Socjalizm XXI wieku

Socjalizm XXI wieku – idea polityczna związana z rewolucją boliwariańską w Wenezueli. Według deklaracji prezydenta Wenezueli Hugo Cháveza budowa socjalizmu XXI wieku jest celem ruchu społeczno-politycznego, na czele którego stoi prezydent i jego partia – Zjednoczona Partia Socjalistyczna Wenezueli.

Heinz Dieterich

Hugo Chávez

Charakterystyka

Koncepcja socjalizmu XXI wieku została po raz pierwszy przedstawiona przez niemieckiego politologa Heinza Dietericha, wykładowcę Niezależnego Uniwersytetu Metropolitalnego w Meksyku w pracy pod tym samym tytułem wydanej w 1996. Dieterich był zarazem doradcą Hugo Cháveza. Zdaniem Dietericha ani kapitalizm, ani komunizm nie zdołały rozwiązać takich globalnych problemów społecznych jak bieda, rasizm i seksizm, wyzysk ekonomiczny, głód, niszczenie środowiska i odsunięcie ludzi od autentycznego wpływu na bieżącą politykę. Jedynym systemem, który mógłby skutecznie je zwalczać, jest zdaniem Dietericha socjalizm XXI wieku oparty na następujących zasadach:

• rezygnacji z gospodarki wolnorynkowej na rzecz gospodarki opartej na teorii wartości, "demokratycznie determinowanej przez to, co bezpośrednio tworzy wartość",
• demokracji bezpośredniej, opartej na plebiscytach,
• pojmowaniu państwa jako reprezentanta interesów całego społeczeństwa i obrońcy mniejszości,
• krytycznej, racjonalnej, etycznej i rozsądnej postawie obywateli.

Dieterich nie przedstawił przy tym taktyki politycznej, która miałaby doprowadzić do budowy socjalizmu XXI wieku. Wskazywał jedynie na konieczność koordynacji działania ruchów społecznych popierających ten projekt nie tylko w Wenezueli, ale i całej Ameryce Łacińskiej.

Pojęcie socjalizmu XXI wieku powtarzało się w retoryce Hugo Cháveza od 2005; w 2006 prezydent jednoznacznie stwierdził, że przyjęcie tego systemu przez Wenezuelę jest jego celem. Chávez definiował socjalizm XXI wieku jako ideę opartą na sprzeciwie wobec egoizmu i przywilejów kapitalistycznych, demokracji partycypacyjnej, wolności, równości, spółdzielczości oraz wolnym zrzeszaniu się. Jego zdaniem jest to koncepcja rdzennie latynoamerykańska, czerpiąca z tradycji misji jezuickich w Paragwaju oraz myśli politycznej Simóna Bolivára. Jorge Valero określał socjalizm XXI wieku jako pogłębienie demokracji prowadzone z woli ludności, z najwyższych pobudek humanistycznych, zastosował do niego przymiotniki ludowy, demokratyczny, narodowy.

Zainteresowanie ideą socjalizmu XXI wieku wyrażał również prezydent Ekwadoru Rafael Correa, chociaż definiował ją w sposób bardziej pragmatyczny, mniej doktrynalny.