Rewolucja 1905 roku w Królestwie Polskim: Różnice pomiędzy wersjami

Napięta sytuacja w ośrodkach przemysłowych utrzymywała się od co najmniej 1904 roku na skutek pogarszających się warunków pracy i informacjach o serii kompromitujących niepowodzeń Rosji podczas [[Wojna rosyjsko-japońska|wojny z Japonią]]. Największa organizacja socjalistyczna na ziemiach polskich, [[Polska Partia Socjalistyczna]], powołała swą [[Organizacja Bojowa PPS|Organizację Bojową]] już w maju 1904 roku<ref name="ReferenceA">Norman Davies ''Boże Igrzyska'' Znak, Kraków str. 839-840.</ref>. W Paryżu przedstawiciele polskiego ruchu robotniczego omawiali z rosyjskimi [[Partia Socjalistów-Rewolucjonistów|eserowcami]] oraz łotewskimi i gruzińskimi nacjonalistami możliwość wywołania ogólnorosyjskiego powstania<ref>Norman Davies ''Boże Igrzyska'' Znak, Kraków str. 839-840.<name="ReferenceA"/ref>. Druga, mniejsza partia robotnicza, [[Socjaldemokracja Królestwa Polskiego i Litwy]] korzystała z pomocy doradców mienszewików i bolszewików. Eserowcy i [[Bund (partia)|Bund]] nasilili działalność na zachodzie kraju. Na początku 1904 roku [[Józef Piłsudski]] spotkał się z japońskim ambasadorem, usiłując przekonać go do wsparcia antycarskiego powstania w Kongresówce oraz powołania legionu polskiego w Japonii<ref>Norman Davies ''Boże Igrzyska'' Znak, Kraków str. 839-840.<name="ReferenceA"/ref>.

28 września 1904 roku w Białymstoku policja rozbiła demonstrację PPS. Żandarmi zaatakowali tłum próbując skonfiskować czerwony sztandar z hasłem „PPS: Precz z wojną i caratem! Niech żyje wolny polski lud!”. W odpowiedzi na atak, bojowcy PPS odpowiedzieli ostrzałem z rewolwerów, sześciu ludzi zginęło, a około setki robotników zostało aresztowanych. Sytuacja uległa zaostrzeniu na skutek informacji o [[Krwawa niedziela (Petersburg 1905)|„krwawej niedzieli”]] w Petersburgu z 22 stycznia 1905, upadku autorytetu cara Mikołaja II i wybuchu strajków w Rosji<ref>Norman Davies ''Boże Igrzyska'' Znak, Kraków str. 839-840.<name="ReferenceA"/ref>. W ciągu 1905 roku strajki zaczęły wybuchać w licznych zakładach przemysłowych na terenie zaboru rosyjskiego. Strajkom przewodziły [[Polska Partia Socjalistyczna]] i [[Socjaldemokracja Królestwa Polskiego i Litwy]]. W tym samym miesiącu we wsi [[Pilaszków (województwo łódzkie)|Pilaszków]] pod Łowiczem zebrali się potajemnie nauczyciele ze szkół elementarnych, którzy podjęli uchwałę o natychmiastowym wprowadzeniu do szkół wiejskich nauczania w języku polskim, którą to uchwałę zaczęli wprowadzać w życie, mimo rosyjskich represji.

28 stycznia PPS i SDKPiL wezwały do strajku, który objął ponad 400 000 pracowników. Bezpośrednią reakcją na wydarzenia krwawej niedzieli, był trwający ponad trzy lata strajk szkolny. Od 1905 do 1906 roku w Kongresówce wybuchło ponad 6991 strajków, w których uczestniczyło 1,3 miliona pracowników<ref>Norman Davies ''Boże Igrzyska'' Znak, Kraków str. 839-840.<name="ReferenceA"/ref>. Wystąpienia robotników potępiła endecja, łódzka Gazeta Polska nawoływała do zdławienia ''socjalistycznej anarchii'' a liczba morderstw politycznych sięgnęła 40-50 tygodniowo. Przeciwnicy Dmowskiego uważali że zawarł on tajne porozumienie z carem w celu zwalczania PPS. Działalność Narodowej Demokracji w okresie rewolucji doprowadziła do wzmożonej niechęci między Polakami i Żydami, apele Polskiej Partii Socjalistycznej o wspólną walkę z caratem, niezależnie od wyznania i narodowości stopniowo pozostawało bezskuteczne<ref>Norman Davies ''Boże Igrzyska'' Znak, Kraków, s. 843.</ref>. Aby odwrócić uwagę od wystąpień pracowników, w Białymstoku 15 sierpnia 1905 roku siły carskie zorganizowały pogrom Żydów<ref name="ReferenceB">Norman Davies ''Boże Igrzysko'' Znak, Kraków str. 841.</ref>.

'''Warszawa'''. W [[Warszawa|Warszawie]] w styczniu 1905 w starciach demonstrantów z wojskiem zginęło około stu osób. Śmiercią 32 osób zakończyła się warszawska demonstracja pierwszomajowa. Opinią publiczną wstrząsnęła egzekucja 19-letniego [[Stefan Aleksander Okrzeja|Stefana Okrzei]], bojowca OB PPS i bohatera bitwy stoczonej z oddziałami carskimi na placu Grzybowskim<ref>Norman Davies ''Boże Igrzysko'' Znak, Kraków str. 841.<name="ReferenceB"/ref>. 1 maja pochód z okazji Święta Pracy został rozbity, zginęło 37 osób<ref>Norman Davies ''Boże Igrzysko'' Znak, Kraków str. 841.<name="ReferenceB"/ref>.

'''Łódź'''. [[Powstanie łódzkie|W Łodzi strajk włókniarzy przeobraził się w dwudniowe starcia]] (22-24 czerwca), w efekcie których zginęło i zostało rannych około dwóch tysięcy osób. W walkach w powstaniu w ciągu tygodnia zginęło 55 Polaków, 79 Żydów i 17 Niemców<ref>Norman Davies ''Boże Igrzysko'' Znak, Kraków str. 841.<name="ReferenceB"/ref>. Pacyfikacją strajkujących kierował generał Shuttleworth a cesarz ustanowił stan wojenny<ref>Norman Davies ''Boże Igrzysko'' Znak, Kraków str. 841.<name="ReferenceB"/ref>. Ostateczny bilans ofiar wyniósł 1000 zabitych<ref>Norman Davies ''Boże Igrzysko'' Znak, Kraków str. 841.<name="ReferenceB"/ref>.

Pod naciskiem rewolucjonistów, car zgodził się na ustępstwa. w kwietniu 1905 roku wszedł w życie nakaz tolerancji religijnej który przyczynił się do zaprzestania represji wobec mniejszości unickiej<ref name="ReferenceC">Norman Davies ''Boże Igrzysko'' Znak, Kraków str. 842.</ref>. Do polskich szkół powrócił język polski, zalegalizowano związki zawodowe. [[Manifest październikowy 1905|Manifest carski z 30 października 1905]] obiecywał wprowadzenie konstytucji oraz utworzenie parlamentu<ref>Norman Davies ''Boże Igrzysko'' Znak, Kraków str. 842.<name="ReferenceC"/ref>. Zmiany konstytucyjne zostały jednak złamane w latach 1906-1907. W praktyce udział Polaków w Dumie, pozbawionej realnej władzy, ograniczał się wyłącznie do narodowych demokratów<ref>Norman Davies ''Boże Igrzysko'' Znak, Kraków str. 842.<name="ReferenceC"/ref>. Część osiągnięć robotniczych na polu ekonomicznym zostało cofniętych pod naciskiem fabrykantów. Do rangi symbolu urósł kilkumiesięczny [[lokaut]] w Łodzi, trwający od grudnia 1906 roku do końca marca 1907 roku. Bez środków do życia pozostawało wtedy, według różnych szacunków, od osiemdziesięciu do stu tysięcy osób<ref>{{Cytuj książkę|nazwisko = |imię = |tytuł = Rewolucja 1905. Przewodnik Krytyki Politycznej|rok = 2013|wydawca = Wydawnictwo Krytyki Politycznej|miejsce = Warszawa|strony = 132|isbn = 978-83-63855-75-8}}</ref>.