Rzeź humańska: Różnice pomiędzy wersjami
| [wersja przejrzana] | [wersja przejrzana] |
Usunięta treść Dodana treść
Linia 1:
'''Rzeź humańska''' lub '''Rzeź w Humaniu''' – wymordowanie [[20 czerwca|20]]<ref name=OK143>Ольга Ковалевська, ''Проблема іконографії І. Ґонти в контексті політик пам'яті та сучасних досліджень'', s. 143.</ref> lub 21 czerwca 1768 roku<ref name="Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego' 1882">''Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego'' Warszawa 1882, t. III s. 214</ref> przeważnie<ref name=OK143/> [[Polacy|Polaków]] i [[Żydzi|Żydów]], którzy schronili się w [[Humań|Humaniu]] podczas buntu [[Kozacy|Kozaków]] i [[Czerń (ruskie chłopstwo)|ruskiego chłopstwa]] (tzw. [[koliszczyzna|koliszczyzny]]). Wśród ofiar znalazło się wiele kobiet i dzieci.
== Tło wydarzeń ==
{{osobny artykuł|Koliszczyzna}}Rzeź humańska miała miejsce podczas [[Koliszczyzna|koliszczyzny]]. Rebelia ta, według różnych źródeł, została wywołana przez prowokację władz [[Imperium Rosyjskie
== Przebieg rzezi ==
Zarządcą i obrońcą Humania, który należał do [[wojewodowie kijowscy|wojewody kijowskiego]] [[Franciszek Salezy Potocki (1700-1772)|Franciszka Salezego Potockiego]], był Rafał Mładanowicz, który przewodził 2500 zbrojnym żołnierzom. Wśród nich znajdował się [[Iwan Gonta]] - [[setnik]] kozacki (dowódca dworskiej [[Milicja|milicji]] Potockiego), który został wysłany jako mediator naprzeciw nadciągającemu na miasto chłopstwu. Gonta zdradził Potockiego i połączył się z rebeliantami, którzy po kilkunastogodzinnym zaciekłym szturmie na miasto zdobyli je 20 czerwca. Dalsze wydarzenia przedstawiały się następująco:
Linia 11:
== Szacunki liczby ofiar ==
Szacowano, że łączna liczba zabitych wyniosła ok. 20 tysięcy Polaków i Żydów<ref>[[Władysław Wielhorski]], ''Ziemie ukrainne Rzeczypospolitej'', Londyn 1959, s. 70</ref><ref>"Encyklopedia Kresów", praca zbiorowa, 2010, s. 151</ref><ref>[[Stanisław Grodziski]], "Wielka Historia Polski. Polska w czasach przełomu (1764-1815)", Kraków 2001, s. 49, 51</ref><ref>"Dzieje Polski. Kalendarium", pod red. [[Andrzej Chwalba|Andrzeja Chwalby]], Kraków 1999, s. 439</ref><ref>"Kronika Polski", praca zbiorowa, Warszawa 200, s. 352</ref><ref>Stanisław Bogusław Lenard, Ireneusz Wywiał, ""Historia Polski w datach", wyd. PWN, Warszawa 2000, s. 274-275</ref><ref>[[Lucyna Kulińska]], ''Ihrowica - zabili nas w Wigilię'', "[[Wiedza i Życie]]. Inne oblicza historii", nr 6/2010, s. 17</ref>. Według ''[[Słownik geograficzny Królestwa Polskiego|Słownika geograficznego Królestwa Polskiego]],'' "liczba trupów z tymi co z pobliskich miejsc kolije na stracenie przywiedli do 15 tysięcy doszła"<ref
[[Tadeusz Korzon]] w pracy ''Wewnętrzne dzieje Polski za Stanisława Augusta'' stwierdził, że "w samym Humaniu miało zginąć według przesadnej rachuby 18.000 dusz", zaś "urzędnicy sądowi podług akt liczyli ofiar rzezi nie więcej niż 5.000"<ref>[[Tadeusz Korzon]], ''Wewnętrzne dzieje Polski za Stanisława Augusta'' wyd. II, t.1, Kraków-Warszawa 1897 s. 197-198</ref>. Znacznie niższą liczbę zabitych (2 tys.) podaje amerykański historyk [[Paul Robert Magocsi]]<ref>R. P. Magocsi, ''A History of Ukraine'', University of Washington Press, Seattle 1997, s. 300</ref>, natomiast kanadyjski historyk [[Orest Subtelny]] pisze ogólnie o tysiącach "brutalnie zamordowanych" ofiar<ref>O. Subtelny, ''Ukraine. A history'', University of Toronto Press, Toronto 1988, {{ISBN|0-8020-5808-6}}, s. 193</ref>. [[Władysław Serczyk]] stwierdził w 1972 roku, iż liczby zabitych w Humaniu nie da się jednoznacznie ustalić. W pierwszych relacjach z miejsca wypadków podana została liczba 12 tys. ofiar: 5 tys. zabitej szlachty oraz 7 tys. Żydów, którą uważał za przesadzoną, podkreślał jednak, iż ofiary "należy szacować nie w setkach, lecz w tysiącach"<ref>Władysław Serczyk, ''Hajdamacy'', Kraków 1972, ''[[Wydawnictwo Literackie]]'' s.329.</ref> W 2001 roku Władysław Serczyk określił liczbę ofiar na "kilka tysięcy"<ref>"rzeź, w której zginęło kilka tysięcy szlachty, Żydów i księży unickich" , [[Władysław Serczyk]], ''Historia Ukrainy'', Wyd. III, Wrocław- Warszawa-Kraków 2001, Wyd. [[Zakład Narodowy im. Ossolińskich|Ossolineum]] {{ISBN|83-04-04530-3}} s. 152.</ref>. Rzeź humańska była ogromnym wstrząsem dla polskiej opinii przede wszystkim z powodu faktu dokonania jej przez chłopów oraz z powodu dokonanych w jej czasie okrucieństw, nie zaś z powodu liczby zabitych<ref>[[Władysław Serczyk]], ''Hajdamacy'', Wydawnictwo Literackie, Kraków 1972 s. 329</ref>.
Linia 18:
Jednym z naocznych świadków, którzy odmalowali obraz rzezi w swych pamiętnikach, był [[Stanisław Kruszelnicki]]. Na tle tych wydarzeń powstały ''[[Sen srebrny Salomei]]'' [[Juliusz Słowacki|Juliusza Słowackiego]], powieść poetycka ''[[Zamek kaniowski]]'' [[Seweryn Goszczyński|Seweryna Goszczyńskiego]] i ''Koliszczyzna i stepy'' [[Michał Grabowski (powieściopisarz)|Michała Grabowskiego]].
Pod koniec 2009 roku w telewizji ukraińskiej podczas emisji popularnonaukowego serialu ''Historia ziem ukraińskich'', którego sponsorem był [[Lwiwśka pywowarnia|Browar Lwowski]] pojawiło się sformułowanie „Lach, Żyd i sobaka, wse wira odnaka”, którego używało ruskie chłopstwo i hajdamacy podczas wieszania na szubienicy Polaków i Żydów, przy których na wspólnej belce dla pohańbienia zwłok wieszano także psa. Skandal wywołał odcinek tego serialu poświęcony rzezi humańskiej, który zachęcał do poznania „chwalebnej przeszłości ojczyzny”. W odcinku tym ataman Żeleźniak po zdobyciu miasta, posilając się piwem "Lwowskie" powiesił na kościelnej wieży „Lacha, Żyda i psa – bo ich wiara jednakowa”. Oburzenie wyraziły polskie środowiska kresowe, a poseł PiS [[Stanisław Pięta]] nawoływał do bojkotu piw produkowanych przez [[Carlsberg (firma)|Grupy Carlsberg]] (do której należy Browar Lwowski) i domagał się szybkich i stanowczych przeprosin<ref>[http://www.dziennikzachodni.pl/artykul/211497,posel-pieta-pietnuje-ukrainski-serial-i-piwo,id,t.html ''Poseł Pięta piętnuje ukraiński serial i piwo'']</ref>.
Na Ukrainie postać Iwana Gonty otoczona jest szacunkiem, we [[Lwów|Lwowie]] istnieje ulica jego imienia, w [[Chrystynówka|Chrystynówce]] wzniesiono jego [[Pomnik Iwana Gonty w Chrystynówce|pomnik]]. Podczas jego odsłonięcia (w którym brali udział przedstawiciele miejscowych władz oraz biskupi [[Ukraiński Kościół Prawosławny Patriarchatu Kijowskiego|Ukraińskiego Kościoła Prawosławnego Patriarchatu Kijowskiego]]) mer (prezydent) tego miasta Mykoła Nakonieczny podkreślił, że ''pomnik Gonty będzie przypominał Ukraińcom, że powinni walczyć o ojczystą ziemię z jej ciemiężcami''<ref>[http://fakty.interia.pl/swiat/news/morderca-polakow-i-zydow-ukrainskim-bohaterem,1388662,4 Morderca Polaków i Żydów ukraińskim bohaterem]</ref>.
| |||