Wojna krymska: Różnice pomiędzy wersjami
| [wersja przejrzana] | [wersja przejrzana] |
Usunięta treść Dodana treść
int., jęz. |
AndrzeiBOT (dyskusja | edycje) m Cieśniny tureckie + dr. red. |
||
Linia 9:
|terytorium =
|przyczyna = wkroczenie wojsk [[Rosja|rosyjskich]] do tureckich [[Księstwa naddunajskie|księstw naddunajskich]]: [[Hospodarstwo Mołdawskie|Mołdawii]] i [[Wołoszczyzna|Wołoszczyzny]]
|wynik = zwycięstwo [[Imperium Osmańskie
|strona1 = [[Turcja]]<br />[[Wielka Brytania]] (od [[1854]])<br />[[II Cesarstwo Francuskie]] (od 1854)<br />[[Królestwo Sardynii]] (od [[1855]])<br />[[Księstwo Nassau]]
|strona2 = [[Rosja]],<br />[[Bułgaria|bułgarscy ochotnicy]]
Linia 22:
|commons = Category:Crimean War
}}
'''Wojna krymska''' – wojna między [[Imperium Rosyjskie|Imperium Rosyjskim]] a [[Imperium Osmańskie|Imperium Osmańskim]] i jego sprzymierzeńcami, tj. [[Zjednoczone Królestwo Wielkiej Brytanii i Irlandii|Wielką Brytanią]], [[II Cesarstwo Francuskie|Francją]] i [[Królestwo Sardynii|Królestwem Sardynii]], toczona w latach 1853–1856. Wojnę wywołała rosyjska ekspansja, a Rosja przegrała ją w wyniku starcia się ze sprawnymi i dobrze wyposażonymi technicznie armiami państw zachodnich oraz w wyniku wewnętrznej korupcji i kradzieży w administracji cywilnej oraz wojskowej. Dodatkowo broniący się na [[Półwysep Krymski|Krymie]] Rosjanie ponieśli większe straty w ludziach od atakujących, co dowiodło dużych dysproporcji w umiejętności organizacji działań wojennych. Był to pierwszy konflikt zbrojny mocarstw [[Europa|europejskich]] od czasów [[Napoleon Bonaparte|napoleońskich]]. Łącznie poległo i zmarło z powodu ran 500 tysięcy żołnierzy<ref>[[Andrzej Chwalba]] ''Historia powszechna. Wiek XIX'', wyd. 2009 r., s. 337–339.</ref>. Mocarstwa zachodnie osiągnęły czasowe zahamowanie rosyjskiej ekspansji w kierunku [[Bałkany|Bałkanów]] oraz zapobiegły upadkowi [[Imperium Osmańskie
== Historia ==
=== Przyczyny ===
Rosja i Turcja były najbardziej zacofanymi gospodarczo oraz społecznie krajami Europy<ref>Andrzej Chwalba ''Historia powszechna. Wiek XIX'', wyd. 2009 r., s. 334.</ref>. Europejscy politycy i eksperci przewidywali wybuch tej wojny, ponieważ narastały sprzeczności interesów gospodarczych i politycznych, zwłaszcza między Rosją a Wielką Brytanią. Rosja od długiego czasu zmierzała do rozszerzania swych granic w stronę [[Morze Śródziemne|Morza Śródziemnego]], [[Zatoka Perska|Zatoki Perskiej]], [[Ocean Indyjski|Oceanu Indyjskiego]] i [[Chiny|Chin]], a były to rejony, które interesowały również Wielką Brytanię. Z kolei Francję interesował [[Bliski Wschód]], a zwłaszcza Turcja, obecne [[Syria]], [[Liban]] i [[Egipt]]. W tym czasie strategicznym kierunkiem rosyjskiej ekspansji były Bałkany, a zamiarem likwidacja państwa tureckiego i uczynienie [[Morze Czarne|Morza Czarnego]] wewnętrznym morzem rosyjskim oraz uzyskanie swobodnego dostępu do [[Cieśniny tureckie|cieśnin tureckich]]. Sama Turcja była krajem osłabionym. Na początku 1853 [[car]] Rosji [[Mikołaj I Romanow]] („[[Żandarm Europy]]”) próbował namówić Brytyjczyków do [[Rozbiór państwa|rozbioru]] Turcji<ref>Andrzej Chwalba ''Historia powszechna. Wiek XIX'', wyd. 2009 r., s. 336–337.</ref>. Uniknięcie przez Rosję w latach 1848–1849 ruchów [[Wiosna Ludów|Wiosny Ludów]] oraz dodatkowo stłumienie narodowej [[Powstanie węgierskie
W 1852 między Rosją i Francją rozpoczął się spór o prawa duchowieństwa [[Prawosławie|prawosławnego]], względnie [[Kościół katolicki|katolickiego]], do opieki nad miejscami świętymi i [[muzułmanin|niemuzułmańską]] ludnością imperium tureckiego. W spór wmieszała się Wielka Brytania, w mniejszym stopniu również [[Cesarstwo Austrii|Austria]] i [[Królestwo Prus|Prusy]], a przedmiot sporu rozszerzył się o strefy wpływów tych mocarstw w Turcji oraz rewindykacje dotychczasowych jej zobowiązań wobec Rosji. Szczególnie Wielkiej Brytanii zależało na podsycaniu wrogości między Turcją i Rosją, przy czym okręty brytyjskie wpłynęły do [[Dardanele|Cieśniny Dardanelskiej]].
Linia 32:
=== Przebieg ===
[[Plik:Crimean-war-1853-56.png|thumb|left|290px|Działania wojenne w rejonie [[Morze Czarne|Morza Czarnego]]]]
W lutym 1853 car Mikołaj I skierował do Turcji ultimatum w sprawie wyłącznego prawa opieki nad miejscami świętymi w [[Palestyna|Palestynie]] (ówcześnie część Imperium Osmańskiego) oraz przekazania pod jej opiekę wszystkich prawosławnych obywateli w Imperium Osmańskim. Był to jednak tylko pretekst. Wyrażenie zgody na te żądania oznaczałoby przekształcenie Turcji w rosyjski [[protektorat]], ponieważ Rosja mogłaby ingerować w tureckie sprawy wewnętrzne. Car wykazał się bardzo błędną oceną ówczesnej sytuacji politycznej. Był pewny neutralności Austrii, którą wsparł w walce z [[Węgrzy|Węgrami]] podczas Wiosny Ludów. Przewidywał, że Anglia nie będzie zdolna do współpracy z odwieczną konkurentką, Francją. Sułtan [[Abdülmecid I]] przekazał treść ultimatum Francji i Anglii, które miały świadomość, że zaistniało niebezpieczeństwo pozbawienia ich wpływów w imperium tureckim. W tej sytuacji zachęciły sułtana do sprzeciwu. Gdy sułtan ultimatum odrzucił, wojska rosyjskie weszły do [[Księstwa naddunajskie|księstw naddunajskich]] [[Wołoszczyzna|Wołoszczyzny]] i [[Hospodarstwo Mołdawskie|Mołdawii]]. Wówczas w październiku 1853 Turcja [[Wypowiedzenie wojny|wypowiedziała wojnę]] Rosji, a jej wojska zaatakowały rosyjskie terytoria na [[Kaukaz (
Wielka Brytania musiała interweniować, by zapobiec ostatecznej klęsce Turcji, a w efekcie odniesieniu korzyści przez Rosję. Rosyjskie zwycięstwo podburzyło opinię publiczną w Anglii i Francji, które pospieszyły z pomocą Turcji, zaś Austria wysłała swe wojska na Wołoszczyznę (chociaż nie wstąpiła do związku przeciw Rosji – odwiodły ją od tego Prusy, by nie wzmacniać państw zachodnich). 21 lutego 1854 Rosja wypowiedziała wojnę Anglii i Francji, a 31 marca wypowiedzieli wojnę Rosji zachodni sojusznicy. Lokalna wojna przekształciła się w wojnę mocarstw europejskich, pierwszą od [[wojny napoleońskie|wojen napoleońskich]]. Anglia i Francja, wykorzystując swe panowanie na morzach, dokonały szeregu bombardowań i prób desantu w [[Wielkie Księstwo Finlandii|Finlandii]], na [[Zatoka Fińska|Zatoce Fińskiej]], na [[Wyspy Alandzkie|Wyspach Alandzkich]] na [[Morze Bałtyckie|Bałtyku]], w [[Pietropawłowsk Kamczacki|Pietropawłowsku na Kamczatce]] oraz w [[Odessa|Odessie]] i [[Kercz]]u nad Morzem Czarnym. Dzięki wprowadzeniu do marynarki wojennej okrętów [[Maszyna parowa|parowych]] Brytyjczykom i Francuzom stosunkowo łatwo było transportować i zaopatrywać swe wojska. We wrześniu 1854 60 tysięcy żołnierzy wojsk brytyjskich, francuskich i tureckich wylądowało na [[Półwysep Krymski|Półwyspie Krymskim]]. Dołączyły do nich później (w kwietniu 1855) także wojska Sardynii. Sprzymierzeni zajęli półwysep bez większych walk, z wyjątkiem miasta i twierdzy [[Sewastopol]] (gdzie znajdowało się dowództwo rosyjskiej [[Flota Czarnomorska|Floty Czarnomorskiej]]), [[Oblężenie Sewastopola (1854–1855)|którego oblężenie]], połączone z ciężkimi bombardowaniami, trwało przez 11 miesięcy, do września 1855. Być może natychmiastowy po lądowaniu atak na Sewastopol przyniósłby zwycięstwo, jednak Francuzi byli ostrożni i Rosjanie wykorzystali czas na wzmocnienie linii obronnej. Rosjanie bezskutecznie próbowali przebijać się do oblężonego garnizonu. W końcu nadeszła zima 1854/1855, na którą Brytyjczycy nie byli przygotowani. Załamał się system zaopatrzenia. Na linii frontu i w szpitalach polowych warunki były tragiczne, o czym informowali brytyjscy korespondenci prasowi. Zdecydowana reakcja opinii publicznej spowodowała reformy i początek modernizacji armii brytyjskiej. Brytyjczycy zostali tak osłabieni, że główny ciężar walki w 1855 spadł na Francuzów i Sardyńczyków<ref name="Historia sztuki wojennej"/>. Do historii przeszła też brytyjska kawaleryjska ''szarża lekkiej brygady'' na stanowiska rosyjskiej artylerii podczas [[Bitwa pod Bałakławą|bitwy pod Bałakławą]]. W trakcie wojny krymskiej zmarł Mikołaj I, a tron po nim przejął jego syn [[Aleksander II Romanow|Aleksander II]] (panujący w latach 1855–1881).
Linia 46:
[[Plik:Robert Gibb - The Thin Red Line.jpg|thumb|290px|[[Cienka czerwona linia (1854)|Cienka czerwona linia]]]]
Wojna krymska, mimo że toczona w połowie XIX wieku, posiadała szereg cech wojen dwudziestowiecznych, szczególnie [[I wojna światowa|I wojny światowej]]. Większa część działań wojennych miała charakter wojny pozycyjnej, toczonej w [[
Wojna ta była swoistym katalizatorem, który przyspieszył wiele przemian dokonujących się w XIX wieku. W wyniku ciągłych braków zaopatrzenia i wyposażenia dla żołnierzy, Wielka Brytania zaczęła wprowadzać metody przemysłowe do produkcji [[Broń ręczna|broni osobistej]]. Wkrótce jej śladem podążyły inne kraje europejskie. Innym następstwem było nowoczesne [[pielęgniarstwo]] ([[Florence Nightingale]])<ref>Podobnie [[bitwa pod Solferino]] przyczyniła się do utworzenia [[Międzynarodowy Ruch Czerwonego Krzyża i Czerwonego Półksiężyca|Czerwonego Krzyża]], [[wojna secesyjna]] do wydania [[kodeks Liebera|kodeksu Liebera]], [[wojna francusko-pruska]] do uchwalenia [[Deklaracja brukselska (1874)|Deklaracji brukselskiej]].</ref>. Wynik wojny skłonił również władze Rosji do pewnej refleksji, czego efektem było zniesienie [[poddaństwo|poddaństwa]] na terenie Imperium Rosyjskiego w 1861. Wojna ta utwierdziła również światową supremację Wielkiej Brytanii – zdolnej do pokonania potężnego Imperium Rosyjskiego – w ramach ''[[Pax Britannica]]''<ref name="K00">{{cytuj stronę|url= http://www.kingsownmuseum.plus.com/imagesfromempire04.htm|tytuł= Pax Britannica?|data dostępu= 2014-02-17|autor= Kingsownmuseum.plus.com|język= en}}</ref><ref>[http://books.google.pl/books?id=eFb5ajLK2M8C&pg=PA69&lpg=PA69&dq=crimean+war+british+hegemony&source=bl&ots=HFiCvStG_N&sig=FExnR2v01OnsUtR9OajdsF5PRSE&hl=pl&sa=X&ei=mGwOU7XtDcWoyQPRhoDICQ&ved=0CIEBEOgBMAs#v=onepage&q=crimean%20war%20british%20hegemony&f=true Edward Ingram: ''The British Empire as a World Power'', s. 69.]</ref>. Do 1897 Wielka Brytania udzielała poparcia Turcji przed ekspansją Rosji, jednak zaprzestała po pierwszych [[Ludobójstwo Ormian|rzeziach Ormian]]<ref>Chris Cook, John Stevenson ''Leksykon historii Europy XX wieku. 1900-2004'', wyd. polskie 2004, s. 442</ref>.
| |||