Kultura popularna: Różnice pomiędzy wersjami

W schyłku wieku XVIII można zauważyć krytykę, która wypływa ze środowisk intelektualnych i artystycznych i kieruje się przeciwko ówczesnej kulturze uznawanej za przeciętną czy wulgarną. Ówcześni artyści [[Dwór monarszy|dworscy]] byli jednak ogólnie dość powściągliwi w krytyce, by nie urazić swoich [[arystokracja|arystokratycznych]] protektorów, równocześnie dbali o zapewnienie sobie ich pobłażania.

 

 

==== Wiek XIX ====

XVIII-wieczne myślenie [[utopia|utopijne]] nie przygotowało do wkroczenia w epokę umasowienia. [[Tomasz More|More]] (''Utopia''), [[Tommaso Campanella|Campanelli]] (''Państwo Słońca'') i [[Francis Bacon (filozof)|Bacon]] (''Nowa Atlantyda'') postulowali powstanie [[społeczeństwo|społeczeństwa]] na wzór małej [[Społeczność lokalna|społeczności lokalnej]], w której istotną role odgrywałaby kultura [[intelekt]]ualna. [[utopia|Utopie]] te odbijały się echem i prowadziły do krytyki wśród XIX-wiecznych myślicieli.

 

 

[[Alexis de Tocqueville]] w roku 1835 opublikował swoja pracę ''Demokracja w Ameryce'' (tom drugi w 1840), w której opisał amerykańskie społeczeństwo lat 30. XIX wieku. Jego praca w kontekście rozważań nad kulturą masową jest o tyle istotna, że tendencje pojawiające się w [[Stany Zjednoczone|Ameryce]] nie były wówczas jeszcze widoczne w Europie, a sama amerykańska kultura masowa w kolejnych latach oddziaływała bardzo silnie na kształt kultury masowej także poza Ameryką (niektórzy nawet, choć błędnie, utożsamiali kulturę masową z kulturą amerykańską). Ważne jest więc zrozumienie, w jaki sposób kultura ta rodziła się u swych źródeł. Alexis de Tocqueville starał się unikać ocen i nawykowych założeń, występując w roli neutralnego obserwatora. Jego prace mają w sobie więcej socjologicznej ścisłości niż swobody i metodologicznego niedbalstwa, typowego dla spekulacji filozoficznych, których tak wiele można znaleźć w pracach późniejszych krytyków. Alexis de Tocqueville uważał, że istnieje istotna zależność pomiędzy warunkami bytowymi społeczeństwa, a [[Geniusz (człowiek wybitny)|geniuszem]] wywodzących się z niego twórców. W takim kontekście próbował interpretować obserwowane zjawiska. Amerykańskie społeczeństwo było wówczas [[Społeczeństwo rolnicze|społeczeństwem agrarnym]], w niczym jednak niepodobnym do [[Chłopi|chłopskich]] [[feudalizm|pofeudalnych]] warstw społeczeństwa [[Europa|europejskiego]]. Zarówno ubiór, jak i język miał w nim charakter [[miasto|miejski]], a praca ujęta była w ramy [[Komercjalizacja|komercji]], co kontrastowało z tradycją [[folklor|ludową]] wsi w Europie. Miało one więc raczej własności typowe dla społeczeństw, które przekroczyły próg [[urbanizacja|urbanizacji]]: odznaczało się mobilnością przestrzenną, [[Ruchliwość społeczna|ruchliwością społeczną]] i „mentalną”, pozbawione było też ściślejszych więzi z uwagi na brak wspólnoty tradycji i obyczajów. Takie – mimo wszystko jednak agrarne – społeczeństwo działało w surowych warunkach pionierskich. Warunki takie promowały [[pragmatyzm|pragmatyczność]] i nastawienie na zapewnienie sobie zabezpieczenia materialnego. Stąd też brał się zanik zainteresowań rozważaniami [[teoria|teoretycznymi]] i ówczesny kształt [[szkolnictwo|szkolnictwa]]. Jak zauważa de Tocqueville, niewielu jest tam ludzi dobrze [[wykształcenie|wykształconych]], ale i tych nieposiadających żadnego wykształcenia jest mało. Podobny wpływ pojawia się w [[sztuka|sztuce]], gdzie [[estetyka]] została podporządkowana praktyce. Stąd też wynikał zanik [[ambicja|ambicji]] artystycznych wśród [[Cech rzemiosła|cechów rzemieślniczych]]. Odbiorcami nie była tu wszak ograniczona warstwa [[arystokracja|arystokratów]], lecz masa klientów, dla której trzeba było produkować dużo, a więc szybko, tanio i prostymi metodami, najlepiej w oparciu o gotowe wzorce. To, co czyniło [[pisarz]]y amerykańskich sławnymi (i bogatymi), to ich publiczność masowa, faworyzująca dzieła proste w odbiorze, niewymagające przygotowania intelektualnego, oddziałujące na [[Emocja|emocje]]. W pracach takich – jak zauważa de Tocqueville – dominuje zainteresowanie [[Osoba|człowiekiem]]. co – jak później będzie wielokrotnie wskazywane – jest trwałą własnością kultury masowej (kultura wyższa przeciwnie skłania się ku złożonym formom abstrakcyjnym, których rozumienie wymaga pewnego obycia kulturowego; zob. np. analizy nowej naówczas sztuki [[José Ortega y Gasset]]a w eseju ''Dehumanizacja sztuki''). [[Demokratyzacja]] publiczności teatrów, jak i rozpowszechnienie [[czytelnictwo|czytelnictwa]] [[literatura|literatury]] nieuchronnie wprowadziło logikę komercji i [[handel|handlu]] do twórczości artystycznej, a to skutkowało obniżeniem poziomu artystycznego. Niski poziom kultury rodził się więc według de Tocqueville z wpływu wywieranego przez odbiorców – nie miało to nic wspólnego z manipulatorstwem jej twórców. De Tocqueville nie przejawiał też pesymizmu – nie uważał więc, by w kulturze społeczeństwa [[demokracja|demokratycznego]] tworzenie wartościowych prac artystycznych czy intelektualnych nie było możliwe. To, co kształtowało wówczas amerykańską kulturę, wiązało się z powszechnością [[Biblia|Biblii]] i [[gazeta|gazet]]. To były też elementy, które zespalały ówczesne społeczeństwo amerykańskie. Aspiracje do [[luksus]]u zawsze wyprzedzały możliwości ich spełnienia, przez co – jak uważał de Tocqueville – zaspokajane one były jedynie wartościami pozornymi, a nie prawdziwymi.

zlecane przez jego znajomych). Postępowanie takie miało być symbolem końca prawdziwej sztuki, która już nie jest w stanie wyrażać ''[[Czysta Forma|Czystej Formy]]'', pierwotnego składnika odwołującego się bezpośrednio do wrażliwości odbiorcy i jego „uczuć [[Metafizyka klasyczna|metafizycznych]]” (''O upadku uczuć metafizycznych'').

 

 

[[Dwight Macdonald]] był prawdopodobnie pierwszym krytykiem, który posłużył się samym określeniem kultury popularnej (publikacja ''A theory of Popular Culture'' 1944). Dwight Macdonald prezentował w swojej krytyce dość skrajny intelektualny arystokratyzm uznając (zresztą konsekwentnie przez wiele lat), że masy podobnie jak [[tłum]] nie są zdolne do prawdziwej [[Twórca|twórczości]]. Podejście takie odnosił nie tylko do kultury zachodnich krajów [[kapitalizm|kapitalistycznych]], ale też i do powstałych krajów [[socjalizm|socjalistycznych]], w których kultura masowa jest być może inaczej organizowana, ale prowadzi jego zdaniem do podobnych wypaczeń prawdziwych wartości. W myśl tej filozofii w kulturze obowiązuje więc pewnego rodzaju [[prawo Kopernika-Greshama]] – mniej wartościowa kultura, ponieważ jest prostsza w odbiorze, wypiera kulturę bardziej wartościową, wysepki poważnej kultury i prawdziwie artystycznych dokonań giną w przypływie masowego [[kicz]]u i tandety. Kolejna cecha takiej masowej kultury to jej homogenizacja, przez co Macdonald rozumiał przemieszanie różnych elementów i następnie podanie ich w „łatwostrawnej”, jednolitej, jednostajnej postaci<ref>{{cytuj książkę |nazwisko = Macdonald |imię = Dwight |autor link = Dwight Macdonald |tytuł = A Theory of Mass Culture, ''Diogenes'', vol. 1(1) |wydawca = |miejsce = |rok = 1953 |strony = 1 |cytat = Od około stu lat kultura zachodnia tak naprawdę składa się z dwóch kultur: tradycyjnej (nazwijmy ją kulturą wysoką), odnotowywanej w podręcznikach, oraz kultury masowej, produkowanej w ilościach hurtowych, by zaspokoić rynek. (...) Kultura masowa rozwinęła także własne środki przekazu, którymi rzadko posługują się poważni artyści: radio, filmy, komiksy, kryminały, science-fiction, telewizja. Czasem bywa nazywana kulturą popularną, jednak sądzę, że termin kultura masowa jest bardziej adekwatny, ponieważ jej główną cechą jest to, że jest produktem tworzonym wyłącznie i bezpośrednio na potrzeby masowej konsumpcji, jak guma do żucia}}</ref>. Szczególne znaczenie dla wykluwania się takiej kultury zdaniem Macdonalda miała [[Stany Zjednoczone|Ameryka]] (publikacja ''Against the American Grain'' 1962). Przykładem kultury masowej i ambitnej było zestawienie [[Hollywood]]u z [[Broadway (teatr)|Broadwayem]] – podczas gdy Hollywood stał się komercyjnym źródłem popularnych przyjemności dla mas to Broadway był artystycznym ośrodkiem intelektualnych bodźców dla elit miejskich. Dwight Macdonald podchodził przy tym z obojętnością do kulturalnego zwyrodnienia mas, jakie dostrzegał, nie proponując żadnych alternatyw, pomysłów na naprawę takiego stanu. Uważał że [[Awangarda (sztuka)|awangarda artystyczna]], funkcjonująca poza obszarem działania sił [[Rynek (ekonomia)|rynkowych]], stanowiła pewną opozycję wobec kultury masowej. Wątpił jednak, by wąska społeczność kultury niemasowej w ogóle mogła przetrwać – jest to więc wizja ze wszech miar [[pesymizm|pesymistyczna]], w której kultura popularna stanowi zagrożenie dla przejawów ludzkiej kultury w ogólności, nieuchronnie prowadzi do obniżenia jej poziomu – degradacji i deprecjacji.