Oblężenie Gdańska (1308): Różnice pomiędzy wersjami
| [wersja przejrzana] | [wersja przejrzana] |
Usunięta treść Dodana treść
m →Koniec oblężenia i jego następstwa: main -> osobny artykuł |
m ZdB: ss=... --> s=... |
||
Linia 55:
== Wydarzenia na Pomorzu przed rokiem 1308 ==
=== Pierwsze najazdy brandenburskie i panowanie czeskie ===
W połowie [[XIII wiek]]u, [[Rzesza|niemiecka]] Marchia Brandenburska zaczęła prowadzić intensywną ekspansję terytorialną kosztem [[Pomorze Zachodnie|Pomorza Zachodniego]]. Zdobywszy ziemie wokół [[Noteć|Noteci]], w tym grody [[Czarnków]], [[Wieleń]] i [[Ujście (miasto)|Ujście]], Brandenburczycy zwrócili się ku terenom [[Pomorze Gdańskie|Pomorza Gdańskiego]], których opanowanie zapewniało dobry dostęp do [[Morze Bałtyckie|Morza Bałtyckiego]]. Pierwszą próbę zrealizowania tych planów podjęli w [[1271]] roku, zdobywając Gdańsk. Nie utrzymali go jednak długo, gdyż miasto zostało wkrótce odbite przez [[książęta gdańscy|księcia gdańskiego]] [[Mściwój II|Mściwoja II]] i jego sprzymierzeńca, [[Bolesław Pobożny|Bolesława Pobożnego]]. W latach następnych zagrożenie ze strony Brandenburgii znacznie zmalało, dzięki zawiązaniu przyjaznych stosunków Pomorza z [[Wielkopolska|Wielkopolską]] i zawarciu [[układ w Kępnie|układu w Kępnie]] w [[1282]] roku, na mocy którego, po śmierci Mściwoja, Pomorze stało się własnością [[Przemysł II|Przemysła II]]. Po krótkim panowaniu [[Władysław I Łokietek|Władysława Łokietka]], w [[1300]] roku dostało się w ręce [[władcy Czech|króla czeskiego]] [[Wacław II|Wacława II]], koronowanego wkrótce później na [[władcy Polski|króla Polski]]{{odn|Jasiński|1966|s=10}}{{odn|Śliwiński|2006|
Jednym z najpotężniejszych rodów na obszarze Pomorza Gdańskiego była wywodząca się ze [[Słupsk]]a rodzina [[Święcowie|Święców]], której główny przedstawiciel – [[Święca]] – sprawował na tych ziemiach funkcję [[starosta|starosty]] i [[wojewoda|wojewody]], mianowany na te stanowiska jeszcze za czasów Łokietka. Po objęciu tronu przez Wacława II, Święcowie zachowali dawne urzędy. Część ziem pomorskich należała już wtedy do [[Zakon krzyżacki|zakonu krzyżackiego]] – były to głównie tereny na lewym brzegu [[Wisła|Wisły]], między innymi [[Gniew (miasto)|Gniew]].
Linia 62:
Najazdy na Pomorze Gdańskie wzmogły się na początku [[XIV wiek]]u. W [[1301]] roku na wybrzeżu wylądowali [[książęta rugijscy]], uważający się za spadkobierców Mściwoja II. Ich siły, dowodzone przez [[Sambor rugijski|Sambora]], syna księcia [[Wisław II|Wisława II]], opanowały w krótkim czasie Słupsk i [[Białogarda|Białogardę]], a następnie skierowały się przeciwko Gdańskowi. Król Wacław II nie mógł udzielić miastu wsparcia, będąc zaangażowanym w sprawy na [[Węgry|Węgrzech]]. Dlatego zwrócił się o pomoc do zakonu krzyżackiego.
Wojska krzyżackie zjawiły się pod Gdańskiem już w [[maj]]u tego samego roku i, połączywszy siły ze Święcami, rozpoczęły wojnę z [[Rugia|Rugijczykami]]. Działania zbrojne trwały aż do pierwszej połowy [[1302]] roku i zakończyły się wiosną, gdy najeźdźców wyparto z zajętych przez nich ziem. Krzyżacy natychmiast obsadzili Gdańsk własnymi wojskami, ale musieli się wycofać pod naciskiem [[rycerstwo|rycerstwa]] pomorskiego pod przewodnictwem rodu Święców. Wacław II nagrodził zakon za okazaną Polsce pomoc, przez nadanie Krzyżakom kolejnych terenów na lewym brzegu Wisły, na południe i zachód od Gniewu. Przyczyniło się to do umocnienia pozycji zakonu na Pomorzu i zachęciło go do kontynuowania dalszej ekspansji terytorialnej{{odn|Jasiński|1966|s=46}}{{odn|Biskup|1993|s=10}}{{odn|Śliwiński|2003|
=== Rządy Władysława Łokietka na Pomorzu i konflikt z Brandenburgią ===
W [[1305]] roku syn i następca króla Wacława II, [[Wacław III]], obiecał Pomorze [[Graf (tytuł szlachecki)|margrabiom]] brandenburskim w zamian za [[Miśnia|Miśnię]], którą planował włączyć do [[Królestwo Czech|Czech]]. W związku z tym [[Piotr z Nowego i Polanowa|Piotr z Nowego]], syn Święcy, przyjął tytuł starosty wschodniego. Posunięcie to było równoznaczne z wyrażeniem zgody na przejęcie w tej dzielnicy rządów przez Brandenburgię. Jednak w dniu 4 sierpnia [[1306]] roku, Wacław III został zamordowany, co położyło kres panowaniu królów czeskich w Polsce. Z końcem roku Pomorze Gdańskie ponownie znalazło się pod rządami Władysława Łokietka, który nie dopuścił do zajęcia tych terenów przez Brandenburczyków. Margrabiowie brandenburscy postanowili więc zdobyć je siłą. Jeszcze w tym samym roku opanowali z pomocą [[biskupi szczecińsko-kamieńscy|biskupa kamieńskiego]] [[Henryk von Wacholz|Henryka von Wacholz]] ziemię sławieńską, a następnie zaczęli zagrażać ziemi słupskiej, należącej do rodu Święców. Piotr z Nowego podjął się obrony tych terenów, przejmując w tym celu dochody z [[diecezja włocławska|biskupstwa włocławskiego]]. Czyn ten doprowadził do konfliktu z tamtejszym [[biskupi kujawscy|biskupem]], [[Gerward (biskup włocławski)|Gerwardem]], który wystąpił ze skargą do księcia. 17 grudnia w Gdańsku przeprowadzono sąd rozjemczy, na którym postanowiono, że Piotr z Nowego tymczasowo będzie musiał zwrócić zasądzoną kwotę w trzech ratach w [[1307]] roku, ale później zostanie mu ona zwrócona przez Władysława Łokietka w zamian za obronę książęcego terytorium. Lecz kiedy nadszedł czas, by spłacić pierwszą ratę, okazało się, że książę Władysław jest niewypłacalny. Piotr z Nowego, który nie posiadał wymaganej sumy, zwrócił się do biskupa Gerwarda z prośbą o odroczenie terminu spłaty, jednak negocjacje nie przyniosły żadnego rezultatu. W tej sytuacji, Święcowie nie mieli innego wyboru, jak stanąć po stronie margrabiów Brandenburgii.
Brandenburczycy przygotowywali wyprawę w celu zdobycie Pomorza Gdańskiego i poszukiwali stronników. Wsparcie uzyskali od stronnictwa opozycyjnego wobec rządów Łokietka w Polsce, do którego przyłączyli się właśnie Święcowie, a także niemieccy mieszczanie z Gdańska. Przywódcą tej opozycji został Piotr z Nowego. 17 lipca wziął on udział w spotkaniu z biskupem kamieńskim Henrykiem von Wacholz i margrabiami brandenburskimi we wsi [[Lędowo (powiat słupski)|Lędowo]]. Podjęte postanowienia obejmowały poddanie się rodziny Święców Brandenburgii, w zamian za co mieli oni otrzymać liczne lenna i stanowiska na ziemiach pomorskich. Margrabiowie nie mogli od razu wyruszyć na Pomorze Gdańskie, gdyż jeszcze latem i jesienią byli zaangażowani w sprawy czeskie, a potem zajęci byli wojną na północnym zachodzie swego państwa. Władysław Łokietek dowiedział się o układzie Brandenburgii ze Święcami. Powołał pod broń rycerstwo [[Kujawy|kujawskie]] i [[Małopolska|małopolskie]] i w grudniu wkroczył na ziemie pomorskie, gdzie uzyskał wsparcie tej części miejscowego rycerstwa, która była przeciwna rządom brandenburskim. Książę pojmał Piotra z Nowego i odstawił go do [[Brześć|Brześcia]], jednocześnie pozbawiając Święców wszystkich zajmowanych stanowisk. Konsekwencją tych działań był podział terenów zarządzanych dotychczas przez Piotra na dwie części; ziemię słupską opanowali Brandenburczycy, a pozostały obszar podzielono na namiestnictwo gdańskie, które objął sędzia pomorski [[Bogusza (sędzia pomorski)|Bogusza]], oraz namiestnictwo tczewskie, które Łokietek przekazał [[księstwo inowrocławskie|księciu inowrocławskiemu]] [[Przemysł inowrocławski|Przemysłowi]]{{odn|Jasiński|1966|
== Najazd Brandenburgii i oblężenie Gdańska ==
Linia 76:
=== I faza oblężenia – opanowanie miasta przez Brandenburgię ===
Głównym dowódcą obrońców grodu był namiestnik i sędzia pomorski, [[Bogusza (sędzia pomorski)|Bogusza]] z rodu [[Leszczycowie|Leszczyców]]. Pomagało mu też kilku innych, pomniejszych dostojników. Byli to: kasztelan gdański Wojciech, wywodzący się z miejscowego rycerstwa, i sędzia grodzki kasztelan Wojsław, kasztelan tczewski Jakub, a także stolnik gdański Szczepan. Prócz rycerzy pomorskich, garnizon tworzyło także wielu przedstawicieli rycerstwa wielkopolskiego i sandomierskiego, służących nie z obowiązków [[feudalizm|feudalnych]], ale za żołd. Przygotowując obronę Gdańska, Bogusza wysłał do Łokietka gońców z prośbą o pomoc, ale otrzymał tylko informację o zaangażowaniu wojsk książęcych w Małopolsce oraz polecenie strzeżenia miasta „bacznie i wiernie”{{odn|Jasiński|1966|
Wojska najeźdźców niezwłocznie przystąpiły do szturmu. Oddziały brandenburskie szybko opanowały całe miasto, uzyskując pomoc od dosyć licznej grupy mieszczan niemieckich. Następnie Brandenburczycy przystąpili do oblężenia grodu gdańskiego, umiejscowionego na sztucznie uformowanej wyspie, na lewym brzegu [[Motława|Motławy]]. Składał się on z siedziby feudała, połączonej z głównymi umocnieniami, oraz podgrodzia, będącego dzielnicą rybacko-rzemieślniczą. Zamieszkiwało go około 2200–2500 osób. Liczbę obrońców szacuje się na 500 ludzi. Całość otoczono wałami drewniano-ziemnymi, które wzmocniono następnie kamieniami{{odn|Biskup|1993|s=11}}{{odn|Śliwiński|2006|
Niedługo później Otto ze Strzałą postanowił także powrócić do Brandenburgii. Przyczyny tej nagłej decyzji nie są znane, podejrzewa się jednak, iż margrabia został ranny w czasie walk, gdyż wkrótce po powrocie do Nowej Marchii 21 września, Otto IV zmarł{{odn|Strzyż|2009|s=30}}. Nawet po jego odejściu, napór wojsk brandenburskich na oblężony gród nie zmalał. Obrońcy utrzymywali kontakt z [[dominikanie|dominikanami]], których klasztor znajdował się w pobliżu murów. Lokalny [[przeor]] poinformował ich, że nie istnieją żadne szanse na pomoc ze strony Władysława Łokietka, aktualnie przygotowującego zbrojną wyprawę na [[Ruś Czerwona|Ruś Halicką]]. Dominikanie zaproponowali obrońcom skorzystanie z pomocy zakonu krzyżackiego, jak to się stało w latach 1301–1302. Była to jedyna nadzieja oblężonego grodu. Rozumiejąc swoje ciężkie położenie, Bogusza potajemnie wymknął się z grodu wraz z rycerzem [[Niemierza (kasztelan wyszogrodzki)|Niemierzą]] i kilkoma innymi towarzyszami. Popłynął do [[Elbląg]]a, należącego do Krzyżaków i rozpoczął negocjacje z mistrzem krajowym zakonu, [[Heinrich von Plötzkau|Henrykiem von Plötzkau]] w sprawie odsieczy dla Gdańska.
=== II faza oblężenia – wsparcie krzyżackie i kontratak obrońców ===
Podczas spotkania w Elblągu [[Polacy]] uzgodnili z Krzyżakami warunki, na jakich zakon był gotów udzielić pomocy obrońcom. Wojska krzyżackie miały przejąć cały gród gdański i przez pierwszy rok bronić go na swój własny koszt, zaś po upływie tego terminu, koszty związane z dalszymi działaniami wojennymi miały przejść na stronę polską. Po zakończeniu walk, Gdańsk miał wrócić pod panowanie polskie. Bogusza powiadomił załogę grodu o zawiązanym porozumieniu, by podnieść ją na duchu, sam tymczasem, wraz z Niemierzą, wyruszył na poszukiwanie Władysława Łokietka. W drugim tygodniu października odnalazł księcia w [[Sandomierz]]u i wystąpił z prośbą o zaakceptowanie układu zawartego z zakonem krzyżackim. Łokietek wyraził zgodę, zmodyfikował jednak niektóre z jego ustaleń. Zdecydował, że zamiast całego grodu gdańskiego, wojskom zakonnym zostanie oddana jedynie jego połowa{{odn|Śliwiński|2003|
Zakon od razu przystąpił do mobilizowania swoich sił. Pospiesznie zebrał oddziały złożone z wolnych [[Prusowie|Prusów]] i oddał je pod dowództwo [[komtur]]a krajowego [[ziemia chełmińska|ziemi chełmińskiej]] [[Gunter von Schwarzburg (rycerz zakonu krzyżackiego)|Guntera von Schwarzburga]]. Siły krzyżackie dotarły pod Gdańsk w drugiej połowie października. Na mocy zawartego układu, zostały wpuszczone za mury przez polskich obrońców, gdzie otrzymały połowę grodu, prawdopodobnie siedzibę feudała. Krzyżacy ustanowili tam własną organizację życia codziennego, dostosowując ją do zakonnych reguł i statutów, po czym przystąpili do odbudowy zniszczonych umocnień. Widząc, że obrońcy uzyskali pomoc krzyżacką, ta część rycerstwa pomorskiego, która dotychczas nie brała udziału w wojnie i biernie czekała na rozwój wydarzeń, postanowiła stanąć po stronie Polski. Od tego momentu, walki rozgorzały także poza miastem. Sytuacja wojsk brandenburskich pogarszała się z dnia na dzień, gdyż do Gdańska wciąż przybywały kolejne oddziały krzyżackie od strony Tczewa. Część z nich założyła w okolicy miasta warowny obóz. W krótkim czasie, siły krzyżackie na Pomorzu Gdańskim liczyły 200 wolnych Prusów i 200 braci zakonnych{{odn|Śliwiński|2003|
=== Koniec oblężenia i jego następstwa ===
Skoncentrowane i intensywnie prowadzone działania wojsk polsko-krzyżackich spowodowały, że wkrótce jedynym punktem oporu brandenburskiego na Pomorzu został Gdańsk. Przebywający w mieście Brandenburczycy zostali osaczeni z dwóch stron, gdyż wciąż toczyli walki z obrońcami grodu. Ich oddziały zostały stopniowo wyparte z miasta. W listopadzie Gdańsk znajdował się w polskich rękach. W końcowej fazie walk, współpraca z oddziałami krzyżackimi zaczęła się załamywać. Kiedy do miasta przybył Henryk von Plötzkau, by objąć dowodzenie siłami zakonu, zdziwił się, usłyszawszy o zmianach dokonanych przez Władysława Łokietka w umowie elbląskiej bez jego wiedzy. Krzyżacki mistrz krajowy zaczął się obawiać, że został przez księcia po prostu oszukany. Rozeźleni żołnierze zakonu pojmali Boguszę i wymusili na polskiej załodze oddanie im pozostałej części grodu. Część rycerzy pomorskich stawiła opór, doszło więc do walk. Ostatecznie, zostali oni zmuszeni do opuszczenia Gdańska, tymczasem Krzyżacy przystąpili do zdobywania miasta. Podczas nocy z 12 na 13 listopada doszło do [[Rzeź gdańska|rzezi Gdańska]], w której zginęło wielu mieszczan oraz polskich rycerzy, łącznie ponad 1000 osób{{odn|Śliwiński|2003|
{{osobny artykuł|Rzeź gdańska}}
| |||