprawie filozoficznej, w której chciał wykazać bezsensowność powrotu do religii w epoce osiągnięć naukowych. Chciał polemizować z zyskującą popularność koncepcją katolickiego socjalizmu. Zrezygnował z tego pomysłu, gdyż przewidziane w ten sposób ramy powieści nie dawałyby mu możliwości ukazania monumentalnych scen zbiorowych.

Treść

Główny bohater utworu, ksiądz Piotr Froment, pod wpływem idei katolickiego socjalizmu napisał książkę Nowy Rzym, w której wyłożył swój projekt reform w Kościele Rzymskokatolickim. Dzieło zostało wpisane na indeks ksiąg zakazanych, toteż autor udaje się do Rzymu, pragnąc bronić swojej pracy przed najwyższym urzędnikami kościelnymi, w tym także papieżem. Bohater wierzy w dobre intencje Leona XIII i w jego zrozumienie bieżących problemów społecznych.

Planowany krótki pobyt w Rzymie przedłuża się z powodu powolnego działania watykańskiej biurokracji, rozpatrującej w szczegółach sprawę książki, zaś kolejne spotkania, w jakich uczestniczy Piotr Froment, nie przynoszą żadnych owoców. Szczególnie rozmowa z żądnym władzy doktrynerem, kardynałem Boccanera, wywołuje u niego wątpliwości co do powodzenia swoich starań. Wreszcie udaje mu się zdobyć upragnioną audiencję u papieża. Spotyka go jednak ogromne rozczarowanie – Leon XIII wprawdzie docenia wartość książki, uznaje ją jednak za zbyt niebezpieczną dla panującego w kościele status quo i odmawia wycofania jej oficjalnego potępienia. Zachęca również samego autora, by zrezygnował z bezcelowej obrony pracy. Piotr Froment, zrozumiawszy działanie hierarchów kościelnych, postanawia pójść za radą papieża. Wyjeżdża jednak z Rzymu przekonany, że Kościół Rzymskokatolicki nie ma przyszłości, a ludzkości potrzebna jest nowa, „świecka religia”.

Cechy utworu

Rzym jest dziełem o wiele bardziej krytycznym wobec Kościoła Rzymskokatolickiego i religii niż poprzedni tom cyklu. Zola opisuje w szczegółach funkcjonowanie hierarchii kościelnej, podkreślając ogromną jego zdaniem rozbieżność między założeniami religii chrześcijańskiej a jej praktyczną realizacją przez duchowieństwo. Podobnie jak w powieści Lourdes bohater systematycznie poznaje środowisko opisywane w utworze, w toku utworu zmienia zdanie o nim i modyfikuje swoje plany na przyszłość. W miarę opisu działania instytucji watykańskich pogłębia się krytyka również samej religii i jej miejsca w społeczeństwie przełomu stuleci. Ważnym komponentem utworu są również opisy Rzymu, przedstawiające zarówno miasto o różnych porach dnia, jak i obrazujące zmiany nastroju głównego bohatera. Podobny zabieg – w odniesieniu do Paryża – stosowany był w powieści Kartka miłości.

Recepcja

Podobnie jak Lourdes, powieść została ostro skrytykowana przez środowiska katolickie, które zarzuciły Zoli manipulowanie faktami, lansowanie fałszywego wizerunku hierarchii kościelnej i samego papieża. Publicyści Le Temps oskarżyli wręcz pisarza o plagiat, a cała sprawa – mimo złożenia publicznych obszernych wyjaśnień przez autora – ponownie zablokowała Zoli wejście do Akademii Francuskiej. Z kolei niekatoliccy krytycy wskazywali szereg nieprawdopodobnych zbiegów okoliczności konstruujących akcję powieści. Utwór nie zdobył również popularności poprzedniego tomu cyklu, przechodząc właściwie bez echa.

Bibliografia

• H. Suwała, Emil Zola, Wiedza Powszechna, Warszawa 1968.

Linki zewnętrzne

• Polskie wydanie powieści w bibliotece Polona