Wikipedia

Kuszlany

Kuszlany (biał. Кушля́ны; ros. Кушляны) – agromiasteczko na Białorusi, w rejonie smorgońskim obwodu grodzieńskiego, około 13 km na zachód od Smorgoni.

Kuszlany
Кушля́ны
Ilustracja
Dwór Bohuszewiczów (2010)
Państwo

 Białoruś

Obwód

 grodzieński

Rejon

smorgoński

Sielsowiet

Soły

Wysokość

170–200 m n.p.m.

Populacja (2009)
• liczba ludności


340

Nr kierunkowy

+375 1592

Kod pocztowy

231032

Tablice rejestracyjne

4

Położenie na mapie obwodu grodzieńskiego
Mapa konturowa obwodu grodzieńskiego, u góry po prawej znajduje się punkt z opisem „Kuszlany”
Położenie na mapie Białorusi
Mapa konturowa Białorusi, blisko centrum na lewo u góry znajduje się punkt z opisem „Kuszlany”
Ziemia54°27′29″N 26°11′51″E/54,458056 26,197500
Multimedia w Wikimedia Commons
Dwór Szafnaglów (koniec XIX wieku)
Wnętrza muzeum Franciszka Bohuszewicza (2014)
Dworek Jasiewiczów (koniec XIX wieku)

Historia edytuj

Najstarsza wzmianka o Kuszlanach pochodzi z 1581 roku. Później własność części tych dóbr była bardzo rozdrobniona, a wiele z nich występowało pod nazwą Kuszlany. Zgodnie z ustaleniami Czesława Jankowskiego główna część tutejszych dóbr, dawniej zwana Dorgiszkami, należała w XVI wieku do rodziny Dorgowiczów, a później do Protasewiczów (drogą wiana), Muśnickich (drogą sprzedaży Janowi Muśnickiemu) i – od 1654 roku do końca XVII wieku – Petelczyców, od kiedy syn Jana Mikołaj Muśnicki sprzedał ją Sebastianowi Petelczycowi, cześnikowi oszmiańskiemu. W tym okresie części Kuszlan należały również do rodzin Dziadowiczów i Kijanowskich (Jakub Kazimierz Kijanowski, skarbnik i rotmistrz oszmiański kupił je w 1700 roku). Na początku XVIII wieku Kazimierz Kijanowski wykupił Dziadowiczów i scalił większą część tutejszego majątku. Spadkobierczyni Kazimierza, jego córka Eleonora, sprzedała majątek Ludwikowi Komarowi. Jerzy i Antoni Komarowie odsprzedali go w 1798 roku Trojanowi Sawicz-Zabłockiemu, po którym dziedziczyli jego synowie Bernard i Maciej, który tu się osiedlił. W 1831 roku syn Macieja Jan Zabłocki sprzedał go Józefowi Sulistrowskiemu (1798–1849), żonatemu z Elżbietą Sorokinówną (?–1867). Ich syn Konstanty Otto (1829–1883[1]) i jego żona Konstancja Prószyńska byli kolejnymi dziedzicami tej części Kuszlan. Ich tu urodzona córka Maria (~1863–?), wychodząc za Kazimierza Szafnagla (1859–?), wniosła mu swój majątek w posagu. Ich syn Henryk Eustachy Szafnagel był ostatnim dziedzicem tej części Kuszlan do 1939 roku. Inna część była do 1939 roku w rękach rodziny Jasiewiczów, jeszcze jedna od 1749 roku – należała do Bohuszewiczów[1][2][3][4].

Strukturę własnościową w 1896 roku Czesław Jankowski opisywał tak: dziś jeszcze na wzmiankowanym szmacie ziemi mamy leżące obok siebie: Kuszlany będące obecnie w posiadaniu Kazimierza Szafnagla i jego żony Marji z Sulistrowskich, Kuszlany-Dorgiszki inaczej Wierkielany własność Hryniewskiego, Kuszlany Jasiewicza, Kuszlany Bohuszewicza, Kuszlany Tymowskiego, Kuszlany Markowskiego, Kuszlany Mejnartowiczów. A co dawniej było![2].

W wyniku reformy administracyjnej w latach 1565–1566 dobra te weszły w skład województwa wileńskiego Rzeczypospolitej. Po III rozbiorze Polski w 1795 roku miejscowość znalazła się na terenie powiatu oszmiańskiego (ujezdu) guberni wileńskiej. Po I wojnie światowej Kuszlany wróciły do Polski, po ustabilizowaniu się granicy polsko-radzieckiej w 1921 roku znalazły się w gminie Soły. 13 kwietnia 1922 roku gmina weszła w skład objętej władzą polską Ziemi Wileńskiej[5], przekształconej 20 stycznia 1926 roku w województwo wileńskie[6]. Od 1945 roku – w ZSRR, od 1991 roku – na terenie Republiki Białorusi[7][8][9][10].

Do 2008 roku Kuszlany były siedzibą sielsowietu kuszlańskiego, który został zlikwidowany.

Słownik geograficzny Królestwa Polskiego odzwierciedla powyższe rozdrobnienie, określając liczby ludności w Kuszlanach w 1866 roku:

  1. folwark szlachecki: 1 dom, 45 mieszkańców katolickich
  2. wieś: 5 domów, 49 mieszkańców katolickich
  3. folwark szlachecki: 1 dom, 7 mieszkańców katolickich
  4. okolica szlachecka: 5 domów, 57 mieszkańców katolickich
  5. hutor szlachecki: 1 dom, 10 mieszkańców katolickich
  6. wieś: 11 domów, 109 mieszkańców katolickich[7], łącznie 277 osób.

Podobne rozdrobnienie oddaje wynik spisu powszechnego w 1931 roku:

I folwark: 2 domy, 15 mieszkańców (Bohuszewiczów)
II folwark: 2 domy, 9 mieszkańców
III folwark: 1 dom, 16 mieszkańców
IV folwark: 1 dom, 9 mieszkańców
V folwark: 2 domy, 10 mieszkańców
majątek: 7 domów, 69 mieszkańców
okolica: 3 domy, 20 mieszkańców, łącznie z Wierkielanami
osada: 10 domów, 61 mieszkańców, łącznie z Wierkielanami
I wieś: 8 domów, 39 mieszkańców
II wieś: 46 domów, 230 mieszkańców[10], łącznie 478 osób.

W 1998 roku agromiasteczko liczyło 354 mieszkańców, a w 2009 roku – 340[11].

W miejscowości funkcjonuje szkoła podstawowa, dom kultury, biblioteka i poczta. Na terenie miejscowości znajdował się również cmentarz niemieckich żołnierzy I wojny światowej, dziś na jego miejscu jest sad owocowy[12].

W północnej części miasteczka w 1974 roku wzniesiono pomnik upamiętniający 3 żołnierzy radzieckich, którzy zginęli w czasie wielkiej wojny ojczyźnianej[13].

Dwory edytuj

W każdym z powyższych folwarków była większa lub mniejsza siedziba drobnoszlachecka.

Najbardziej reprezentacyjny był klasycystyczny dwór wzniesiony w 1811 roku przez Macieja Zabłockiego, prawdopodobnie zaprojektowany przez jednego z dobrych architektów wileńskich, stojący niegdyś w miejscu, które dziś jest centrum obecnej miejscowości, nad niewielkim stawem na rzeczce Sikuni. Był to prawie pałacyk, parterowy, siedmioosiowy dom, stojący na wysokich, mieszkalnych suterenach, wyposażonych w kwadratowe okna, na rzucie szerokiego prostokąta. Środkowe trzy osie akcentował portyk, którego dwie pary pseudotoskańskich kolumn i odpowiadających im ściennych pilastrów, podtrzymywały belkowanie i otoczony kroksztynami trójkątny szczyt. Do portyku prowadziły schody na całej jego szerokości, o dziesięciu stopniach i dwóch słupkach służących jako donice kwiatów dekoracyjnych. Dom był przykryty gładkim dachem czterospadowym z dwoma symetrycznie usytuowanymi kominami[3].

Kazimierz Szafnagel posiadał we dworze historyczną bibliotekę i zbiór rycin polskich i obcych[3]. Zachowały się jedynie przerzedzone resztki parku dworskiego. Z dworu pozostały jedynie fundamenty i suterena, ze schodami wiodącymi do nieistniejącego portyku. Obecnie te fundamenty przekształcono na taras, na którym umieszczono muszlę koncertową. Z zabudowań gospodarczych zachował się budynek o dwuspadowym dachu[3][12].

Zachował się do dzisiejszych czasów dworek rodziny Bohuszewiczów, na zboczach rzeczki Sikuni, około 2 km na południowy zachód od centrum miejscowości. Mieszkał w nim i zmarł tu Franciszek Bohuszewicz. Ożenił się z Gabrielą ze Szklenników (1850–1929). Ich syn Tomasz (1870–1929) i jego żona Maria z Piwnickich (1892–1970) byli ostatnimi właścicielami tej części Kuszlan (Kuszlany I). Franciszek Buhuszewicz zbudował tu w 1896 roku dworek, w którym do 1988 roku mieściła się biblioteka, a później, po jego odnowieniu, urządzono „literaturowo-pamiątkowe” muzeum poety. Jest to drewniany, zbudowany na kamiennym fundamencie, parterowy dworek z dwuspadowym dachem. Od frontu charakteryzuje go galeria na całej jego szerokości, przykryta okapem. W pobliżu zachowała się również kamienna studnia z żurawiem i kamienna stajnia przykryta dwuspadowym dachem. W parku stoi drewniana kapliczka, zbudowana przez Franciszka i jego ojca Kazimierza. Leży tu również kamień Macieja Buraczka (pseudonim Franciszka Bohuszewicza), ustawiony przez miejscowych włościan w 1900 roku[4][12][13][14].

Niedaleko majątku Bohuszewiczów był dworek Jasiewiczów. Znana jest jego rycina z końca XIX wieku. Pozostały nieliczne drzewa dawnego parku oraz zrujnowany spichlerz z XIX wieku z piętrową podcieniową galeryjką[4][12].

W innych częściach wsi istnieją pozostałości po zabudowaniach innych folwarków, m.in. pozostałości parku i grobowiec rodzinny Markowskich[12][15].

Majątek Kuszlany Szafnaglów został opisany w 11. tomie Dziejów rezydencji na dawnych kresach Rzeczypospolitej Romana Aftanazego[3].

Przypisy edytuj

  1. ↑ a b Marek Minakowski, Wielka Genealogia Minakowskiego [online] [dostęp 2018-01-07].
  2. ↑ a b Czesław Jankowski, Powiat oszmiański. Materiały do dziejów ziemi i ludzi, t. 1, Petersburg: Księgarnia K. Grendyszyńskiego, 1896, s. 142–148 [dostęp 2018-01-07].
  3. ↑ a b c d e Kuszlany, [w:] Roman Aftanazy, Dzieje rezydencji na dawnych kresach Rzeczypospolitej, wyd. drugie przejrzane i uzupełnione, t. 11: Województwo kijowskie oraz uzupełnienia do tomów 1-10, Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1997, s. 548–553, ISBN 83-04-04369-6, ISBN 83-04-03701-7 (całość).
  4. ↑ a b c Kuszlany. W: Grzegorz Rąkowski: Kresowe rezydencje. Zamki, pałace i dwory na dawnych ziemiach wschodnich II RP, tom 1: województwo wileńskie. T. 5. Warszawa: Instytut Pamięci Narodowej, 2017, s. 139–140, seria: Dopalanie Kresów. ISBN 978-83-8098-093-8.
  5. ↑ Dz.U. z 1922 r. nr 26, poz. 213 – Art. 8.
  6. ↑ Dz.U. z 1926 r. nr 6, poz. 29
  7. ↑ a b Kuszlany, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. IV: Kęs – Kutno, Warszawa 1883, s. 952.
  8. ↑ Kuszlany na stronie Radzima.org. [dostęp 2017-11-12].
  9. ↑ Agromiasteczko Kuszlany na stronie Radzima.net. [dostęp 2018-01-07].
  10. ↑ a b Wykaz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej. T. 1, Województwo wileńskie. T. 1. Warszawa: Główny Urząd Statystyczny, 1938, s. 37. [dostęp 2018-01-07].
  11. ↑ Liczby ludności miejscowości obwodu grodzieńskiego na podstawie spisu ludności wg stanu na dzień 14 października 2009 roku. [dostęp 2018-01-07]. (ros.).
  12. ↑ a b c d e Кушляны na stronie Globus Białorusi. [dostęp 2017-11-12]. (ros.).
  13. ↑ a b Збор помнікаў гісторыі і культуры. Віцебская вобласць, Mińsk: Беларуская Савецкая Энцыклапедыя імя Петруся Броўкі, 1985, s. 330 [dostęp 2018-01-07] (biał.).
  14. ↑ Архітэктура Беларусі. Энцыклапедычны даведнік. Mińsk: Беларуская Энцыклапедыя імя Петруся Броўкі, 1993, s. 257. ISBN 5-85700-078-5. [dostęp 2018-01-07].
  15. ↑ Кушляны, усадьба Богушевичей, [w:] Анатолий Тарасович Федорук, Садово-парковое искусство Белоруссии, Mińsk: Ураджай, 1989, s. 91, ISBN 5-7860-0086-9 [dostęp 2018-01-07] (ros.).

Linki zewnętrzne edytuj

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Kuszlany&oldid=72711086”