Adam Gurowski: Różnice pomiędzy wersjami

'''Adam Gurowski''', pseud. P. I. Wołowski (ur. [[10 września]] [[1805]] w [[Russocice|Russocicach]] pod [[Kalisz]]em<ref name="Gurowski Adam 1961">[[Witold Łukaszewicz]], ''Gurowski Adam'' [w:] ''Polski słownik biograficzny'', t. 9, Wrocław 1960-1961, s. 162.</ref>, zm. [[4 maja]] [[1866]] w [[Waszyngton]]ie) – publicysta polityczny i historiozoficzny, działacz polityczny okresu powstania listopadowego i Wielkiej Emigracji, później [[Panslawizm|panslawista]].

Był potomkiem rodziny kasztelańskiej herbu [[Wczele (herb szlachecki)|Wczele]] z tytułem [[hrabia|hrabiowskim]]. Był najstarszym synem Władysława, starosty kolskiego i Genowefy z Cieleckich. Jego młodszy brat [[Ignacy Gurowski|Ignacy]] ożenił się z infantką hiszpańską [[Isabel Fernanda de Borbón|Izabelą de Borbón]], córką księcia Kadyksu i został [[grand]]em hiszpańskim. Jedna z sióstr Cecylia była żoną barona Frederiksa, generała adiutanta cara Mikołaja I<ref>[[Witold Łukaszewicz]], ''name="Gurowski Adam'' [w:] ''Polski słownik biograficzny'', t. 9, Wrocław 1960-1961, s. 162.<"/ref>, druga Dezyderia poślubiła [[Józef Komorowski (kaliszanin)|Józefa Komorowskiego]] (1791-1827), członka opozycji [[Kaliszanie|kaliszan]]<ref>{{Cytuj stronę | url = http://www.ipsb.nina.gov.pl/a/biografia/jozef-komorowski | tytuł = Józef Komorowski | nazwisko = Manteufflowa | imię = Maria | opublikowany = Internetowy Polski Słownik Biograficzny | język = pl | data dostępu = 2017-04-06}}</ref>. Studiował filozofię na uniwersytetach w [[Lipsk]]u, [[Getynga|Getyndze]], [[Heidelberg]]u (był. m.in. słuchaczem Hegla).

W 1834 w liście otwartym w „Allgemeine Augsburger Zeitung” potępił powstanie listopadowe i poprosił władze carskie o amnestię dla swojej osoby. Dokonał jednocześnie apostazji narodowej i wyznaniowej<ref>[[Henryk Głębocki]], ''Hr. Adam Gurowski: apostazja narodowa jako „gra operacyjna”?'', „Arcana” 2011, nr 2/3 (98/99), s. 85-111.</ref>. Swoją apostazję uzasadniał przy pomocy historiozofii o wydźwięku panslawistycznym. W publikowanych wówczas broszurach (''La Vérité sur la Russie et sur la révolte des provinces Polonaises'', Paryż 1834 i ''La Civilisation et la Russie'', Sankt Petersburg 1840) sformułował jedną z najbardziej skrajnych wersji historiozofii panslawistycznej. Uznał Rosję za naród wybrany do socjalistycznego przekształcenia świata (z racji jej „siły i jedności”), wskazując na specyfikę rosyjskiej historii, wolnej od degenerujących wpływów kultury łacińskiej. Polska miała możliwość zjednoczenia wokół siebie Słowiańszczyzny, ale utraciła ją według Gurowskiego bezpowrotnie w X wieku<ref>[[Henryk Głębocki]], ''Adama Gurowskiego patriotyzm rosyjsko-słowiański'' [w:] ''Formuły patriotyzmu w Europie Wschodniej i Środkowej od nowożytności do współczesności'', red. Andrzej Nowak, Andrzej A. Zięba, Kraków: PAU i UJ 2009, s. 169-205.</ref>. Jego pierwsza broszura zwróciła uwagę Mikołaja I. Gurowski uzyskał amnestię i powrócił w rodzinne strony. Próbą lojalności wobec Rosjan było złożenie przez jego osobę władzom „listy nieprawych Polaków” (1835). Następnie Gurowski przebywał w Petersburgu, gdzie bez powodzenia zabiegał o zatrudnienie w służbie publicznej. Został jednak odesłany do Królestwa Polskiego i oddany do dyspozycji [[Iwan Paskiewicz|Iwana Paskiewicza]]. Zajmował się w tym czasie pisaniem memoriałów w duchu panslawistycznym (proponował m.in. zastąpienie języka polskiego językiem staro-cerkiewno-słowiańskim). W książce ''La civilisation et la Russie'' (Sankt Petersburg 1840) uznawał cerkiew rosyjską za ostoję wielkości Rosji. Polakom zalecał rezygnację z narodowości i wyznania.

W 1844 wyjechał potajemnie z Królestwa Polskiego jak sam przyznawał celem uniknięcia śmierci cywilnej za odstępstwo narodowe. Do kraju już nie powrócił. Podróżował po Europie Zachodniej. Pozostał jednak wierny swym koncepcjom panslawistycznym. Potępiał polski ruch narodowowyzwoleńczy i głosił tezy o śmierci narodu polskiego. W kolejnych broszurach prezentował się jako zaciekły konserwatysta, wróg Zachodu, antysemita oraz rzecznik samowładztwa carskiego. W 1848 wyjechał do USA. Ubiegał się bezskutecznie o katedrę prawa na uniwersytecie Harvarda. Tam przez pewien czas pracował w Departamencie Stanu. Był stałym współpracownikiem i znanym współpracownikiem pisma „[[New York Tribune]]”. Wywierał duży wpływ na współwłaściciela tego pisma Ch. Dana. Niekorzystnie opiniował artykuły [[Karl Marx|Karola Marksa]] nadsyłane z Londynu na temat Rosji (Marks w korespondencji z Engelsem uznał Gurowskiego za agenta ambasady rosyjskiej). Pozostał wierny panslawistycznym koncepcjom (''Le Panslavisme'', Florencja 1848) i stanowisku antyniepodległościowemu w sprawie polskiej (''Pensées sur l'avenir des Polonais'', Berlin 1841). Jednocześnie dał wyraz swojemu rozczarowaniu wobec caratu, uznając go za jarzmo krępujące realizację światowego posłannictwa Rosji. W pracy ''Russia as it Is'' (Nowy York 1854) dokonał reinterpretacji rosyjskiej historii, zbliżając się do koncepcji Lelewela. Sformułował tezę, że przyszłość republikanizmu w Europie jest uzależniona od narodu rosyjskiego, ale pod warunkiem przeobrażenia demokratycznego samej Rosji<ref>[[Jerzy Jedlicki]], ''Gurowski Adam'' [w:] ''[[Słownik historyków polskich]]'', red. Maria Prosińska-Jackl, Warszawa: Wiedza Powszechna 1994, s. 170-171.</ref>. W USA był bezkompromisowym rzecznikiem abolicjonizmu, należał do radykalnego skrzydła republikanów - oskarżał Abrahama Lincolna o niedołęstwo. Pisał studia o historii niewolnictwa w USA (''Slavery in History'', Nowy York 1860) i o stosunkach politycznych w USA (''America and Europe'', Nowy York 1857). Jego amerykańskie prace należą dziś do klasyki amerykańskiej literatury społeczno-politycznej, porównywane były współcześnie do prac A. Tocqueville'a<ref>[[Henryk Głębocki]], ''„Diabeł Asmodeusz” w niebieskich binoklach i kraj przyszłości: hr. Adam Gurowski i Rosja'', Kraków: Wydawnictwo Arcana 2012, s. 741-758.</ref>. Zmarł w Waszyngtonie [[4 maja]] [[1866]] roku w fatalnych warunkach materialnych.