Architektura wczesnopiastowska: Różnice pomiędzy wersjami

'''Sztuka wczesnopiastowska''' – nazwą tą określa się sztukę, rozwijającą się na ziemiach [[Polska|polskich]] w wieku [[X wiek|X]] i do ok. połowy [[XI wiek|XI]]. Określenie zostało wprowadzone przez [[historia sztuki|historyka sztuki]], prof. [[Lech Kalinowski|Lecha Kalinowskiego]] i dotyczyło całości zjawisk obejmujących okres przedromański i romański. Najczęściej stosowane jest dla określenia elementów sztuki sprzed czeskiego najazdu [[Brzetysław I|Brzetysława]] w [[1038]] roku, czyli dla okresu [[architektura przedromańska|przedromańskiego]]. Dla czasów od restytucji monarchii piastowskiej zazwyczaj używany używany jest termin ''[[sztuka romańska]]''.

Przyjęcie chrześcijaństwa związane jest z budową pierwszych [[kościół (budynek)|kościołów]] wznoszonych na terenie słowiańskich [[gród|grodów]] i początkiem nowego zjawiska na ziemiach polskich, jakim była [[sztuka przedromańska]]. Nadal uprawiano znane już wcześniej rzemiosła i zdobiono wyroby tradycyjnymi wzorami. Stopniowo jednak przyjmowano nowe formy, techniki i sposoby zdobienia. Elementy nowe, związane zze [[sztuka romańska|sztuką romańską]], w pierwszym momencie związane były z potrzebami nowego kultu. W tym okresie wśród znalezisk przeważają wyroby sprowadzane z innych warsztatów. Z czasem elementy romańskie przeniknęły do wyrobów związanych z sztuką użytkową. Podobnie w architekturze, pierwsze przejawy sztuki romańskiej są widoczne w budowanych kamiennych świątyniach oraz ośrodkach władzy świeckiej, jakimi były rezydencje władców. Jednocześnie kontynuowane były starsze tradycje wznoszenia grodów otoczonych ziemno-drewnianymi wałami i zabudową mieszkalną znaną przed przyjęciem chrześcijaństwa.

== [[palatium|Palatia]] w Gieczu, Poznaniu, Ostrowie Lednickim i Przemyślu ==

* '''Palatium w [[Giecz]]u''' – budowę rozpoczęto pod koniec [[X wiek]]u (nie wiadomo, czy starsza jest budowla na Ostrowie Lednickim czy w Gieczu) i nigdy jej nie ukończono. Odsłonięte podczas prac wykopaliskowych [[fundament]]y rezydencji ukazują plan budowli założonej na obrysie prostokąta (35,0 m x 16,0 m) podzielonego na trzy części. Do niej, od strony wschodniej przylegają [[fundament]]y budowli na planie koła o średnicy 16,0 m. Pomieszczenie przylegające do kaplicy ma dodatkowo wydzielony niewielki korytarz. Obecnie w miejscu wczesnopiastowskiego grodu znajduje się [[rezerwat archeologiczny]], w którym nadal prowadzone są badania naukowe. Prace ujawniły pozostałości dwóch niewielkich kościołów zbudowanych w XI wieku w Gieczu. Fragmenty jednego z nich (był to [[kościół (budynek)|kościół]] [[nawa|jednonawowy]] z czworobocznym [[prezbiterium]] zamkniętym [[Apsyda (architektura)|absydą]] od strony wschodniej i [[empora|emporą]] od strony zachodniej) zostały odnalezione pod murami romańskiego kościoła św. Mikołaja datowanego na przełom [[XII wiek|XII]] i [[XIII wiek]]u. Drugi, także jednonawowy, był położony na terenie Grodziszczka, na północ od palatium. Jego budowa jest datowana na XI wiek (najprawdopodobniej został zbudowany na początku wieku, a rozbudowywany do XIII w.). W pierwszej fazie budowy powstała nawa z wyniesionym nad [[krypta|kryptą]] [[chór (architektura)prezbiterium|chórem]] zamkniętym półkolistą absydą. Krypta była miejscem kultu relikwii. Podczas rozbudowy dodano od strony zachodniej [[westwerk|masyw]] składający się z chóru zachodniego, nad którym znajdowało się kwadratowe pomieszczenie flankowane dwoma okrągłymi [[wieża]]mi z wbudowanymi spiralnymi schodami. Obecnie, powyżej ruin kościoła zachowanych w części podziemnej, znajduje się drewniany kościół Jana Chrzciciela z XVII w.

* '''Palatium na [[Ostrów Lednicki|Ostrowie Lednickim]]''' – zostało zbudowane podczas panowania [[Mieszko I|Mieszka I]] i [[Bolesław I Chrobry|Bolesława Chrobrego]]. Na podstawie przeprowadzonych badań archeologicznych wyodrębniono trzy fazy budowy i rozbudowy rezydencji zapoczątkowane w latach sześćdziesiątych X wieku. Palatium zostało zrealizowane na planie prostokąta o wymiarach 32,0 x 14,0 m, w którym wydzielono cztery pomieszczenia. Od wschodu przylegała do niego [[centralna budowla|budowla centralna]] na planie krzyża greckiego, w którego ramionach umieszczono niewielkie absydy, a od strony wschodniej dodano absydę ołtarzową. Krzyż z absydami tworzył w rzucie formę czwórliścia, w którego środku umieszczono cztery filary o zaokrąglonych powierzchniach zewnętrznych podpierające [[dach]] lub [[sklepienie (architektura)|sklepienie]] zamykające budowlę. Zdaniem archeologów była to kaplica lub [[baptysterium]] (Hipoteza o pełnieniu funkcji baptysterium jest wiązana z odnalezionymi w latach [[1988]] i [[1989]] w najstarszej części budowli dwoma zagłębionymi strukturami przypominającymi misy chrzcielne. To odkrycie związane jest także z postawieniem hipotezy o znajdującej się w tym miejscu pierwszej siedzibie biskupa[[biskup]]a, przed przeniesieniem jej do Poznania.). Podczas rozbudowy datowanej na początek XI wieku w największym pomieszczeniu rezydencji dodano dwa masywne [[filar]]y. To sugeruje nadbudowę wyższej kondygnacji i umieszczenie nad skrajnym pomieszczeniem sali reprezentacyjnej. Możliwe, że rozbudowa dotyczyła także kaplicy, nad którą nadbudowano wieżę. Trzecia faza budowy (XII w.) wiązana jest z odbudową palatium po zniszczeniach z [[1038]] r. W tym okresie dobudowano do kaplicy od strony zachodniej kryptę w stylu romańskim.

* '''[[Kolegiata w Tumie]]''' w swoich fundamentach zawiera pozostałości, założonego prawdopodobnie w roku 997, pierwszego w Polsce opactwa benedyktynów pod wezwaniem Najświętszej Marii Panny i św. Aleksego fundacji Bolesława Chrobrego. Ślady opactwa odkryto podczas remontu w [[1954]] roku. W [[1140]] opactwo przeniesione zostało do Mogilna, klasztor rozebrano, a jego fundamenty[[fundament]]y zasypano.