Architektura gotycka w Polsce: Różnice pomiędzy wersjami

[[Plik:Krakow-rynekKosciol mariacki krakow.jpg|thumb|210px|[[Kościół Mariacki w Krakowie]]]]

[[Plik:Kościół św Marcina PoznanBreslau-rathaus.jpg|thumb|210px|[[Kościół św. MarcinaRatusz wwe Poznaniu]]Wrocławiu]]

[[Plik:Kosciol Bozego Ciala PoznanKrakow-ratusz2.jpg|thumb|210px|[[Kościół BożegoWieża Ciałaratuszowa w Poznaniu]]Krakowie]]

[[Plik:Torun-Rynek-ratusz-2 Ratusz Staromiejski widok od ul Szewskiej.jpg|thumb|210px|Gotyk pomorski: [[thumb|Ratusz Staromiejski w Toruniu]]]]

Od XIII wieku zaczęto modernizować także siedziby królewskie i książęce poszerzając program funkcjonalny budowli istniejących (np. [[Zamek Królewski na Wawelu|zamek na Wawelu]], [[Legnica]]) oraz budując [[zamek|zamki]], które początkowo można było zbudować jedynie za zgodą władcy. Z tego powodu najstarsze zamki miały charakter budowli państwowych. Początkowo, w XIII wieku, charakterystyczne dla zamków elementy umieszczono w obrębie funkcjonujących grodów drewniano-ziemnych, w związku z czym pierwsze zamki miały kształt nieregularny (np. [[Zamek Piastowski w Opolu|w Opolu]]). Po połowie XIII wieku zarzucono także budowę palatiów, które należy łączyć raczej z wcześniejszą epoką. Kształt regularny zamków rozpowszechnił się na terenie Królestwa Polskiego w czasach panowania Kazimierza Wielkiego i budowano je w takim kształcie nawet w miejscach wcześniejszych grodów ([[Zamek w Rawie Mazowieckiej|Rawa]], [[Zamek Królewski w Łęczycy|Łęczyca]], [[Zamek w Kole|Koło]]). Zamki budowały także zakony np. [[Suwerenny Rycerski Zakon Szpitalników św. Jana z Jerozolimy z Rodos i z Malty|Joannici]] ([[Stare Drawsko]], [[Łagów (powiat świebodziński)|Łagów]], [[Swobnica]], [[Pęzino]]) oraz [[Zakon krzyżacki|Krzyżacy]], na terenie państwa utworzonego przez nich w Prusach (Malbork, Radzyń Chełmiński, Niedzica) oraz biskupi ([[Zamek biskupów krakowskich w Sławkowie|Sławków]], [[Lipowiec (zamek)|Lipowiec]]). W zamkach budowano też wieże ostatecznej obrony (określane jako [[stołp]]) oraz wieże mieszkalne ([[stołp|donżon]]). Najlepiej zachowane gotyckie zamki to:

Centralnym miejscem był duży [[Rynek (urbanistyka)|rynek]], na którym budowano symbol władzy miejskiej i główną strażnicę – [[ratusz]] z wysoką wieżą. Wokół ratusza skupiały się inne budynki związane z funkcją organizmu miejskiego – [[sukiennice]], budynek [[Waga miejska|wagi miejskiej]], kramy kupieckie i [[pręgierz]]. Przykładem nieprzekształconego później ratusza w stylu gotyckim jest [[Ratusz we Wrocławiu]] i, [[Ratusz Staromiejski w Toruniu]], [[Ratusz w Chojnie]], [[Ratusz Głównego Miasta w Gdańsku|Gdańsku]], [[Ratusz Staromiejski w Szczecinie|Szczecinie]]. Z ratusza w [[Kraków|Krakowie]] zachowała się tylko [[Wieża ratuszowa w Krakowie|wieża]].

Istniejące [[Gród|grody]] usamodzielniały się otrzymując nowe [[prawo lokacyjne|prawa lokacyjne]] (najczęściej na [[prawo magdeburskie|prawie magdeburskim]]). Obszar miast dzielono siatką zazwyczaj prostopadłych ulic na działki tworząc układ szachownicy. Budynki mieszkalne, w wyższych partiach nadal budowano z drewna lub w technice [[mur pruski|muru pruskiego]]. W celu utrudnienia przenoszenia się ognia podczas pożaru, często podwyższano ściany na granicy dwóch sąsiednich działek a dwuspadowy dach otrzymuje [[połać dachowa|połacie]] skierowane do środka. Fasady domów wieńczono schodkowymi lub trójkątnymi [[szczyt (budownictwo)|szczytami]]. Domy bogatych mieszczan czasem otrzymywały bogatszy wystrój w postaci wymurowanych [[maswerk|laskowań]] na tle białych [[blenda (architektura)|blend]]. Częściej była to [[polichromia]] naśladująca wątek muru, [[maswerk]]i i [[Wimperga|wimpergi]]. Przykładem kamienicy w stylu gotyckim jest [[Dom Kopernika w Toruniu]], Dom Długosza w [[Sandomierz]]u, Najstarszy budynek [[Uniwersytet Jagielloński|Uniwersytetu Jagiellońskiego]] – [[Collegium Maius Uniwersytetu Jagiellońskiego|Collegium Maius]], kamienica przy ul. Łaziennej 22 w Toruniu.

Miasto otaczano [[mur obronny|mury obronne]], czasem w miejscu wcześniejszych wałów i inwestycje takie prowadzono przez wiele lat, dokonując częstych modernizacji. Starsze umocnienia często podwyższano, a proste ich zwieńczenia [[blanki|blankami]] zastępowano nowocześniejszymi [[machikuły|machikułami]]. Ciąg murów obronnych często przerywały otwarte od strony miasta baszty, rozmieszczone w odległości strzału tj. około 40-60 m. Miasta czasem otrzymywały nowy, drugi pas murów obronnych (np. Wrocław, Toruń), a nawet trzeci (np. Toruń). Najstarsze mury obronne na ziemiach polskich znajdują się w Toruniu: najwcześniejszy odcinek przy ul. Pod Krzywą Wieżą datowany na lata 1246-1262. Prowadzące do miast często ozdobne [[Brama|bramy]] poprzedzano w okresie późnogotyckim [[barbakan]]ami połączonymi z nimi [[Szyja (fortyfikacje)|szyją]]. Pierwsza taka forma obronna na ziemiach polskich powstała w Toruniu - barbakan Starotoruński z 1426 r. Najlepiej zachowanym barbakanem w Polsce jest [[Barbakan w Krakowie]]. Do dzisiejszych czasów zachowały się fragmenty murów obronnych, z których najczęściej zachowały się bramy, np. w [[Szydłów (województwo świętokrzyskie)|Szydłowie]], [[Sandomierz]]u, [[Kraków|Krakowie]] z [[Brama Floriańska w Krakowie|Bramą Floriańską]] i barbakanem. Znaczne części murów zachowały się w [[Stargard Szczeciński|Stargardzie]], [[Pyrzyce|Pyrzycach]], [[Byczyna|Byczynie]], [[Toruń|Toruniu]]. W [[Chełmno|Chełmnie]] i [[Paczków|Paczkowie]] mury miejskie zachowane są prawie w całości.