Językoznawstwo: Różnice pomiędzy wersjami
| [wersja przejrzana] | [wersja nieprzejrzana] |
Usunięta treść Dodana treść
drobne redakcyjne |
Dopisanie źródeł i uzup. informacji |
||
Linia 27:
Językowi jako umiejętności psychofizycznej przypisuje się ścisły związek z całym życiem społecznym, kulturą i myśleniem ludzkim. Z tego względu językoznawstwo wykazuje powiązanie z innymi naukami o społeczeństwie, jego kulturze, ideologii oraz myśleniu treściowym i formalnym. Badanie dźwiękowej postaci języka wiąże lingwistykę z niektórymi naukami przyrodniczami, zwłaszcza z [[fizyka|fizyką]] i [[fizjologia|fizjologią]]{{odn|Ondruš|Sabol|1987|s=10}}.
Nauką badającą funkcjonowanie społeczeństwa w najszerszym ujęciu jest [[socjologia]], która jako samodzielna dyscyplina naukowa wyodrębniła się w drugiej połowie XIX wieku. Jej przedmiotem jest klasyfikacja oraz opis wszelkich grup i całostek społecznych łączonych na podstawie bliskości geograficznej, kooperacji ekonomicznej, jednorodności językowej, wyznania religijnego itp. Społeczne rozwarstwienie,
Etnografia jako nauka o kulturze materialnej i duchownej również wykazuje związek z lingwistyką. Jako że język jest najwyraźniejszym wyznacznikem tożsamości etnicznej, poznanie związku języka danego etnosu z językami sąsiadującymi umożliwia etnografowi identyfikację historycznych i kulturowych związków między ludami. Językoznawca badający język nie może zaś zignorować wiedzy o etnografii narodu posługującego się daną mową; inaczej trudność sprawiłoby mu zrozumienie określeń odnoszących się do faktów z życia materialnego i kulturowego narodu. Potrzeba współdziałania między etnografią a lingwistyką jest widoczna najwyraźniej przy badaniu dialektów regionalnych (w [[dialektologia|dialektologii]]). Przy analizie [[słownictwo|zasobu słownego]] gwar niezbędna jest bowiem znajomość panujących w danym miejscu realiów. Wiedza na temat danego dialektu pomaga etnografowi w zbliżeniu się do przedstawicieli badanego etnosu. Dlatego przy nauczaniu etnografii wagę przypisuje się również lingwistyce (dialektologii), a monografie etnograficzne zawierają również informacje o języku (dialekcie) właściwym dla danej grupy etnicznej. Z kooperacji językoznawstwa i etnografii uformowała się dyscyplina zwana [[etnolingwistyka|etnolingwistyką]], która zajmuje się przede wszystkim badaniem tzw. społeczeństw prymitywnych, żyjących w organizacji plemiennej. Godne uwagi w kontekście etnolingwistyki są Stany Zjednoczone (badanie plemion indiańskich) i w ZSSR (grupy etniczne mówiące m.in. [[języki uralskie|językami uralskimi]]){{odn|Ondruš|Sabol|1987|s=10–11}}.
Linia 38:
== Zróżnicowanie języków ==
Ważną częścią badań lingwistycznych jest dociekanie istoty różnic pomiędzy [[języki świata|językami świata]]. Istota różnic pomiędzy językami jest bardzo ważna dla zrozumienia ludzkich umiejętności językowych. Jeżeli zdolności
Istnieje wiele różnych sposobów na zinterpretowanie podobieństw pomiędzy językami. Na przykład: [[łacina|język łaciński]] używany przez Rzymian przekształcił się w [[język hiszpański|hiszpański]] w Hiszpanii i [[język włoski|włoski]] we Włoszech. Podobieństwa pomiędzy hiszpańskim i włoskim w wielu przypadkach wynikają ze wspólnego pochodzenia tych języków. A więc w zasadzie, jeżeli dwa języki mają pewną wspólną właściwość, to ta właściwość może istnieć dzięki pochodzeniu ze wspólnego [[prajęzyk]]a lub pewnej właściwości ludzkich umiejętności językowych. Istnieje zawsze możliwość przypadkowego podobieństwa, zwłaszcza w zakresie leksyki, tak jak hiszpańskiego słowa {{k|es|mucho}} i angielskiego {{k|en|much}}, które nie są ze sobą powiązane w żaden historyczny sposób, chociaż mają to samo znaczenie i podobne brzmienie.
Często możliwość wspólnego dziedzictwa może być zasadniczo wykluczona. Biorąc pod uwagę fakt, że uczenie się języków przychodzi ludziom w miarę łatwo, można stwierdzić, że posługiwano się językami przynajmniej tak długo, jak długo istnieje współczesny człowiek, czyli około pięćdziesięciu tysięcy lat. Niezależne pomiary zmian językowych (na przykład porównywanie tekstów języka starożytnego do języków wywodzących się z niego i używanych współcześnie) sugerują, że zmiana przebiega w takim tempie, że nie można zrekonstruować języka, którym mówiono więcej niż 10 000 lat temu. W konsekwencji cechy wspólne języków mówionych w różnych częściach świata nie są uznawane jako dowód na wspólne pochodzenie.
Co więcej, istnieją udokumentowane przypadki [[język migowy|języków migowych]] rozwijających się w społecznościach ludzi upośledzonych słuchowo, którzy nie mogli mieć kontaktu z językiem mówionym. Okazało się, że języki migowe mają cechy języków mówionych, co umacnia hipotezę, że cechy te nie są zawdzięczane wspólnemu przodkowi, lecz ogólnym właściwościom sposobu przyswajania języka.
Zbiór przypuszczalnie wspólnych właściwości wszystkich języków określa się mianem [[gramatyka uniwersalna|gramatyki uniwersalnej]]. Uniwersalne właściwości języka mogą być częściowo przypisane uniwersalnym aspektom ludzkiego doświadczenia. Na przykład: wszyscy ludzie używają wody i fakt, że we wszystkich językach występuje termin określający wodę jest z pewnością z tym związany. Wyzwanie, które stawia gramatyka uniwersalna wymaga poradzenia sobie z tym problemem. Doświadczenie jest częścią procesu, poprzez który jednostki uczą się języków. Jednakże doświadczenie samo w sobie nie jest wystarczające, ponieważ zwierzęta trzymane wśród ludzi uczą się języka ludzkiego w bardzo małym stopniu, lub wcale się go nie uczą.
Przypuszczalnie wszystkie języki świata rozróżniają
Właściwości gramatyki uniwersalnej mogą być związane z ogólnymi właściwościami ludzkiego poznania lub z pewną właściwością ludzkiego poznania, która jest charakterystyczna dla danego języka. Potrzebna jest znacznie większa wiedza na temat ludzkiego poznania, by móc dokonać znaczącego rozróżnienia. W rezultacie w lingwistyce teoretycznej występują uogólnienia, ale lingwiści nie zajmują stanowiska, czy takie uogólnienie może mieć wpływ na inne aspekty poznania.
Linia 59:
== Mowa versus pismo ==
Większość współczesnych lingwistów żywi przekonanie, że [[język mówiony]] jest bardziej fundamentalny,
* język pisany jest wtórną reprezentacją języka mówionego, niewypracowaną na gruncie większości języków (większość języków świata to nadal języki niepiśmienne)<ref name=se>{{Cytuj |autor = Edward Lipiński |tytuł = Semitic Languages: Outline of a Comparative Grammar |data = 2001 |isbn = 978-90-429-0815-4 |wydawca = Peeters Publishers |s = 90 |url = https://books.google.com/books?id=IiXVqyEkPKcC |język = en}}</ref>;
* język mówiony jest uniwersalny i spontaniczny, język pisany zaś wymaga świadomej nauki<ref>{{Cytuj |autor = Andrew S. Davis PhD, Rik Carl D'Amato |tytuł = Handbook of Pediatric Neuropsychology |data = 2010 |isbn = 978-0-8261-5737-9 |wydawca = Springer Publishing Company |s = 670 |url = https://books.google.com/books?id=SU9-LSh4HgcC |język = en}}</ref>;
* język mówiony często zawiera [[dialekt niestandardowy|formy obiegowe]] i jest zróżnicowany regionalnie, piśmiennictwo zaś reprezentuje [[język standardowy|formy standardowe]] i uniemożliwia wykrycie np. zróżnicowania dźwiękowego języka<ref name=se/>.
Badania
== Normatywność a opisowość ==
Językoznawstwo to przedsięwzięcie [[deskryptywizm (językoznawstwo)|deskryptywne]] (opisowe), stroniące od sądów [[preskryptywizm (językoznawstwo)|preskryptywnych]] (normatywnych)<ref name=x>{{Cytuj |autor = C. B. Cox, A. E. Dyson |tytuł = The twentieth-century mind: history, ideas, and literature in Britain. 1945-1965 |data = 1972 |isbn = 9780192121936 |wydawca = Oxford University Press |url = http://books.google.com/books?id=cevxuFFPuLgC |język = en | s=201}}</ref><ref name=y>{{cytuj|autor=[[Peter Trudgill]]|url=http://books.google.com/books?id=diAIAQAAIAAJ|tytuł=Sociolinguistics and Linguistic Value Judgements: Correctness, Adequacy and Aesthetics|wydawca=Linguistic Agency, University of Trier|data=1976|język=en|odn=tak}}</ref>. Lingwiści koncentrują swoją działalność naukową na bezstronnej obserwacji języka i badaniu jego rzeczywistej natury, nie zaś na dyktowaniu zasad etykiety językowej. Zauważają oni i badają reguły gramatyczne znane rodzimym użytkownikom języka, opierając się przy tym na ich intuicji i faktycznej [[Uzus językowy|praktyce językowej]] – odstępują jednak od formułowania absolutnych [[norma językowa|norm poprawnościowych]] i dystansują się od uprzedzeń społecznych<ref name=x />. Za swój cel stawiają sobie zrozumienie panującego zróżnicowania dialektalnego i [[zasada językowa|zasad]] rządzących poszczególnymi [[odmiana językowa|wariantami języka]], zarówno [[język literacki|literackimi]], jak i [[dialekt niestandardowy|niskoprestiżowymi]]<ref name=y/>{{odn|Stern|1983|s=124}}.
Popularne koncepcje [[poprawność językowa|poprawności]] i [[błąd językowy|błędu językowego]], choć powszechne wśród elit kulturalnych, uchodzą za umotywowane
Linia 92:
Lingwistyka rozwija się na gruncie naukowym od XIX wieku, kiedy to była zdominowana przez badania historyczno-porównawcze. W pierwszych dekadach XX wieku wykształciła się lingwistyka synchroniczna (opisowa) i stopniowo wzrasta koncentracja na badaniu języka jako uniwersalnego narzędzia komunikacji i myślenia ludzkiego w oparciu o materiał zgromadzony w ramach badań różnych języków świata. Na przełomie XIX i XX wieku ukształtowały się zalążki innych dyscyplin językoznawczych. Powstało [[językoznawstwo ogólne]] jako dyscyplina integrująca, zajmująca się prawidłowościami wewnętrznej struktury i rozwoju języka. Pod wpływem teorii [[Ferdinand de Saussure|Ferdinanda de Saussure'a]] badania synchroniczne zostały odgraniczone od diachronicznych{{odn|Mistrík|1993|s=206}}.
Do pierwszych zachodnich językoznawców zaliczają się Jakob Grimm, który w roku 1822 stworzył zasadę spółgłoskowych zmian w wymowie znaną jako [[prawo Grimma]], [[Karl Verner]], który ułożył [[prawo Vernera]], [[August Schleicher]], który stworzył „Stammbaumtheorie” oraz [[Johannes Schmidt]], który w roku 1872 stworzył „Wellentheorie” („model falowy”). Ferdinand de Saussure jest twórcą współczesnej [[Strukturalizm (językoznawstwo)|lingwistyki strukturalnej]]. [[Edward Sapir]], lider w amerykańskiej lingwistyce strukturalnej, był jednym z pierwszych, którzy badali zależności pomiędzy nauką o języku a antropologią. Jego metodologia ma ogromny wpływ na jego wszystkich następców. Początkowo badania nad językiem odbywały się w ramach [[filologia|filologii]], traktującej język przede wszystkim jako narzędzie literatury. Konsekwencją tego podejścia był [[preskryptywizm (językoznawstwo)|preskryptywizm]] i traktowanie języka mówionego jako niedoskonałej wersji języka pisanego.
Od lat 60. XX wieku głównym modelem języka jest model formalny [[Noam Chomsky|Noama Chomsky’ego]], który rozwinął się pod kierunkiem jego nauczyciela, [[Zellig Harris|Zelliga Harrisa]], będącego z kolei pod ogromnym wpływem [[Leonard Bloomfield|Leonarda Bloomfielda]]. Chomsky pozostaje najbardziej wpływowym językoznawcą na świecie. Lingwiści zajmujący się [[HPSG|head-driven phrase structure grammar]] (HPSG) czy gramatyką leksykalno-funkcyjną (LFG), podkreślają znaczenie formalizacji i formalnego rygoru w opisie lingwistycznym, i dystansują się nieco od ostatniej pracy Chomsky’ego (program „minimalistyczny” dla gramatyki transformacyjnej), przyłączając się bardziej do wcześniejszych jego prac. Lingwiści związani z teorią optymalności wskazują uogólnienia pod względem naruszalnych reguł, co jest większym odejściem od głównego nurtu językoznawstwa, a lingwiści zajmujący się różnymi rodzajami gramatyki funkcjonalnej i lingwistyki kognitywnej mają tendencję do podkreślania braku autonomii wiedzy lingwistycznej i braku uniwersalności struktur lingwistycznych, dlatego też znacznie odchodzą od paradygmatu Chomsky’ego.
Linia 125:
* {{Cytuj |autor =[[Tadeusz Milewski (językoznawca)|Tadeusz Milewski]] |tytuł =Językoznawstwo |inni =Katarzyna Dróżdż-Łuszczyk (ćwiczenia uzupełniające) |wydanie =7 |data =2004 |wydawca =[[Wydawnictwo Naukowe PWN]] |miejsce =Warszawa |seria =Klasyka Językoznawstwa Polskiego |isbn =83-01-14244-8 |odn=tak}}
* {{Cytuj |autor=[[John Lyons (językoznawca)]] |tytuł =Wstęp do językoznawstwa |inni =Krzysztof Bogacki (tłum.), Adam Weinsberg (red. nauk.), Halina Urbańska (red. tech.) |data =1975 |wydawca =Wydawnictwo Naukowe PWN |miejsce =Warszawa |odn=tak}}
* {{Cytuj |autor = Hans Heinrich Stern |tytuł = Fundamental Concepts of Language Teaching: Historical and Interdisciplinary Perspectives on Applied Linguistic Research |data = 1983 |isbn = 978-0-19-437065-3 |wydawca = OUP Oxford |język = en | odn=tak}}</ref>
== Linki zewnętrzne ==
| |||