Twierdza Modlin: Różnice pomiędzy wersjami

== Historia twierdzy ==

=== Do 1806. Pierwsze umocnienia i plany ===

Pierwsze fortyfikacje w pobliżu Modlina wybudowane zostały w czasie [[potop szwedzki|potopu szwedzkiego]] – w 1655 roku wojska szwedzkie założyły tu ufortyfikowany obóz (tzw. ''Bugskansen''). Obecnie nie istnieją żadne pozostałości tego umocnienia. Prace fortyfikacyjne w tym miejscu – przy ważnej przeprawie – prowadziły w okresie [[III wojna północna|wielkiej wojny północnej]] wojska [[Saksonia|saskie]] feldmarszałka [[Adam Heinrich von Steinau|Adama von Steinaua]]. Uwagę na konieczność ufortyfikowania tego rejonu zwracano też w czasach stanisławowskich. W roku 1794 rosyjski generał [[Piotr Suchtelen|Pietr Korniłowicz Suchtelen]] opracował plany twierdzy „Zakroczym”, jednak prac nad budową tej twierdzy nigdy nie podjęto.

 

Budowę twierdzy rozpoczęto z rozkazu [[Napoleon Bonaparte|Napoleona I]]. 1 grudnia 1806 roku w Poznaniu wydał on rozkaz w sprawie ufortyfikowania przyczółków w [[Wyszogród (województwo mazowieckie)|Wyszogrodzie]], Modlinie, [[Serock]]u i [[Praga (Warszawa)|Pradze]]. W okresie [[Księstwo Warszawskie|Księstwa Warszawskiego]], od wiosny 1807 do lata 1812 roku, powstał zasadniczy zrąb twierdzy składający się z obwarowania głównego (twierdza bastionowa, obecnie obwód wewnętrzny cytadeli), trzech wysuniętych, nieukończonych [[dzieło koronowe|koron]] (fot.) oraz umocnień na przedmościach kazuńskim, nowodworskim i Wyspie Szwedzkiej<ref group="uwaga">Obecnie wyspa nie istnieje, wskutek działalności akumulacyjnej rzeki jest częścią półwyspu między Narwią a Wisłą.</ref>. Były to fortyfikacje ceglano-ziemne wznoszone według nowoczesnej myśli francuskiej. Autorem pierwszego projektu twierdzy był wybitny francuski inżynier, generał [[François de Chasseloup-Laubat]]. Do pracy przy wznoszeniu umocnień zatrudniono w roku 1812 oprócz rzemieślników także 10-12 tysięcy okolicznych chłopów.

 

W [[Wojny napoleońskie#Kampania rosyjska|wojnie 1812 roku]] twierdza modlińska służyć miała wraz z umocnieniami w [[Serock]]u, [[Praga (Warszawa)|Pradze]] i [[Zamość|Zamościu]] jako oparcie dla operacji wojsk francuskich. Wobec postępów ofensywy napoleońskiej prace fortyfikacyjne zostały w zasadzie przerwane w sierpniu 1812 roku. Po klęsce wyprawy na Moskwę paląca stała się potrzeba przygotowania Modlina do obrony. Umocnienia były pilnie uzupełniane i rozbudowywane od grudnia 1812 roku. Oblężenie twierdzy przez wojska rosyjskie [[Iwan Paskiewicz|Iwana Paskiewicza]] (10 000 żołnierzy) rozpoczęło się 5 lutego 1813. W tej kampanii twierdza modlińska wypełniła swoje zadanie, blokując na obszarze [[Księstwo Warszawskie|Księstwa Warszawskiego]] liczne oddziały rosyjskie i trwając w walce na głębokich tyłach teatru działań, gdy główne wojska Księstwa walczyły pod komendą [[Józef Poniatowski|ks. Józefa Poniatowskiego]] w Niemczech. Garnizon twierdzy tworzyły mieszane oddziały polskie, francuskie, saskie i wirtemberskie, dowodzone początkowo przez generała [[Franciszek Ksawery Kossecki|Franciszka Ksawerego Kosseckiego]], a następnie przez generała [[Herman Willem Daendels|Hermana Wilhelma Daendelsa]], którego to Kossecki został zastępcą w czasie dalszej obrony (według Małej Encyklopedii Wojskowej garnizonem Modlina początkowo dowodził generał [[Franciszek Ksawery Kossecki|Ksawery Kossecki]], a dopiero potem dowództwo objął Daendels{{odn|Mała Encyklopedia Wojskowa}}). Łącznie Modlina broniło 5230 żołnierzy, 261 oficerów i 120 dział, w tym około 4000 polskich żołnierzy{{odn|Mała Encyklopedia Wojskowa}}. Obrona Modlina trwała nawet wtedy, gdy po klęsce [[Napoleon Bonaparte|Napoleona]] w [[bitwa pod Lipskiem|„Bitwie Narodów” pod Lipskiem]] (październik 1813) zgasły nadzieje na ofensywę francuską w kierunku wschodnim i odblokowanie twierdzy. Twierdza skapitulowała 1 grudnia 1813 roku (25 grudnia 1813 według Małej Encyklopedii Wojskowej{{odn|Mała Encyklopedia Wojskowa}}), wobec wysokich strat (48,4% stanu wyjściowego), wyczerpania się amunicji i przeniesienia się operacji wojsk własnych za Ren. Kapitulację przyjął rosyjski generał P.Kleinmichel, który w lipcu zastąpił Paskiewicza.

 

 

=== 1832-1883. Pierwsza rozbudowa twierdzy i okres stagnacji ===

Likwidacja autonomii [[Królestwo Polskie (kongresowe)|Królestwa Polskiego]] po roku 1831 wiązała się również z rozbudową fortyfikacji na jego obszarze. Celem tego działania była nie tylko obrona zachodnich rubieży Rosji, ale też zapobieżenie kolejnym polskim zrywom. W ten sposób powstała twierdza w Warszawie ([[Cytadela Warszawska|Cytadela Aleksandryjska]]) (Александровская цитадель)<ref group="uwaga">Umocnienie to jest znane w Warszawie po prostu pod nazwą Cytadeli.</ref>. Również w Modlinie, przemianowanym w 1834 roku na ''Новогеоргиевск'' (Nowogieorgiewsk), podjęto szeroko zakrojone prace nad rozbudową fortyfikacji. Autorem głównego planu rozbudowy w latach 1832-1841 był generał [[Iwan Dehn]]. Całość przebudowy, wraz z modernizacją przedmości, zakończono w roku 1841. Po ukończeniu twierdza otrzymała nazwę ''Новогеоргиевская крепость'' (Twierdza Nowogieorgiewska). Kilka lat dłużej trwała budowa ogromnego, obronnego spichrza zbożowego, stanowiącego główny magazyn dla wojsk rosyjskich stacjonujących na obszarze Królestwa.

 

 

=== 1883-1915. Twierdza fortowa ===

Do modernizacji twierdzy, jak i budowy w podobnym czasie innych umocnień w zachodniej części Rosji (np. [[Twierdza Osowiec|Osowiec]], [[Twierdza Warszawa|Warszawa]], [[Twierdza Dęblin|Dęblin]]<ref group="uwaga">Nazwa rosyjska Iwangorod.</ref>), przystąpiono w 1883, co podyktowane było pogarszającą się sytuacją międzynarodową – głównie sojuszem niemiecko-austro-węgierskim (rozszerzony o Włochy zyskał ten sojusz miano [[Trójprzymierze|Trójprzymierza]]). Wzniesiono wówczas pierścień 8 fortów wysuniętych przed dotychczasową twierdzę na odległość 2,1 do 4,8 kilometra; ponadto na przedmościu nowodworskim wzniesiono fort „Nad Wisłą”. Budowę fortów, których plany oparto o typowy fort rosyjski wzór [[F1879]], ukończono w 1888. Były to forty dwuwałowe (oddzielne wały dla artylerii i piechoty), oparte na planie pięcioboku, o dwóch czołach. Wszystkie budowle – koszary, [[kaponiera|kaponiery]] i [[przeciwskarpa|przeciwskarpy]] – wznoszono z cegły. Forty łączyła z zapleczem – cytadelą sieć dróg fortecznych, kolei wąskotorowej i łączności. W 1893 powstał, pierwszy na ziemiach polskich, oddział aeronautyczny wyposażony w balony obserwacyjne<ref>{{cytuj książkę |nazwisko=Mordawski |imię=Hubert |tytuł=Siły powietrzne w I wojnie światowej | rozdział=Początki aeronautyki wojskowej | nazwisko r= | imię r= | autor r link= |wydawca=Wydawnictwo Dolnośląskie |miejsce=Wrocław |rok=2008 |strony=12 |isbn=978-83-245-8661-5}}</ref>. Dowodem na technologiczne zapóźnienie Rosji jest fakt, iż w momencie ukończenia były to już fortyfikacje przestarzałe.

 

Doświadczenia z przegranej [[wojna rosyjsko-japońska|wojny z Japonią]] w latach 1904-1905 wywołały w rosyjskich kręgach wojskowych przekonanie, że armia rosyjska winna koncentrować się poza obszarem Królestwa, by mieć więcej czasu na mobilizację. Efektem tego było wydanie w 1909 rozkazu o likwidacji wszystkich z wyjątkiem [[Twierdza Osowiec|Osowca]] i Modlina twierdz rosyjskich na tym obszarze<ref>Lech Królikowski, „Twierdza Warszawa”, Warszawa 2002, s. 163-167.</ref>. Równocześnie podjęto decyzję o kolejnej rozbudowie Modlina, by mógł stanowić on w wypadku wojny punkt oporu na głębokich tyłach wroga. Decyzja o likwidacji nie była jednak konsekwentnie przestrzegana względem niektórych twierdz i niedługo przed wybuchem wojny ponownie przystąpiono do ich rozbudowy.

 

W 1912 rozpoczęto budowę zewnętrznego pierścienia fortów, składającego się z 11 obiektów<ref group="uwaga">Często podaje się liczbę 10, traktując dwa forty koło Goławic jako części tego samego obiektu.</ref>, uzupełnianego 12 [[Dzieło pośrednie|dziełami pośrednimi]]<ref group="uwaga">10 z nich oznaczono literą D i liczbą jako samodzielne dzieła; ponadto do liczby tej doliczyć można 2 większe umocnienia wchodzące w skład grup fortowych.</ref> i licznymi zespołami prochowni (magazynów amunicji). Forty oddalone być miały od cytadeli na odległość od 5,3 do 8,5 kilometra. Stare forty miały albo uzupełniać obronę jako druga linia, były wtedy modernizowane do najnowszych standardów, albo stanowić zaplecze mieszkalno-magazynowe dla załóg. Na szczególnie ważnych odcinkach zaplanowano budowę trzech [[Grupa fortowa|grup fortowych]] ([[Grupa Fortowa „Goławice” Twierdzy Modlin|„Goławice”]], [[Grupa Fortowa „Carski Dar” Twierdzy Modlin|„Carski Dar”]], [[Grupa Fortowa „Janówek” Twierdzy Modlin|„Janówek”]]), czyli zespołów wzajemnie się uzupełniających dzieł<ref group="uwaga">Taka grupa w fortyfikacji rosyjskiej składała się zazwyczaj z dużego fortu, dzieł skrzydłowych oraz obiektów zaplecza i wsparcia.</ref>.

 

Mimo nieukończenia i pewnych mankamentów, Twierdza Nowogeorgiewsk ze swoimi 19 fortami i licznymi obiektami międzypola ([[dzieło pośrednie|dzieła pośrednie]], prochownie, umocnienia polowe) była jedną z najpotężniejszych twierdz ówczesnej Europy, z dzisiejszej perspektywy także jedną z bardziej interesujących. Sumy włożone w jej modernizację pozwalały wierzyć, że zatrzyma ona na długo ofensywę niemiecką<ref>Według badań Ryszarda Bochenka koszt rozbudowy twierdzy w latach 1883-1915 wyniósł około 30 mln rubli – sumę na owe czasy ogromną. Ryszard Bochenek, „Twierdza Modlin”, s. 290.</ref>. Stało się jednak inaczej.

 

 

=== 1915-1918. Modlin w I wojnie światowej. III obrona twierdzy ===

Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości Modlin szybko stał się ponownie ważnym umocnieniem – tym razem w czasie [[wojna polsko-bolszewicka|wojny 1920 roku]]. Twierdza Modlin stała się głównym punktem obrony 5. Armii generała [[Władysław Sikorski|Władysława Sikorskiego]] na linii Wkry. Wojska radzieckie zdobyły w ciężkich walkach w połowie sierpnia 1920 roku kilka fortów, jednak wobec zwycięskiej kontrofensywy polskiej znad Wieprza<ref group="uwaga">Por. [[Bitwa Warszawska]].</ref> wojska generała Sikorskiego również przeszły do działań zaczepnych.

 

 

W okresie międzywojennym twierdza spełniała dwie role. Po pierwsze, była bardzo ważnym garnizonem i magazynem. Znajdowały się tutaj m.in. [[Centrum Wyszkolenia Broni Pancernych|Szkoła Podchorążych Broni Pancernych]], Centrum Wyszkolenia Saperów oraz siedziby licznych jednostek armijnych. Po drugie, odgrywała rolę polskiego poligonu fortecznego. Odrodzona Polska, zagrożona przez Niemcy i Rosję Radziecką, stanęła przed koniecznością budowy własnych umocnień, nie posiadając do tego doświadczeń ani środków odpowiednich, by bezpośrednio kopiować rozwiązania francuskie ([[Linia Maginota]]). W fortach Modlina zainstalowano więc kilka eksperymentalnych kopuł pancernych dla obserwacji i karabinów maszynowych (fot.), wybudowano doświadczalne schrony bojowe oraz testowano broń forteczną. Równocześnie stare umocnienia były konserwowane – brano pod uwagę ich wykorzystanie w czasie ewentualnego konfliktu w przyszłości. Obiekty doświadczalne również budowano z myślą o ich włączeniu do struktury obronnej twierdzy. Ponadto w Modlinie mieścił się port wojenny i stocznia rzeczna<ref group="uwaga">Tutaj zbudowano m.in. minowce [[ORP Czajka (1935)|ORP „Czajka”]] i [[ORP Rybitwa (1935)|ORP „Rybitwa”]].</ref>.

 

== Turystyka i zwiedzanie ==

Obecnie możliwe jest zwiedzanie niektórych obiektów twierdzy, zarówno indywidualnie, jak i w grupach zorganizowanych. Zagospodarowane turystycznie są: część koszar obronnych cytadeli (wieża zachodnia, tzw. Tatarska), część umocnień i zabudowań zaplecza (tzw. Elewator) oraz Brama Ostrołęcka. Spośród fortów możliwe jest zwiedzanie [[Fort X Twierdzy Modlin|Fortu X w Henrysinie]]. Do niektórych spośród pozostałych fortów wstęp możliwy jest po skontaktowaniu się z administracją zajmujących je instytucji.

 

* ''[[Hans Kloss. Stawka większa niż śmierć]]''

 

 

{{Uwagi}}

 

{{SORTUJ:Modlin}}

[[Kategoria:Twierdza Modlin| ]]

[[Kategoria:Twierdze w Polsce]]

[[Kategoria:Umocnienia Warszawy i okolic|{{PAGENAME}}]]

[[Kategoria:Fortyfikacje rosyjskie do 1917 roku]]