Gnoza: Różnice pomiędzy wersjami

Terminem tym najczęściej określa się ruchy religijne późnego [[Starożytność|antyku]] (doba [[Epoka hellenistyczna|hellenizmu]]){{fakt}} i wczesnego [[średniowiecze|średniowiecza]]. Wśród nich wyróżnić można dwa główne nurty: gnozę monistyczną (syryjsko-egipską), której szczytowe osiągnięcie stanowi chrześcijański [[Walentynianie|walentynianizm]], oraz dualistyczną gnozę typu irańskiego – [[manicheizm]]. Zasadniczą cechą światopoglądu gnostycznego (różnych proweniencji) jest przekonanie o upadku Ducha i uwięzieniu w świecie. W gnozie monistycznej świat – rozumiany jako byt materialny, ów padół zła i cierpienia, w którym przyszło człowiekowi żyć – jest ostatnią, najniższą emanacją [[Bóg|Boga]] (bytu doskonałego). Zło, rozpad i śmierć zaistniały w wyniku pierwotnego boskiego upadku. Człowiek, istota obdarzona iskrą ducha, obarczony jest odpowiedzialnością naprawy tego błędu. Zadaniem oświeconego na ścieżce gnozy jest uwalnianie iskier Ducha i oddawanie ich Bogu. W przeciwieństwie jednak do gnozy monistycznej, gdzie za zło i niedoskonały świat odpowiedzialny jest Jedyny Bóg, w dualistycznej gnozie [[Mani]]ego świat jest polem walki dwóch niestworzonych antagonistycznych wobec siebie sił światła i ciemności (irański [[Ormuzd|Ahura Mazda]] i [[Aryman]]).

 

W [[II wiek]]u istniała również [[gnoza pogańska]], o czym świadczy traktat ''[[Poimandres]]'' ze zbioru ''Corpus Hermeticum''.