Jan z Kolna: Różnice pomiędzy wersjami

'''Jan z Kolna''', także: '''Michał Kapron''', '''Michalous Kapronus''', '''Johannes Scolvus/ Scolnus/ Scolus''', z [[łacina|łac.]] '''Jan Szkolny''' (ur. okołook. [[1435]], zm. okołook. [[1484]]) – [[żeglarstwo|żeglarz]], który według niektórych przekazów miał dotrzeć do [[Ameryka Północna|Ameryki]] na kilkanaście lat przed [[Krzysztof Kolumb|Kolumbem]], biorąc udział w wyprawie [[Didrik Pining|Dietricha Pininga]], zleconej przez [[władcy Danii|duńskiego króla]] [[Chrystian I Oldenburg|Christiana I Oldenburga]]. W roku [[1476]] ekspedycja dotarła do wybrzeży [[Labrador (półwysep)|Labradoru]], następnie miała penetrować okolice dzisiejszego [[Boston]]u, ale brak na to jakichkolwiek dowodów<ref>''A więc przypuszczalnie Johannes Scolvus... Wiemy niestety bardzo niewiele o Pothurstcie, jeszcze mniej o Scolvusie'', Thomas L. Hughes: "„[http://www.ghi-dc.org/publications/ghipubs/bu/033/79.pdf Niemieckie odkrycie Ameryki: Kontrowersje wokół podróży odkrywczej Didrika Pininga w roku 1473]"”, [w:] ''German Historical Institute Bulletin'' Nr. 33 (jesień 2003)</ref>.

Jednakże, jak pisał [[Fridtjof Nansen]] w swej książce "W„W północnej mgle, Eksploracja Arktyki w przeszłości"przeszłości”: "„''Należy pamiętać, że nazwa Labradoru (w różnych jej odmianach) pojawiała się na mapach od XVI stulecia i odnosiła się zarówno do Grenlandii jak i właściwego Labradoru, a początkowo tylko do tego pierwszego lądu. Jest więc całkiem prawdopodobne, że doniesienia o podróży Scolvusa mówią o Grenlandii, którą w pierwszej połowie XVI wieku nazywano Labradorem''"”<ref name="Nansen"/>.

Nie wiadomo, czy Jan z Kolna rzeczywiście istniał i dotarł do brzegów Ameryki na pokładzie statków wspomnianej ekspedycji. Wszystko, co o nim napisano, powstało na długo po jego ew. śmierci. Według niektórych przekazów Scolvus istniał i podróżował na obszarze północnego Atlantyku, określonym na pochodzącym z roku 1536 globusie kartografa [[Gemma Frisius|Gemmy Frisiusa]], który opisał obszary za [[Koło podbiegunowe|kręgiem polarnym]], na północ od cieśniny rozdzielającej ''Terra Corterealis'' i ''Baccalearum Regio'', patrząc na zachód od strony Grenlandii. Znajduje się tam zapis: "„''Quij, lud, do którego [[Dania|Duńczyk]] Joes Scoluss dotarł około roku 1476''"”<ref>W oryginale: "„''Quij populi ad quos Joes Scoluss danus peruenit circa annum 1476''"”</ref><ref name="encyclopedia">{{Cytuj|tytuł = Encyclopedia of Newfoundland and Labrador vol. 5, p. 107-108 |data = 1981-1994 |isbn = 0-9693422-1-7 |wydanie = 1st ed |inni = Joseph R. Smallwood; Robert D. W. Pitt |miejsce = St. John'sJohn’s, Nfld., Canada |wydawca = Newfoundland Book Publishers |s = 107-108 |oclc = 8513119}}</ref>.

Hiszpański autor [[Francisco Lopez de Gomara|Francisco López de Gómara]] napisał w swej ''Historia de las Indias'' (1553) o [[Labrador (półwysep)|la Tierra de Labrador]]: "„''Przybyli tam także ludzie z Norwegii z pilotem [nawigatorem] Joanem Scoluo i Anglicy z Sebastianem [powinno być Johnem] [[Giovanni Caboto|Gaboto]]''"”. Gómara przypuszczalnie spotkał w [[Bolonia|Bolonii]] lub [[Wenecja|Wenecji]] w roku 1548 [[Olaus Magnus|Olafa Magnusa]]. To mogłoby sugerować, że wiedza o "Joanie„Joanie Scoluo"Scoluo” pochodzi od Magnusa<ref name="Nansen">Nansen i Chater, 1911</ref><ref>Na marginesie warto dodać, że na mapie Magnusa uwidoczniona jest Grenlandia, zapisana jako "GRŪTLĀDIE„GRŪTLĀDIE PARS"PARS”)</ref>.

Innym źródłem wskazującym, że John Scolvus mógł odwiedzić Labrador, jest dokument sporządzony około roku 1575, a opisujący pierwszą podróż [[Martin Frobisher|Martina Frobishera]]. Po stwierdzeniu, że Sebastian (znów powinno być John) Cabot został wysłany przez króla [[Henryk VII Tudor|Henryka VII]] w roku 1496 (winno być 1497) celem odkrycia przejścia z Atlantyku na [[Ocean Spokojny|Pacyfik]], a także, że "„''niejaki [[Gaspar Corte-Real|Caspar Cortesreales]], pilot Portingale'a''"”, zwiedzał wyspy u wybrzeży Ameryki Północnej w roku 1500, dokument podaje następnie:

"”''Ale by znaleźć to przejście z Morza Północnego na Południowe musimy żeglować poza 60 stopień, to jest pomiędzy 66 a 68. To przejście nosi nazwę Wąskiego Morza, albo też Cieśniny Trzech Braci [trzech braci Corte-Real?] (...) północny odcinek tego przejścia John Scolus, duński pilot, widział w roku 1476''"”<ref name="Nansen"/><ref name="encyclopedia"/>.

Na angielskiej mapie [[Michael Lok|Michaela Loka]] z roku 1582 znajduje się kraina leżąca na północny zachód od Grenlandii, opisana jako: "„''Jac. Scolvus Croetland.''"”. Z kolei na mapie Mercatora z roku 1569 zapisano: "„''Croclant, insula cuius incole Suedi sunt origine''"” (wyspa, której mieszkańcy są Szwedami z pochodzenia)<ref name="Nansen"/>. W związku z tym, że ostatni europejscy mieszkańcy Grenlandii zniknęli przed rokiem 1354<ref>Kosidowski, s.266</ref>, zapis może dotyczyć jedynie [[Islandia|Islandii]].

W roku 1597 [[Holandia|Holender]] [[Cornelius Wytfliet]] napisał w swojej książce ''"Continens„Continens Indica"Indica”'', że północne wybrzeża Ameryki Północnej zostały odkryte najpierw przez "„[[Fryzja (kraina historyczna)|fryzyjskich]]"” rybaków, a potem badane przez [[Bracia Zeno|braci Zeno]]. Następnie napisał: "„''lecz zaszczyt tego drugiego odkrycia należy się Polakowi Johannesowi Scoluusowi (Johannes Scoluus Polonus), który w roku 1476 —– osiemdziesiąt sześć lat po pierwszym odkryciu —– pożeglował poza Norwegię, Grenlandię, Fryzję, badając Cieśninę Północną poniżej Kręgu Polarnego, aż przybył do krain Labrador i [[Estotiland]]''"”. Istnieje sugestia, że ''Polonus'' to źle odczytane słowo ''piloto'' lub ''pilotus'' z wcześniejszych zapisków Hiszpana Gomary, na których swoje zapiski opierał Wytfliet<ref name="Nansen"/>.

Na globusie L'Ecuy'a z szesnastego wieku zapisano po łacinie, pomiędzy 70° i 80° szer. geogr. północnej: "„''To są ludy, do których w roku 1476 dotarł Duńczyk Johannes Scowus''"”. Przedstawienie Scolvusa jako Duńczyka może wskazywać na to samo źródło, z jakiego korzystał angielski autor w roku 1576<ref name="Nansen"/>.

Dokładne badania XVI-wiecznych map i [[toponimia|toponimiów]] oraz – w szczególności – globusa Frisiusa wskazują z dużą dozą prawdopodobieństwa, że "Labrador"„Labrador” odkryty przez Scolvusa był, de facto, Grenlandią<ref>[http://www.biographi.ca/009004-119.01-e.php?&id_nbr=262 Dictionary of Canadian Biography]</ref>.

Polski historyk i działacz polityczny [[Joachim Lelewel]] (1786 - 1861) był pierwszym, który zebrał wszystkie zapiski dotyczące Johannesa Scolnusa. Uznał on, że ''Jan z Kolna'' był Polakiem i że był nawigatorem floty duńskiej. Według Lelewela istnieje wzmianka o Joannisie de Colno, który studiował na [[Uniwersytet Jagielloński|Akademii Krakowskiej]] w 1455, a także o żeglarskiej bądź kupieckiej rodzinie Colno lub Cholno mieszkającej w [[Gdańsk]]u. Zwolennicy tej wersji utrzymują, że mieszkający w Gdańsku żeglarz polskiego pochodzenia mógł być nawigatorem w służbie duńskiej, a więc mógł być uznawany za żeglarza duńskiego<ref>Podobnie jak [[Arend Dickmann]], Holender uznawany za polskiego admirała</ref>, zaś jego imię zapisywane z niemiecka, jako "Johannes"„Johannes”.

Janowi z Kolna poświęcony jest dział w książce Czesława Brodzickiego ''"Kolno„Kolno na Mazowszu"Mazowszu”''.

Już w roku 1911 Nansen wyraził przypuszczenie w swej książce, że błędnie odczytano słowo ''"Pilotus"„Pilotus”'' jako ''"Polonus"„Polonus”''<ref name="Nansen"/>.