|
'''Wiorsta''' ({{w języku|ru|верста́}} ''wierstá'', [[Liczba mnoga|lm.]] {{j|ru|вёрсты}} ''wiórsty'') – dawna ([[Układ SI|niemetryczna]]) [[Rosja|rosyjska]] miara długości. Wielkość tej jednostki miary była zróżnicowana, bowiem zależała od długości [[sążeń|sążnia]]. Prawo [[Imperium Rosyjskie|Imperium Rosyjskiego]]go ustanowiło system miar w 1835{{r|pwn_miary}} i wiorsta (liczona jako 500 sążni) stanowiła równowartość 1,0668 [[kilometr|km]]. Wiorsta była stosowana także na części [[Systemy miar stosowane na ziemiach polskich|ziem polskich]] – w [[Królestwo Polskie (kongresowe)|Królestwie Polskim]] (''Kongresówce'') od 1849{{r|pwn}} do wprowadzenia systemu metrycznego w 1918{{r|pwn_miary}}. 7 wiorst, czyli 7146 [[metr]]ów, stanowiło 1 [[Mila polska|milę polską]] (''mila 7-wiorstowa''){{r|Gloger}}.
Wielkość wiorsty była zróżnicowana – w zależności od stosowanej długości [[sążeń|sążnia]]{{r|pwn}}. „[[s:M. Arcta Słownik ilustrowany języka polskiego|Słownik ilustrowany języka polskiego]]” [[Michał Arct|Michała Arcta]] (1916) określał wielkość wiorsty jako 1064,5 metra{{r|Arct}}.
{| class="wikitable"
|+Zestawienie miar wiorsty w różnych okresach <br /><small>(za:Gyllenbok: „Encyclopaedia of Historical Metrology, Weights, and Measures” (2018)){{r|Gyllenbok}}</small>
|-
! okres !! wiorsta !! wiorsta geodezyjna <br />(межевая верста)<br /><small>(do pomiaru działek i odległości między osadami)</small>
|-
| system [[Księstwo czernihowskie|czernihowsko]]-[[Księstwo Moskiewskie (1213–1248)|moskiewsko]]-[[Ruś Włodzimiersko-Suzdalska|włodzimiersko-suzdalski]] || <center> 1064 m</center>||
|-
| XV-XVI w || <center> 1080 m</center> ||
|-
| XVII-XVIII w. || <center> ~1080 m</center> || <center> ~2160 m</center>
|-
| po 1753 || <center> 1076,88 m</center> || <center> 2153,76 m</center>
|-
| po 1835 || <center> 1066,790 424 m</center> ||
|}
Rosyjskie mapy wykonywane były w skali dopasowanej do wiorst{{r|Czerny}}:
* jednowiorstowe – 1:42 000
* dwuwiorstowe – 1:84 000
* trzywiorstowe – 1:126 000
<br />
; Słupy wiorstowe
Wzdłuż dróg Kongresówki ustawiano drewniane słupy wiorstowe, które zostały wprowadzone „Postanowieniem Namiestnika Królestwa z 28. września 1825 o zaprowadzeniu słupów werstowych przy wszystkich traktach pocztowych”. Postanowienie nakazywało, by na każdym słupie „''wyrażona być powinna na tablicy liczba wierst między jedną a drugą stacją, a na dole liczba wierst całego traktu, rachując od Warszawy do głównego jakiego punktu. Pod tablicą ma być wypisane miasto lub wieś, na którego gruncie słup się znajduje. Wszystkie napisy mają być wyrażone na polu białym kolorem czarnym, a na polu czarnym kolorem białym''”{{#tag:ref|Objaśnienie planszy pt. „Wzór na słupy werstowe i znaki setkowe i mostkowe, sygnowanej 20 kwietnia 1833 przez Dyrekcję Komunikacji Lądowych w Warszawie”. AGAD. Komisja Rządowa Spraw Wewnętrznych{{r|Majdowski}}.|group=uwaga|name=uwaga1}}. Z kolei oznaczenia setkowe i mostowe wykonywano z kamienia, w formie lekko obrobionych prostopadłościanów. Odpowiednie oznaczenie miało być nanoszone czarną farbą na białej [[Apla|apli]]. W zależności od rodzaju znaku, apla była owalna lub prostokątna. Postanowienie zostało jednak szybko (w dwa dni) zmienione postanowieniem Rady Administracyjnej{{#tag:ref|Postanowienie Rady Administracyjnej z 22 kwietnia/4 maja 1833{{r|Majdowski}}.|group=uwaga|name=uwaga2}}, która zdecydowała „o przemalowaniu na kolory w państwie rosyjskim używane: słupów, szlabanów, latarń i celbud”{{#tag:ref|Celbuda – pomieszczenie, w którym pobierano myto drogowe{{r|Majdowski}}.|group=uwaga|name=uwaga3}}. Oznaczenia drogowe – także te stare – miały, w terminie do końca 1834 roku, zostać przemalowane na kolorystykę trójbarwną, w kolorach: czarnym, pomarańczowym i białym na ukośnych pasach. Po dziesięciu latach namiestnik nakazał, by drogowskazy uzupełnić o napisy w języku rosyjskim. W 1843 warszawski inżynier [[Wilhelm Kolberg]] przygotował projekt nowego wzorca słupów wiorstowych. Projekt zakładał wykonanie całej konstrukcji z lanego żelaza, ze spiralnym szlakiem na trzonie słupa, co wykluczało jego różnobarwne malowanie. Projekt utrzymywał wcześniejszą zasadę orientowania słupa względem najbliższych stacji pocztowych, wyrażona w liczbie wiorst zapisanych na płaszczyznach zwieńczenia znaku. Na ośmiobocznym cokole słupa przewidziano płaszczyzny do zapisania wartości określających dystans jaki dzielił słup od początku i końca traktu. Rozwiązanie został zaakceptowane przez cesarza i prawdopodobnie było przewidziane do wdrożenia na terenie całego Imperium. Wprowadzanie zmian rozpoczęło się od oznaczeń rozbudowywanych szlaków Królestwa Polskiego{{#tag:ref|Postanowienie Rady Administracyjnej z 17/29 września 1843 „O zastąpieniu drewnianych słupów werstowych przy traktach, słupami z żelaza lanego”{{r|Majdowski}}.|group=uwaga|name=uwaga4}}. W 1845 i 1846 wprowadzono kolejne korekty – podbudowa, budowana na planie kwadratu, miała lekko spiętrzoną formę, a zwieńczenie było odpowiednio wymodelowane, by oznaczyć kierunek traktu. Najprawdopodobniej taka forma słupa obowiązywała już do odzyskania niepodległości przez Polskę{{r|Majdowski}}.
<gallery>
plik: Выра-верстовой_столбверстовой столб.jpg|thumb|Drewniany, malowany słup wiorstowy
plik:Верстовой столб у Ташкентской улицы01.jpg|Kamienny słup wiorstowy w Sankt Petersburgu
plik:262. Санкт-Петербург. Верстовой столб на пл.Репина.jpg|Inny typ kamiennego słupa wiorstowego
{{Przypisy|
<ref name="pwn">{{Cytuj stronę | url = http://encyklopedia.pwn.pl/haslo/3996619/wiorsta.html | tytuł = Wiorsta | autor = encyklopedia.pwn.pl | opublikowany = [[Encyklopedia PWN (internetowa)]] | język = pl | data dostępu = 2018-06-30}}</ref>
<ref name="pwn_miary">{{Cytuj stronę | url = https://encyklopedia.pwn.pl/haslo/miary-rosyjskie;3940382.html | tytuł = Miary rosyjskie | autor = encyklopedia.pwn.pl | opublikowany = [[Encyklopedia PWN (internetowa)]] | język = pl | data dostępu = 2018-06-30}}</ref> ▼
<ref name="pwn_miary">{{Cytuj stronę | url =
<ref name="Gloger">{{Cytuj książkę | autor = [[Zygmunt Gloger]] | tytuł = [[s:Encyklopedia staropolska|Encyklopedia staropolska ilustrowana]]; [hasło: MILA] | wydawca = P. Laskauer i W. Babicki | miejsce = Warszawa | data = 1900–1903 | seria = | url = https://polona.pl/item/encyklopedja-staropolska-ilustrowana-t-3-k-p,MTE1OTQ4ODU/4/#info:metadata}}</ref> ▼▲https://encyklopedia.pwn.pl/haslo/miary-rosyjskie;3940382.html | tytuł = Miary rosyjskie | autor = encyklopedia.pwn.pl | opublikowany = [[Encyklopedia PWN (internetowa)]] | język = pl | data dostępu = 2018-06-30}}</ref>
▲<ref name="Gloger">{{Cytuj książkę | autor = [[Zygmunt Gloger]] | tytuł = [[s:Encyklopedia staropolska|Encyklopedia staropolska ilustrowana]]; [hasło: MILA] | wydawca = P. Laskauer i W. Babicki | miejsce = Warszawa | data = 1900–1903 | seria = | url = https://polona.pl/item/encyklopedja-staropolska-ilustrowana-t-3-k-p,MTE1OTQ4ODU/4/#info:metadata}}</ref>
<ref name="Arct">{{Cytuj książkę | autor = [[Michał Arct]] | tytuł = Słownik ilustrowany języka polskiego | wydawca = M. Arcta | miejsce = Warszawa | data = 1916 | seria = | url https://pl.wikisource.org/wiki/M._Arcta_S%C5%82ownik_ilustrowany_j%C4%99zyka_polskiego/Wiorsta}}</ref>
<ref name="Czerny">{{Cytuj książkę | autor = Andrzej Czerny (red.) | tytuł = Powstanie i etapy rozwoju map topograficznych do końca XIX wieku [w:] Dawne mapy topograficzne w badaniach geograficzno-historycznych | wydawca = Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej | miejsce = Lublin | data = 2015 | seria = | url = http://phavi.umcs.pl/at/attachments/2016/0708/103742-czerny-dawne-mapy-07-07-low-res.pdf | strony = 11-84 | isbn = 978-83-939172-2-8}}</ref>
<ref name="Majdowski">{{Cytuj pismo | autor = Andrzej Majdowski | tytuł = O znakach drogowych w Królestwie Polskim | czasopismo = Ochrona Zabytków | wydanie = 185 | wolumin = 47/2 | strony = 211-214 | język = pl | data = 1994 | url = http://bazhum.muzhp.pl/media//files/Ochrona_Zabytkow/Ochrona_Zabytkow-r1994-t47-n2_(185)/Ochrona_Zabytkow-r1994-t47-n2_(185)-s211-214/Ochrona_Zabytkow-r1994-t47-n2_(185)-s211-214.pdf}}</ref>
<ref name="Gyllenbok">{{Cytuj książkę | autor = Jan Gyllenbok | tytuł = Encyclopaedia of Historical Metrology, Weights, and Measures (Tom 58 z Science Networks. Historical Studies) | wydawca = Birkhäuser | miejsce = Bazylea | data = 2018 | seria = | url = https://books.google.pl/books?id=IJJVDwAAQBAJ&pg=PA2016&lpg=PA2016&dq=%D0%B2%D0%B5%D1%80%D1%81%D1%82%D0%B0+encyclopedia&source=bl&ots=zc-nroQo3x&sig=92Rk9T6d5LmLsyZkcFK_9vE0crk&hl=pl&sa=X&ved=0ahUKEwie9bHklP7bAhWHY1AKHTZlD3YQ6AEIQTAC#v=onepage&q=%D0%B2%D0%B5%D1%80%D1%81%D1%82%D0%B0%20&f=false | strony = 2012-2014 | isbn = 9783319667126}}</ref>
}}
| 