Kultura polityczna: Różnice pomiędzy wersjami
| [wersja przejrzana] | [wersja przejrzana] |
Usunięta treść Dodana treść
stylistyczne |
poszerzenie hasła |
||
Linia 1:
Kultura polityczna (ang. ''political culture'') to ogół [[postawa|postaw]], wartości i wzorów zachowań dotyczących wzajemnych stosunków [[władza|władzy]] i [[obywatel|obywateli]]<ref>Jerzy J. Wiatr, Socjologia polityki, Wydawnictwo Naukowe Scholar, Warszawa 1999, s. 189.</ref>. Jest to pojęcie z zakresu badań [[socjologia|socjologii]] i [[politologia|politologii]], a w szczególności z zakresu badań [[socjologia polityki|socjologii polityki]].
Jednym z pierwszych, który uzył tego pojęcia, był prawnik [[Józef Siemieński]] w 1916 roku na odczycie na Uniwersytecie Warszawskim o [[Konstytucja 3 maja|Konstytucji 3 maja]]. W okresie między wojennym pisał: "Kulturę polityczną należy rozumieć jako dorobek narodu w dziedzinie instytucji prawnoustrojowych"<ref>Józef Siemieński, Kultura polityczna wieku XVI, w: Kultura staropolska, Kraków 1932, s. 121.</ref>. Do tego nurtu nawiązywał [[Kazimierz Biskupski]] pisząc na początku lat sześćdziesiątych dwudziestego wieku: "Kultura polityczna to poglądy, idee i teorie, normy postępowania oraz faktyczne działania jednostek i grup w ramach współżycia państwowego"<ref>Kazimierz Biskupski, Zarys prawa państwowego, Warszawa 1962, s.8.</ref>>
W politologii amerykańskiej kluczowe znaczenie miala praca Gabriela A. Almonda i Sidney'a Verby ''Civic Culture: Political Attitudes and Democracy in Five Nations'' wydana w 1963 roku i opisująca badania nad kulturą polityczną w Stanach Zjednoczonych, Wielkiej Brytanii, Włoszech, Niemczech i Meksyku.
==
Kultura polityczna to ogół [[postawa|postaw]], wartości i wzorów zachowań dotyczących wzajemnych stosunków [[władza|władzy]] i [[obywatel|obywateli]]<ref>Jerzy J. Wiatr, Socjologia polityki, Wydawnictwo Naukowe Scholar, Warszawa 1999, s. 189.</ref>.
Do kultury politycznej zaliczyć można:
* wiedzę o polityce, znajomość faktów, zainteresowanie nimi;
* ocenę zjawisk politycznych, sądy wartościujące tego, jak powinna być sprawowana władza;
* emocjonalną stronę postaw politycznych, jak miłość do ojczyzny, czy nienawiść do wrogów;
* uznane w [[społeczeństwo|społeczeństwie]] wzory zachowań politycznych, które określają jak można i jak należy postępować w życiu politycznym.
Definicja ta nawiązuje do definicji wprowadzonej przez [[Gabriel Almond|Gabriela Almonda]], uważanego za pioniera problematyki kultury politycznej w nauce światowej<ref>Jerzy J. Wiatr, Socjologia polityki, Wydawnictwo Naukowe Scholar, Warszawa 1999, s. 189.</ref>.
== Koncepcja Gabriela Almonda i Binghama G. Powella ==
Kultura polityczna jest wzorem indywidualnych postaw i orientacji wobec polityki, występujących wśród członków [[system polityczny|systemu politycznego]]. Jest dziedziną subiektywną, leżącą u postaw działań politycznych i nadającą im znaczenia.
Indywidualne orientacje obejmują następujące składniki:
* orientacje poznawcze - na temat przedmiotów i przekonań politycznych, dokładne lub niedokładne;
* orientacje uczuciowe - poczucie przywiązania,zaangażowania, odrzucenia w stosunku do przedmiotów politycznych;
* orientacje oceniające - oceny i opinie na temat przedmiotów politycznych, co zakłada zastosowanie standardów oceniających do przedmiotów i zdarzeń politycznych<ref>Jerzy J. Wiatr, Socjologia polityki, Wydawnictwo Naukowe Scholar, Warszawa 1999, ss. 189-190, za: Gabriel A. Almond, Bingham G. Powell, Comparative Politics: A Developmental Approach, Little, Brown and Co, Boston 1966, s. 50.</ref>
== Koncepcja Władysława Markiewicza ==
[[Władysław Markiewicz]] stwierdza: "poprzez kulturę polityczną społeczeństwa rozumiem te historycznie ukształtowane elementy w globalnie pojętej kulturze, kóre dotyczą wartości uznawanych i pożądanych przez daną zbiorowość, odnoszących się przede wszystkim - chociaż nie wyłącznie - do władzy państwowej. Należą do niej zatem także kryteria, według których społeczeństwo zwykło oceniać politykę państwa i solidaryzować się lub przeciwstawiać się kierunkom działania władzy oraz jej organów i to zarówno w dziedzinie wewnętrznej, jak i zagranicznej"<ref>Władysław Markiewicz, Kultura polityczna jako przedmiot badań naukowych, Kultura i Społeczeństwo 1976, nr 4.</ref>.
Wskazuje następujące elementy tworzące kulturę polityczną: [[świadomość historyczna|świadomość historyczną]], [[zachowanie polityczne|zachowania polityczne]] i [[postawa polityczna|postawy polityczne]], [[przywództwo polityczne]], reguły gry politycznej, zasady [[edukacja polityczna|edukacji politycznej]]. Elementy te pozostają ze sobą w związku i składają się łącznie na kulturę polityczną.
== Podkultury polityczne ==
W ramach ogólnie rozumianej kultury politycznej społeczeństwa można wyróżnić różne podkultury polityczne:
* regionalne lub narodowościowe: na przykład wyróżnienie w ramach [[Jugosławia|jugosławiańskiej]] kultury politycznej trzech typów regionalno-narodowościowych<ref>Gary K. Bertsch, George Zaninovich.A Factor-Analytic Method of Identifying Different Political Cultures: The Multinational Yugoslav Case, w: Comparative Politics, nr 1, 1974.</ref> czy odróżnienie stołecznej podkultury politycznej<ref>Badania Warszawy i Wiednia, opublikowane w: Hans-Georg Heinrich, Jerzy J. Wiatr, Political Culture in Vienna and Warsaw, WestView Press, Boulder-San Francisco-Oxford 1991).</ref>;
* odmiennych doświadczeń historycznych, na przykład wskazanie pewnych różnic w kulturach politycznych dawnych zaborów rosyjskiego, niemieckiego i austriackiego w Polsce<ref>Badania wyborcze opublikowane w: Jacek Raciborski, Polskie wybory: zachowania wyborcze społeczeństwa polskeigo 19891-995, WYdawnictwo Naukowe Scholar, Warszawa 1997, s. 157-165.</ref>;
* cześci składowych systemu politycznego: na przykład kultury politycznej elity<ref>Putnam 1973.</ref> czy kultury politycznej reżimu i kultury politycznej społeczeństwa<ref>Kenneth Jovitt, An Organizational Approach to the Study of Political Culture in Marxist-Leninist Systems, Americal Political Science Review, vol. LXVIII, nr 2, 1974.</ref>.
== Typy kultur politycznych ==
=== Gabriel Almond i Sidney Verba ===
W ujęciu amerykańskich socjologów Almonda i Verby<ref>Gabriel A. Almond i Sidney Verba, Civic Culture: Political Attitudes and Democracy in Five Nations, Princeton University Press, Princeton 1963.</ref> można wyróżnić trzy czyste typy kultury politycznej:
* '''parafialna kultura polityczna''' - poddani wykazują całkowity brak zainteresowania systemem politycznym; charakterystyczna kultur politycznych prymitywnych plemion afrykańskich;
* '''poddańcza kultura polityczna''' - z silną orientacją skierowaną ku systemowi politycznemu i jego efektom, ale niską w stosunku do aktywnego w nim uczestnictwa;
* '''uczestnicząca kultura polityczna''' - gdzie obywatele czynnie zainteresowani są nie tylko tym, co system polityczny im daje, ale także tym, jak mogą w tym systemie uczestniczyć.
W historii według nich przeważają jednak mieszane typy kultury politycznej: parafialno-poddańczy, poddańczo-uczestniczący oraz parafialno-uczestniczący<ref>Jerzy J. Wiatr, Socjologia polityki, Wydawnictwo Naukowe Scholar, Warszawa 1999, s. 191</ref>.
=== Jerzy J. Wiatr ===
Według polskiego socjologa Jerzego J. Wiatra punktem wyjścia typologii kultur politycznych powinno być "historyczne, konkretne ujęcie kultury politycznej jako związanej z [[ustrój polityczny|ustrojami politycznymi]] i leżącymi u ich podstaw formacjami społeczno-politycznymi"<ref>Jerzy J. Wiatr, Socjologia polityki, Wydawnictwo Naukowe Scholar, Warszawa 1999, s. 192.</ref>. Kultury polityczne występujące w tej samej formacji mają pewne cechy wspólne.
Wyróżnić można następujące typy kultury politycznej i ich odmiany:
1. '''Tradycyjna kultura polityczna''' - odpowiadająca formacji niewolniczej i formacji feudalnej, charakteryzująca się:
* uznaniem sakralnego charakteru władzy - władza pochodzi od boga;
* zgodą na to, że uprawnienia poddanego i uprawnienia władzy wobec poddanego regulowane są przez normy tradycyjne;
* niezmiennością systemu politycznego i podstawowych jego norm.
Występuje w trzech odmianach:
* '''tradycyjna kultura plemienna''' - odznacza się znaczną władzą wiecu<ref>Istotne decyzje podejmują na zwołanym wiecu wybrani członkowie plemienia, zwykli wszyscy dorośli mężczyźni</ref> i istotnymi ograniczeniami nakładanymi na władcę, który jest przełożonym, a nie panem w stosunku do członków plemienia;
* '''tradycyjna kultura teokratyczna''' - władca jest namiestnikiem boga lub jest uwazany za boga; władza jego znajduje ograniczenie jedynie w tym, jak rozumie się wolę boga; jest charakterystyczna dla ludów, których system polityczny tworzony jest przez proroków nowej religii;
* '''tradycyjna kultura despotyczna''' - stosunek poddanych do władcy jest oparty na uznaniu jego absolutnej, niczym nie ograniczonej władzy nad nimi; władca jest panem i właścicielem wszystkich poddanych i należących do niego dóbr.
Elementy kultury plemiennej bywają łączone z elementami kultury teokratycznej. Despotyczna kultura polityczna może się nie ukształtować w pełni i powstaje mieszana kultura polityczna z elementami kultury plemiennej i kultury despotycznej.
2. '''Kultura polityczna stanowej demokracji''' - występująca w formacji [[feudalizm|feudalnej]], charakteryzująca się tym, że:
* wielka część, a często większość ludności jest pozbawiona wszelkiego udziału w systemie politycznym, a nawet wszelkich praw osobistych;
* prawa polityczne gwarantują udział w rządzeniu i kontrolę nad sprawującymi włądzę uprzywilejowanej stanowo mniejszości.
Wyróżnić można dwe odmiany:
* '''patrycjuszowska kultura polityczna''' - w niektórych miastach greckich, w Rzymie republikańskim i w niektórych miastach średnowiecza; tu ograniczona skala miejskich demokracji patrycjuszowskich stwarzała możliwość rozwinięcia się norm i właśności typowych dla [[demokracja bezpośrednia|demokracji bezpośredniej]];
* '''szlachecka kultura polityczna''' - występująca na przykład w Polsce i Anglii okresu późnego średniowiecza i wczesnych czasów nowożytnych; panująca na większych przestrzeniach pańśtwa tworzyć musiała instytucje, a co za tym idzie również wartości i normy postępowania charakterystyczne dla [[demokracja pośrednia|systemu przedstawicielskiego]].
3. '''Burżuazyjna kultura polityczna''' - w formacji [[kapitalizm|kapitalistycznej]], opisywana przez Jerzego J. Wiatra jako polityczna kultura masowa, charakteryzująca siętym, że jest to kultura nie jakiejś wyodrębnionej klasowo mniejszości, ale szerokiego ogółu. Udział w polityce zostaje rozszerzony na wszystkie klasy społeczne.
Wyróżnić można dwa typy:
* '''kultura demokratyczna''' - cechuje ją aktywność obywateli, ich zaangażowanie w sprawy funkcjonowania systemu politycznego, akceptacja praw i swobód obywatelskich oraz zasady kontroli rządzonych nad działalnością rządu, uznanie [[pluralizm|pluralizmu]] i gry sił politycznych;
* '''kultura autorytarna''' - uznaje silną i niekontrolowaną władzę za ideał państwa, bez potrzeby demokratycznych praw i swobód obywatelskich; jest charakterystyczna dla różnego rodzaju reżimów wodzowskich, militarystycznych i faszystowskich [[XX wiek|XX wieku]], a także wielu krajów [[kolonializm|postkolonialnych]] rządzonych przez wojskowych.
4. '''Socjalistyczna kultura polityczna''' - miała dominować w formacji [[socjalizm|socjalistycznej]] i stawać się kulturą demokratycznego uczestnictwa w rządzeniu przez najszersze masy społeczeństwa<ref>"Powstanie państw socjalistycznych wywołało interesującą sprzeczność między założonymi w panującej ideologii cechami nowej kultury politycznej, rzeczywistym funkcjonowaniem systemu władzy i wpływem zastanych kultur politycznych" - Jerzy J. Wiatr, Socjologia polityki, Wydawnictwo Naukowe Scholar, Warszawa 1999, s. 195.</ref>. Jednak według Jerzego J. Wiatra trudno jest mówić o "ukształtowaniu się jednego typu kultury politycznej państw socjalistycznej". W jednych państwach dominował autorytarny typ kultury poddańczej, w innych istniał mieszany typkultury demokratyczno-autorytarnej<ref>Jerzy J. Wiatr, Socjologia polityki, Wydawnictwo Naukowe Scholar, Warszawa 1999, s. 192-196</ref>.
== Poziomy i funkcje ==
[[Aleksandra Opałek-Orzechowska]] i [[Andrzej Korybski]] wyróżniają w kulturze politycznej społeczeństwa - rozumianej jako całokształt wytworzonych na podstawie potrzeb i interesów społeczeństwa wartości, instytucji i norm politycznych, a także tych elementów kulturowych świadomości politycznej, które stanowią ich odzwierciedlenie i ocenę - poziomy i funkcje, łącząc ją z systemem politycznym.
Kultura polityczna jest w tej koncepcji wytworem interesów i działań politycznych, a zarazem przez te działania się przejawia, porządkuje je, integruje i reguluje. Jest niezbędna dla istnienia i rozwoju systemu politycznego.
Rozważana na tle konkretnego systemu politycznego kultura polityczna tworzy trzy poziomy:
* '''Poziom ogólny''', na którym mieści się model kultury politycznej jako ideał funkcjonowania określonego typu systemu politycznego; model ten jest wyprowadzany z układu wartosci [[ideologia|ideologicznych]] tego typu jako wyraz potrzeb i interesów ogólnospołecznych.
* '''Poziom średni''' zajmują modele kultury politycznej poszczególnych dużych grup społecznych; wyprowadzone z wartości politycznych tych grup.
* '''Poziom najniższy''' tworzą rzeczywiście działające w obrębie systemu politycznego wartości, normy, instytucje oraz treści [[świadomość polityczna|świadomości politycznej]], obejmujące całość dokonywanych przez jednostki i grupy działań w systemie politycznym.
W odniesieniu do systemu politycznego kultura polityczna pełni trzy podstawowe funkcje:
* '''Funkcja socjalizacyjna''' ([[socjalizacja polityczna|socjalizacji politycznej]]) rozumiana jako proces wchodzenia członków społeczeństwa w kulturę polityczną, dokonywany przez nabywanie wiedzy politycznej, kształtowanie się poglądów, opinii i postaw politycznych na gruncie pewnych systemów wartości.
* '''Funkcja integracyjna''' (integracji politycznej) polega na oddziaływaniu ogólnego modelu kultury pulitycznej na faktycznie istniejącą kulturę polityczną całego społeczeństwa i jego podkultury w kierunku co najmniej ich zasadniczej zgodności co do podstawowych założeń struktury i funkcjonowania systemu oraz głównych [[wartości polityczne]] z treścią ogólnego modelu kultury politycznej.
* '''Funkcja regulacyjna''' (regulacji działań politycznych), dotycząca tworzenia i utrwalania norm i instytucji określających zasady funkcjonowania systemu politycznego, ujmujących w jednolite ramy działania polityczne wewnątrz tego systemu; narzuca sformalizowane sposoby działania politycznego, porządkujące i hierarchizujące rozbieżne dążenia społeczne; pozwala na umocnienie istnienia i rozwoju systemu politycznego.
Kultura polityczna funkcjonująca w danym społeczeństwie i obejmująca swoim zasięgiem jego całość powstaje jako wypadkowa modelu kultury politycznej systemu oraz podkultur politycznych istniejących w jego obrębie.
Na kulturę polityczną wpływają również kultury polityczne innych społeczeństw. Poszczególne elementy kultury politycznej, przeniesione w czasie lub przestrzeni, mogą stać się integralnym elementem kultury politycznej innego społeczeństwa]]<ref>Aleksandra Opałek-Orzechowska i Andrzej Korybski, Kultura polityczna a przedmiot nauki o polityce, w: Studia Nauk Politycznych, nr 1(49) 1981.</ref>.
== Kultura obywatelska ==
=== Gabriel Almond i Sidney Verba ===
Kultura obywatelska (ang. ''civic culture'') to kultura uczestnicząca, w której elementy parafialnej kultury politycznej i poddańczej kultury politycznej nie zostały całkowicie usunięte, ale włączone w kulturę polityczną. Obywatele zachowują bardziej tradycyjne ich cechy. Jest najbardziej charakterystyczna dla systemów demokratycznych<ref>Jerzy J. Wiatr, Socjologia polityki, Wydawnictwo Naukowe Scholar, Warszawa 1999, s. 191-192. Autorzy wskazują na system amerykański i na system brytyjski jako najbardziej typowe i stabilne reżimy demokratyczne.</ref>.
W tej koncepcji kultura obywatelska jest jednym z typów mieszanych kultury politycznej.
=== Edmund Wnuk-Lipiński ===
'''Kultura obywatelska'''
Kultura obywatelska, podobnie jak kultura polityczna, zachodzą w przestrzeni życia publicznego (którą bada socjologia życia publicznego). Życie publiczne składa się z aktywności politycznych i z aktywności apolitycznych. W obrębie aktywnościpolitycznych - takich jak kadnydowanie i głosowanie w wyborach, udział w demonstracjach, pisanie petycji, wyrażanie opinii politycznych, organizowanie się wokół celów politycznych) realizuje się tylko polityczna część roli obywatelskiej. Obok niej rola obywatelska może być realizowana w takich apolitycznych aktywnościach, jak działalność charytatywna i pomocowa, samoorganizacja wokół politycznych celów, działalność edukacyjna i promująca pewne style życia. Kultura obywatelska obejmuje zarówno polityczne jak i apolityczne aktywności obywatela.
Kultura obywatelska w tej koncepcji jest zjawiskiem szerszym niż kultura polityczna, a kultura polityczna może być potraktowana jako część składowa kultury obywatelskiej<ref>Edmund Wnuk-Lipiński, Socjologia życia publicznego, Wydawnictwo Naukowe Scholar, Warszawa 2008, s. 160-162</ref>.
== Dziedzictwo polityczne ==
Dziedzictwo polityczne obejmuje stosunek [[polityka|polityki]] do [[gospodarka|gospodarki]], funkcjonowanie [[władza polityczna|władzy politycznej]] oraz stosunek władzy do [[ideologia|ideologii]] w przeszłości danego [[społeczeństwo|społeczeństwa]].
Jest częścią [[dziedzictwo kulturowe|dziedzictwa kulturowego]], rozumianego tu jako "wszelkie kierunki działania społeczeństwa - w sferze produkcyjnej, politycznej, duchowej, odnoszące się do działania wielu ludzi. Stosunek do dziedzictwa kulturowego w znacznym stopniu zależy od celów stojących przed praktykami i ideologami konkretnego etapu rozwoju społeczno-kulturowego"<ref>Wiktor P. Makarenko i Walentyna K. Makarenko, Kultura polityczna: przyczynek do metodologii badania, w: Studia nauk politycznych, nr 1(79)1986.</ref>.
Analiza [[kultura polityczna|kultury politycznej]] dokonywana z punktu widzenia dziedzictwa politycznego zakłada studiowanie na każdym etapie rozwoju kultury:
* instytucjonalnych i nieinstytucjonalnych form politycznej organizacji społeczeństwa;
* norm i standardów działalności politycznej;
* politycznego myślenia.
Analiza ta pozwala uwzględnić nie tylko istniejące interesy społeczne i ich odzwierciedlenie w polityce, lecz także ich korzenie w przeszłości. Pozwala uwzględnić, jakie tradycje polityczne odbijają się w kierunkach działania politycznego jednostek.
== Zobacz też ==
* [[socjologia polityki]]
* [[socjologia]]
* [[politologia]]
{{Przypisy}}
== Bibliografia ==
{{Bibliografia|
# Edmund Wnuk-Lipiński, Socjologia życia publicznego, Wydawnictwo Naukowe Scholar, Warszawa 2008.
# Jerzy J. Wiatr, Socjologia polityki, Wydawnictwo Naukowe Scholar, Warszawa 1999
}}
{{wikiquote|o kulturze politycznej}}
| |||