Wersja z 20:42, 5 cze 2018 edytuj 94.254.255.77 (dyskusja) Nie podano opisu zmian ← poprzednia edycja		Wersja z 19:17, 3 lis 2018 edytuj anuluj edycję Paweł Ziemian BOT (dyskusja \| edycje) Boty 1 384 060 edycji m Poprawiam szablon cytowania następna edycja →
Linia 73: Podczas gdy Turcy osiedlali się w regionie Ordosu (na dawnych terenach [[Xiongnu]]), rząd tangowski rozpoczął ekspansję w środkowej części [[Wielki Step\|Wielkiego Stepu]]. Podobnie jak wcześniej dynastia Han, Tangowie, wspólnie ze swymi tureckimi sprzymierzeńcami, podbili i podporządkowali sobie Azję Środkową w latach 40. i 50. VII w.{{odn\|Ebrey\|Walthall\|Palais\|2006\|s=92}} W okresie rządów cesarza Taizonga, podjęto wielkie wyprawy wojenne przeciwko [[Tuyuhun]], [[Turfan]]owi, państwom [[Xiyu]] i [[Xueyantuo]]. Za panowania jego syna, cesarza Gaozonga, wojska chińskie dowodzone przez generała Su Dingfanga rozbiły kaganat Zachodnich Turkutów i wzięły do niewoli jego władcę Helu-kagana{{odn\|Skaff\|2009\|s=181–184}}. Głównym konkurentem cesarstwa chińskiego w walce o dominację nad Azją Wewnętrzną i Środkową było [[historia Tybetu\|królestwo Tybetu]]. Konflikt z nim usiłowano łagodzić zawierając strategiczne małżeństwa, takie jak księżniczki [[Wencheng]] (zm. 680) z królem [[Songcen Gampo\|Songcenem Gampo]] (zm. 649){{odn\|Whitfield\|2004\|s=193}}{{odn\|Sen\|2003\|s=24, 30–31}}. Według tradycji tybetańskiej, po śmierci Songcena Gampo, chińskie oddziały zajęły Lhasę<ref>{{Cytuj książkę\|url=http://books.google.com/books?id=U7C0I2KRyEUC&pg=PA28&dq=chinese+captured+lhasa+650&hl=en&ei=zfRNTJCsOcT48Aa24vnyCw&sa=X&oi=book_result&ct=result&resnum=2&ved=0CDQQ6AEwAQ#v=onepage&q=chinese%20captured%20lhasa%20650&f=false\|tytuł=Tibet Past and Present\| autor=Charles Bell\| rok=1992\| wydawca=Motilal Banarsidass Publ.\| wydanie=illustowane, reprint\| miejsce= \|isbn=8120810481\| strony=28, 376\| data dostępu=2010-07-17}}</ref>. Według [[Tsepon W. D. Shakabpa\|Tsepona W. D. Shakabpy]], tybetańskiego badacza, tradycja ta jest błędna i twierdzi on, że o wydarzeniu takim nie wspominają ani chińskie kroniki, ani manuskrypty z [[Dunhuang]]u<ref>{{Cytuj książkę\|url=http://books.google.com/books?id=lGyrymfDdI0C&pg=PA123&dq=Chinese+troops+Red+Palace,+correct&hl=en&ei=B90VTqXfMoihsQLl4elT&sa=X&oi=book_result&ct=result&resnum=1&ved=0CCkQ6AEwAA#v=onepage&q=Chinese%20troops%20Red%20Palace%2C%20correct&f=false\|tytuł=One hundred thousand moons, Volume 1\|autor=W. D. Shakabpa\|~~autor 2~~autor2= Derek F. Maher\| rok=2010\| wydawca=BRILL \| miejsce=\|isbn=9004177884\|strony=123, 1184\|data dostępu=2011-07-06}}</ref>. Chiny i Tybet długi czas spierały się o terytoria w [[Kotlina Kaszgarska\|Kotlinie Tarymskiej]] (w latach 670–692), a w 763, podczas rebelii An Lushana, Tybetańczycy zdobyli nawet, i przez dwa tygodnie okupowali, stolicę Chin – Chang’an{{odn\|Beckwith\|1987\|s=146}}{{odn\|Stein\|1972\|s=65}}. To właśnie w czasie tej rebelii Tangowie wycofali swoje garnizony z terenów dzisiejszych prowincji [[Gansu]] i [[Qinghai]], co wykorzystali Tybetańczycy, zajmując te tereny i znaczną część dzisiejszego [[Sinciang\|Xinjiangu]]{{odn\|Twitchett\|2000\|s=109}}. Konflikty między Tybetem i Tangami trwały aż do zawarcia formalnego pokoju w 821{{odn\|Benn\|2002\|s=11}}. Warunki tego traktatu, włącznie z ustalonym przebiegiem granic, spisane są w obydwu językach na kolumnie, która stoi przed świątynią [[Dżokhang\|Jokhang]] w Lhasie{{odn\|Richardson\|1985\|s=106–143}}. Podczas muzułmańskiego podboju [[Starożytny Iran\|Persji]] (633–656), syn ostatniego władcy z [[Sasanidzi\|dynastii sasanidzkiej]], [[Peroz III]], uciekł do Chin{{odn\|Whitfield\|2004\|s=47}}{{odn\|Schafer\|1985\|s=10, 25–26}}. Według kroniki ''[[Tang Shu]]'', Peroz otrzymał stanowisko Gubernatora Persji w obecnym [[Zarandż]]u, w [[Afganistan]]ie. W czasie tej inwazji, kalif [[Usman ibn Affan]] (pan. 644–656) wysłał poselstwo do dworu w Chang’anie{{odn\|Twitchett\|2000\|s=125}}. Około roku 740, [[Arabowie]] z [[Chorasan]]u ustanowili bazy w [[Kotlina Fergańska\|kotlinie fergańskiej]] i w [[Sogdiana\|Sogdianie]]. W [[Bitwa nad rzeką Tałas\|bitwie nad rzeką Tałas]] w 751, walczący po chińskiej stronie najemnicy [[Karłucy\|karłuccy]], przeszli na drugą stronę i pomogli armiom kalifatu arabskiego rozbić siły tangowskie pod wodzą generała [[Go Seonji]] (zm. 756, znanego także jako Gao Xianzhi, pochodzącego z Goguryeo). Sama bitwa nie miała aż tak wielkiego znaczenia militarnego, lecz wywarła wielki wpływ na rozwój kultury, ponieważ po niej nastąpił wielki rozwój wytwarzania papieru na sposób chiński w świecie{{odn\|Bai\|2003\|s=242–243}}{{odn\|Eberhard\|2005\|s=183}}. Jeńcy chińscy wyjawili sekrety wytwarzania papieru Arabom, którzy zaczęli je wykorzystywać i rozprzestrzeniać, aż ok. XII w. poprzez arabską wówczas Hiszpanię trafiły one do Europy. Mimo wcześniejszej bitwy nad rzeką Tałas, 11 czerwca 758, poselstwo [[Abbasydzi\|Abbasydów]] dotarło do Chang’anu równocześnie z Turkami ujgurskimi, którzy wieźli dary dla cesarza{{odn\|Schafer\|1985\|s=26}}. Inne poselstwo, wiozące trybut dla cesarza, przybyło w 643 z kraju jeszcze dalej położonego na zachód, z listem [[Patriarcha Antiochii\|patriarchy Antiochii]]{{odn\|odn=b\|Needham\|1986\|s=476}}. W latach 788-789 Chińczycy doprowadzili do przymierza z ujgurskimi Turkami, którzy dwukrotnie pobili Tybetańczyków: w 789 niedaleko Gucheng w [[Dżungaria\|Dżungarii]] i w 791 niedaleko Ningxia nad Rzeką Żółtą<ref>{{Cytuj książkę\| autor = S. K. Sharma, Usha Sharma \| tytuł = Encyclopaedia of Tibet: History and geography of Tibet \| url = http://books.google.com/?id=EYlxAAAAMAAJ&q=chinese+captured+lhasa+650&dq=chinese+captured+lhasa+650 \| rok = 1996 \| wydawca = Anmol Publ. \| język = en \| data dostępu = 17 lipca 2010}}</ref>. Linia 176: [[Plik:Jingyun Bell.JPG\|thumb\|Brązowy Dzwon Jingyun, odlany w 711, znajdujący się obecnie w [[Wieża Dzwonu w Xi’an\|Wieży Dzwonu w Xi’an]] (wys. 247 cm, waga ok. 6500 kg)]] Stolica Tang była podówczas największym miastem świata, a liczba jej ludności, miasta właściwego i posiadłości podmiejskich, sięgała 2 milionów{{odn\|Ebrey\|Walthall\|Palais\|2006\|s=93}}. Było to bardzo kosmopolityczne miasto, wśród jego mieszkańców znajdowali się przybysze z [[Iran\|Persji]], Azji Środkowej, Japonii, Korei, [[Wietnam]]u, Tybetu, Indii i wielu innych krajów. Przedstawiciele tak wielu narodów wyznawali oczywiście bardzo wiele religii, jak [[buddyzm]], [[nestorianizm]], [[manicheizm]], [[Zaratusztrianizm]], [[judaizm]] i [[islam]]. Otwarta droga do Chin, którą zapewniał [[jedwabny szlak]], ułatwiała wielu cudzoziemcom z zachodu imigrację i osiedlanie się w Chinach; Chang’an, wschodni koniec Szlaku, miał ok. 25 tys. zagranicznych mieszkańców{{odn\|Ebrey\|Walthall\|Palais\|2006\|s=112}}{{odn\|Studwell\|2003\|s=4}}. Klientów przyciągały do tawern egzotyczne, blondwłose i zielonookie [[Tocharowie\|tocharyjskie]] dziewczęta, serwujące wino w pucharach z [[agat]]u i [[bursztyn]]u, śpiewające i tańczące{{odn\|Schafer\|1985\|s=21}}. Prawo z 628 roku, którego celem była ochrona chińskich kobiet przed krótkotrwałymi małżeństwami z wysłannikami obcych krajów, nakazywało cudzoziemcom, którzy chcieli poślubić Chinki, zamieszkanie w Chinach i zakazywało im zabrania żony ze sobą, gdyby zdecydowali się na powrót do ojczyzny{{odn\|Schafer\|1985\|s=25}}. W czasie swego panowania, Tangowie wydali kilka kilka praw, zmierzających do segregacji Chińczykow od cudzoziemców. W 779 wydano np. edykt, nakazywano mieszkającym w stolicy [[Ujgurzy\|Ujgurom]] nosić stroje narodowe, zakazywano im małżeństw z Chinkami i podawania się za Chińczyków<ref>{{cytuj książkę\|url=http://books.google.com/books?id=jqAGIL02BWQC&pg=PA22\|tytuł=The golden peaches of Samarkand: a study of Tʻang exotics\|autor=Edward H. Schafer\|~~year~~rok=1963\|wydawca=University of California Press\| isbn=0520054628 \|strony=22, 399}}</ref>. Chang’an był siedzibą władz centralnych i domem dla rodziny cesarskiej; miasto było pełne przepychu i bogactwa, choć nie stanowiło najważniejszego centrum ekonomicznego. Najważniejszym z gospodarczego punktu widzenia było [[Yangzhou]] nad [[Wielki Kanał (Chiny)\|Wielkim Kanałem]], niedaleko [[Jangcy]]{{odn\|Benn\|2002\|s=46}}{{odn\|Benn\|2002\|s=46}}{{odn\|Schafer\|1985\|s=17–18}}. Linia 292: * {{Cytuj książkę \| odn=tak \| nazwisko = Liu \| imię = Pean \| tytuł = Viewing Chinese ancient navigation and shipbuilding through Zheng He's ocean expeditions \| rok = 1991}} * {{Cytuj książkę \| odn=tak \| nazwisko=Liu \| imię=Zhaoxiang \| autor = Liu Zhaoxiang \| tytuł = History of Military Legal System \| rok = 2000 \| wydawca = Encyclopedia of China Publishing House \| miejsce = Beijing}} * {{Cytuj książkę \| odn=a \| nazwisko = Needham \| imię = Joseph \| ~~autorlink~~autor link= Joseph Needham\| tytuł = Science and Civilization in China: Volume 3, Mathematics and the Sciences of the Heavens and the Earth \| wydawca = Caves Books \| miejsce = Taipei \| rok = 1986 \| isbn =}} * {{Cytuj książkę \| odn=b \| nazwisko = Needham \| imię = Joseph \| tytuł = Science and Civilization in China: Volume 4, Physics and Physical Technology, Part 2: Mechanical Engineering \| wydawca = Caves Books \| miejsce = Taipei \| rok = 1986 \| isbn =}} * {{Cytuj książkę \| odn=c \| nazwisko = Needham \| imię = Joseph \| tytuł = Science and Civilization in China: Volume 4, Physics and Physical Technology, Part 3: Civil Engineering and Nautics \| wydawca = Caves Books \| miejsce = Taipei \| rok = 1986 \| isbn =}} Linia 311: * {{Cytuj książkę \| odn=tak \| nazwisko=Sun \| imię=Guangqi \| autor = Sun Guangqi \| tytuł = History of Navigation in Ancient China \| rok = 1989 \| wydawca = Ocean Press \| miejsce = Beijing}} * {{Cytuj książkę \| odn=tak \| nazwisko=Tang \| imię=Zhiba \| autor = Tang Zhiba \| tytuł = The influence of the sail on the development of the ancient navy \| rok = 1991}} * {{Cytuj książkę \| odn=tak \| nazwisko=Temple\|imię=Robert\|tytuł=Geniusz Chin: 3000 lat nauki, odkryć i wynalazków \|wydawca=Ars Polona \|miejsce=Warszawa \| data=1994 \|strony=\| ~~ISBN~~isbn=83-85889-35-6}} * {{Cytuj książkę \| odn=tak \| nazwisko r=Twitchett \| imię r=Denis \| nazwisko=van de Ven \| imię=Hans \| rozdział=Tibet in Tang's Grand Strategy \| tytuł=Warfare in Chinese History \| rok=2000 \| wydawca=Koninklijke Brill \| miejsce=Leiden \| isbn=90-04-11774-1 \| strony=106–179}} * {{Cytuj książkę \| odn=tak \| nazwisko=Wang \| imię=Yongxing \| autor = Wang Yongxing \| tytuł = Draft Discussion of Early Tang Dynasty's Military Affairs History \| rok = 2003 \| wydawca = Kunlun Press \| miejsce = Beijing}} Linia 319: * {{Cytuj pismo \| odn=tak \| nazwisko = Wong \| imię = Timothy C. \| tytuł = Self and Society in Tang Dynasty Love Tales \| czasopismo = Journal of the American Oriental Society \| wolumin = 99 \| wydanie = 1 \| strony = 95–100 \| rok = 1979 \| doi = 10.2307/598956}} * {{Cytuj książkę \| odn=tak \| nazwisko = Wright \| imię = Arthur F. \| tytuł = Buddhism in Chinese History \| rok = 1959 \| wydawca = Stanford University Press \| miejsce = Stanford}} * {{Cytuj książkę \| odn=tak \| nazwisko=Xi \| imię=Zezong \| autor = Xi Zezong \| tytuł = Chinese Studies in the History of Astronomy, 1949–1979 \| ~~czasopismo~~wydawca = Isis \| ~~wolumin~~tom = 72 \| wydanie = 3 \| strony = 456–470 \| rok = 1981 \| doi = 10.1086/352793}} * {{Cytuj książkę \| odn=tak \| nazwisko=Xu \| imię=Daoxun \| autor = Xu Daoxun \| tytuł = The Biography of Tang Xuanzong \| rok = 1993 \| wydawca = People's Press \| miejsce = Beijing}} * {{Cytuj książkę \| odn=tak \| nazwisko = Xue \| imię = Zongzheng \| autor=Xue Zongzheng (薛宗正) \| tytuł = Turkic peoples (突厥史) \| rok = 1992 \| wydawca = 中国社会科学出版社 \| miejsce = Beijing}}

Dynastia Tang: Różnice pomiędzy wersjami