Porównanie: Różnice pomiędzy wersjami
[wersja przejrzana] | [wersja przejrzana] |
Usunięta treść Dodana treść
Anulowanie wersji 56667770 autorstwa 188.147.105.25 (dyskusja) Znacznik: Anulowanie edycji |
drobne redakcyjne |
||
Linia 1:
{{Definicja intuicyjna|Porównanie to zestawienie wskazujące na podobieństwo pod jakimś względem dwóch przedmiotów lub zjawisk przy użyciu słów typu ''jak'' (''jakby'', ''na podobieństwo''...), np.
'''Porównanie''', '''comparatio''' (w niektórych kontekstach także '''similitudo''') – dwuczłonowa konstrukcja [[semantyka (językoznawstwo)|semantyczna]], w której cechy przedmiotu lub zjawiska (czyli tego, co porównujemy, ''comparandum)'' do scharakteryzowanego w członie pierwszego słowa zostają uwydatnione przez wskazanie na jego [[podobieństwo]] do przedmiotów lub zjawisk scharakteryzowanych w członie naszego pierwszego słowa (czyli tego, do czego porównujemy, ''comparans''). Oba człony połączone są charakterystycznymi dla danego języka wyrażeniami – w języku polskim są to wyrażenia ''jak'', ''jakby'', ''jak gdyby'', ''na kształt'', ''niby'', ''podobny'', ''na podobieństwo'' itp., występujące przed comparansem, przy czym często są one uzupełniane występującymi przed comparandum wyrażeniami ''tak'', ''tako'' itp. Kolejność członów comparndum i comparansa w języku polskim i wielu innych jest dowolna. Comparandum i comparans muszą więc posiadać wspólną [[cecha semantyczna|cechę semantyczną]], zwaną ''tertium comparationis'', która stanowi podstawę i motywację porównania.
Linia 7:
Ogólną budowę porównania przedstawia schemat:
: X jest jak Y pod względem Y(1)
X oznacza tu to, co chcemy porównać, Y przedmiot, któremu przysługuje cecha, którą chcemy przypisać X, zaś Y(1) samą tę cechę, zwaną ''tertium comparationis''. Cechę tę można wprawdzie (zwłaszcza w porównaniach utartych) opuścić bez szkody dla konstrukcji porównania, np. zamiast
Tertium comparationis ([[łacina|łac.]]
== Porównanie jako figura retoryczna ==
[[Arystoteles]] w ''Retoryce'' uznaje porównanie za odmianę metafory, tyle tylko, że opatrzonej spójnikiem
W klasycznym podziale ''[[amplificatio]]'' – uwypuklenia, uczynienia wyraźnym i dobitnym – ''comparatio'' występuje obok ''[[incrementum]]'' (powiększenia, stopniowania, powtórzenia), ''[[ratiocinatio]]'' (wniosku, domysłu, uwypuklenia jako przymuszenia słuchacza do domyślnej aktywności) i ''[[Nagromadzenie|congeries]]'' (dosł.
Tzvetan Todorov dzieli figury retoryczne na anomalie i figury właściwe<ref>Tzvetan Todorov, ''Tropy i figury'', przeł. W. Krzemień,
O wiele bardziej skomplikowana jest taksonomia tzw. [[retorycy z Liège|retoryków z Liège]] zwanych też
Wzięte w nieco odmiennym od podstawowego znaczeniu pojęcie porównania pojawia się także w teorii ''[[exemplum]]''. Retoryka przeciwstawia sobie bowiem podobieństwo i porównanie, przy czym w ściślejszym ujęciu nie jest to przeciwstawienie podobieństwa i porównania, ale przeciwstawienie sobie dwóch odmian [[topos (teoria literatury)|toposów]], tj. ''locus a simili'' (''locus ex similibus'', łac. ''miejsce z podobieństwa'') i ''locus a comparatione'' (łac. ''miejsce z porównania''). ''Locus a comparatione'' to zestawienie tego co mniejsze z tym co większe i na odwrót, zaś ''locus a simili'' jest wyprowadzone z równorzędności przedmiotów, którym przypisuje się podobieństwo. Rozróżnienie to opisuje [[Kwintylian]] [QuintIst V 10, 87]. Służy ono do wyjaśnienia stosunku metafory do metonimii i synekdochy.
Linia 31:
=== Budowa porównania homeryckiego ===
Jak każde porównanie, porównanie homeryckie (inaczej homerowe) składa się
{{Cytat|A lud się gromadził
Linia 46:
{{Cytat|Jak dzik otoczony broni się białymi kłami i tnie zajadłą psiarnię, tak ów tabor wśród chmary tatarskiej bronił się z rozpaczą i nadzieją, że z obozu pomoc większa od Wierszułłowej im przyjdzie.}}
Wiele rozbudowanych porównań opartych na paralelizmie członów bywało nieściśle utożsamianymi z [[period]]ami<ref>Jerzy Ziomek, ''Retoryka opisowa'', 2000, s. 276.</ref>. Nie wszystkie porównania spełniają jednak cechy formalne periodu. Nie należy też wszystkich długich porównań uznawać za homeryckie – nie są nimi porównania długie, ale niemające charakteru fabularnego ani niestanowiące rozbudowanego obrazu, jak np. fragment [[Psalm 42|Psalmu 42]]:
{{Cytat|Jako łania pragnie
Linia 60:
: dębem, jesionem czy pniem dereniu, co korę ma gładką,
: długie zasię gałęzie z łomotem biją okrutnym
: jedna w drugą i trzask się rozlega łamanych konarów
: tak Achajów i Trojan zastępy runęły na siebie.}}
=== Porównanie homeryckie jako element stylizacji ===
Także w nowszej epice występują porównania homerowe – mają one w nich budować nastrój podniosłości typowy dla dawniejszych epopei, są więc swojego rodzaju archaizacją stylistyczną. Częste są np. w ''[[Pan Tadeusz|Panu Tadeuszu]]''. To, że porównanie homeryckie zaczęło pełnić funkcje stylizacyjne, jest możliwe dzięki temu, że z biegiem czasu stawało się ono coraz rzadziej stosowane, aż wreszcie nabrało waloru archaiczności<ref>E. Miodońska-Books, A. Kulawik, M. Tatara, ''Zarys poetyki'', 1980, s. 330.</ref>.
Funkcje stylistyczne porównań homeryckich bywają jednak różne, można je rozpoznać dopiero poprzez analizę konkretnego utworu. Nie zawsze jednak porównania homeryckie mają stanowić element stylizacji na epos starożytny. Często przeciwnie, mają one wywołać efekt komiczny – zwłaszcza jeśli są zbyt długie, nadmiernie wyszukane, zestawiają czynności błahe, niskie i codzienne. Szczególnie często porównania homeryckie stosuje się dla uzyskania efektu komicznego w [[poemat heroikomiczny|poematach heroikomicznych]] – przykładem może być fragment ''[[Monachomachia, czyli Wojna mnichów|Monachomachii]]'' [[Ignacy Krasicki|Ignacego Krasickiego]]:
|