Kosmonauta: Różnice pomiędzy wersjami

'''AstronautaKosmonauta''', z ang. '''kosmonautaastronauta''' oraz '''tajkonauta''' lub '''yuhangyuan''' (chiń. ''kosmiczny nawigator (podróżnik)'') – osoba odbywająca [[lot kosmiczny|loty kosmiczne]] lub przygotowana do odbywania takich lotów.

Nazwy ''astronautakosmonauta'' i, ''kosmonautaastronauta'' są [[synonim]]ami pochodzą z [[język grecki|greckiego]] ''ástron'' (gwiazda) lub ''kosmos'' ([[Kosmos]]) i ''naútēs'' (żeglarz), poprzez łacińskieoraz ''astrum'' i ''nauta'' od ''ástron'' (gwiazda) . W [[Związek Socjalistycznych Republik Radzieckich|ZSRR]] i, [[Rosja|Rosji]], [[Polska|Polsce]], i państwach sojuszniczych d. ZSRR, których obywatele odbywającychodbywali loty kosmiczne nazwanonazywano kosmonautami (ros. ''kosmonawt''),. wW [[Stany Zjednoczone|USA]] i państwach sojuszniczych USA – astronautami;. sąSą to obecnie dwie najpopularniejsze nazwy używane na świecie. (terminNazwa ''astronauta'' jest jednak bardziej spójnyspójna z większością terminów związanych z badaniem przestrzeni kosmicznej z przedrostkiem ''astro''-, z kolei terminokreślenie ''kosmonauta'' dokładniej oddaje cel podroży). OpróczWybór różnicyużywanej w wysokości lotu uznanej za kosmiczną, w USA astronautami nazywane są także osoby dopiero szkolone, natomiast w Rosji kosmonautami – dopieronazwy odbywającema lotpodłoże kosmicznypolityczne.

Po pierwszym chińskim orbitalnym locie załogowym, prasa zachodnia zaczęła wobec chińskich astronautów używać czasem żartobliwego określenia ''tajkonauta'' (ang. ''taikonaut''; zbitka chińsko-grecka, od chiń. ''taikong'' (太空) – 'przestrzeń kosmiczna', analogicznie do ang. ''space''; dosł. 'największa pustka'), ukutego na internetowej grupie dyskusyjnej w 1998 r. przez Malezyjczyka chińskiegochińskiej pochodzenianarodowości nazwiskiem Chiew Lee Yih (赵里昱)<ref name="chiew">{{Cytuj stronę | imię=Lee Yih | nazwisko=Chiew | autor2= |data=1998-03-19| tytuł=Google search of "taikonaut" sort by date |url = http://groups.google.com/groups?q=taikonaut&start=10&sa=N&scoring=d&num=10&hl=en&lr=&as_drrb=b&as_mind=1&as_minm=1&as_miny=1981&as_maxd=24&as_maxm=5&as_maxy=1998&safe=off& | praca = Usenet posting | opublikowany = Chiew Lee Yih | autor=Chiew Lee Yih| data dostępu = 2008-09-27}}</ref><ref name="chiew2">{{Cytuj stronę | imię=Lee Yih | nazwisko=Chiew |data=1996-03-10| autor2= | tytuł=Chiew Lee Yih misspelled "taikonaut" 2 years before it first appear |url = http://groups.google.com/group/alt.chinese.text/browse_thread/thread/a7f02b9489c59c5b/dd9e7a1b78d7d5c7?hl=en&lnk=st&q=taikonout#dd9e7a1b78d7d5c7 | praca = Usenet posting | opublikowany = Chiew Lee Yih | autor=Chiew Lee Yih| data dostępu = 2008-09-27}}</ref><ref name="evilmonkeyontaikonaut">{{Cytuj stronę | imię=Monkey | nazwisko=Evil| autor2= | tytuł= The earliest use of the term found in Google Groups is on that date.[1] Evil Monkey → Talk 03:07, Jan 24, 2005 (UTC) |url = http://en.wikipedia.org/wiki/Talk:Astronaut#Taikonaut_probably_not_coined_by_Chiew_Lee_Yih | praca = Wikipedia discussion on astronaut |data=2005-01-24| opublikowany = Evil Monkey | autor=Evil Monkey| data dostępu = 2008-09-27}}</ref>.

Oficjalne [[Chińska Republika Ludowa|chińskie]] media używają terminu ''yǔhángyuán''(juangjuan) (宇航员) – 'kosmiczny nawigator (podróżnik)<ref>Złożenie to oznacza osobę, która nawiguje/podrózuje przez kosmos. Inne złożenie to hangtianyuan (航天员), oznaczające osobę nawigującą (podróżującą) przez niebo. Występujący w chińskim zwrot hangtian (航天) oznaczający "podróż kosmiczną" jest utworzony analogicznie do hangkong (航空; lotnictwo, dosł. ''nawigowanie w powietrzu'') oraz hanghai (航海; żegluga lub nawigacja morska)</ref>'. W kolokwialnym chińskim istnieje jednak podobny zwrot – ''taikong ren'' (太空人), czyli 'człowiek kosmosu'.

== Historia [[kosmonautyka|kosmonautyki]] ==

Pierwszym kosmonautą był Rosjanin [[Jurij Gagarin]] (lot [[12 kwietnia]] [[1961]] statkiem kosmicznym [[Wostok (statek kosmiczny)|Wostok]]). Pierwszym amerykańskim astronautą był [[Alan Shepard]] (maj [[1961]]). Pierwszą kobietą w kosmosie była [[Walentina Tierieszkowa]] (czerwiec [[1963]]). Pierwszym człowiekiem, który wyszedł w otwartą przestrzeń kosmiczną był [[Aleksiej Leonow]] (marzec [[1965]]). Pierwszym człowiekiem na [[Księżyc]]u i zarazem pierwszym człowiekiem na innym [[glob]]ie był [[Neil Armstrong]] (lipiec [[1969]]). Spośród obywateli innych państw, pierwszym (i jedynym – stan na [[30 marca]] [[2008]]) polskim astronautąkosmonautą jest [[Mirosław Hermaszewski]] ([[5 lipca]] [[1978]]); [[Polska]] była przy tym czwartym krajempaństwem po ZSRR, USA i [[Czechosłowacja|Czechosłowacji]], którego obywatel odbył lot kosmiczny. Pierwszym chińskim astronautą wystrzelonym w Chinach był [[Yang Liwei]] (jang li łej) ([[15 października]] [[2003]], wcześniej Chińczycy odbywali podróże na statkach innych państw, a pierwszym Azjatą w kosmosie był Wietnamczyk[[Wietnam]]czyk [[Phạm Tuân|Pham Tuân]] – [[23 lipca]] [[1980]]). Pierwszym astronautą spoza organizacji rządowych była nauczycielka [[Christa McAuliffe]] (poniosła śmierć podczas startu "[[Challenger (wahadłowiec)|Challengera]]" [[28 stycznia]] [[1986]]). Pierwszym kosmicznym turystą (człowiekiem, który zapłacił za lot w Kosmos) był biznesmen [[Dennis Tito]] ([[28 kwietnia]] [[2001]]).

Najmłodszym kosmonautą w chwili lotu w kosmos był [[Gierman Titow|Herman Titow]] (26 lat), najstarszym – [[John Glenn]] (77 lat podczas misji STS-95). Najdłużej podczas jednego lotu w kosmosie przebywał [[WaleryWalerij PoliakowPoljakow]] (438 dni). Największą liczbę lotów – siedem, odbyli [[Jerry Ross]] i [[Franklin Chang-Diaz]] (stan na 2003). Najdalszy dystans od Ziemi to 401 056 km (podczas misji [[Apollo 13]]).

Pierwsi kosmonauci wywodzili się głównie spośród wojskowych pilotów [[odrzutowiec|odrzutowców]].

Do tej pory (2004), 18 kosmonautów poniosło [[śmierć]] podczas misji kosmicznych, co najmniej 10 dalszych poniosło śmierć w wypadkach na ziemi związanych z programem kosmicznym.

Jedynie agencje rządowe [[Rosja|Rosji]] (dawniej [[Związek Socjalistycznych Republik Radzieckich|ZSRR]]), [[Stany Zjednoczone|USA]] i od [[2003]] [[Chińska Republika Ludowa|Chin]] są w stanie samodzielnie wysyłać astronautówkosmonautów, pozostałe kraje muszą korzystać z pomocy tych państw. Trwają próby prywatnego pod orbitalnego samolotu kosmicznego [[SpaceShipOne]], który w 2004 osiągnął granicę przestrzeni kosmicznej 100 km.

Do końca lat 70 XX w. jedynie USA i ZSRR wysyłały własnych astronautówkosmonautów. W [[1976]] ZSRR rozpoczął program [[Interkosmos]] z pierwszą grupą 6 astronautówkosmonautów z [[blok wschodni|krajów socjalistycznych]], kolejna rozpoczęła trening w [[1978]]. Również w [[1978]] [[Europejska Agencja Kosmiczna]] wybrała 4 astronautów do misji [[Spacelab]] na pokładzie amerykańskiego promu kosmicznego [[Wahadłowiec kosmiczny|Space Shuttle]]. Następnie poszczególne kraje rozpoczęły treningi własnych astronautów (Francja – [[1980]], nazywani ''spationautami'', NiemcyRFN – [[1982]], Kanada – [[1983]], Japonia – [[1985]], Włochy – [[1988]]). Kilku astronautów zagranicznych zostało zabranych w misje amerykańskich wahadłowców Space Shuttle, a następnie również rosyjskich statków [[Program Sojuz|Sojuz]]. W [[1998]] Europejska Agencja Lotów Kosmicznych przejęła europejski trening astronautów, po rozwiązaniu narodowych programów Francji, Niemiec i Włoch.