Pierwszą świątynią w tym miejscu dzisiejszego prezbiterium była wybudowana na przełomie [[XIII wiek|XIII]] i [[XIV wiek|XIV]] wieku drewniana kaplica zamkowa,. któraKaplica ta w [[1339]]pocz. stałaXIV sięwieku został kościołem parafialnym miasta (i w takim charakterze wymienia ją pierwsza wzmianka z 1339 roku. Około [[1390]] staraniemz inicjatywy księcia [[Janusz I Starszy|Janusza I Starszego]] powstała tu gotycka budowla murowana),. aKościół ten stał się także miejscem pochówku [[książęta mazowieccy|książąt mazowieckich]].
W [[1406]] kościół farny stał się [[kolegiata|kolegiatą]] ([[kapituła]] przybyła z [[Czersk]]a),. W 1510 roku kolegiata otrzymała nowy gotycki ołtarz (zachowany do dzisiaj w [[Cegłów|Cegłowie]]). W 1602 roku na skutek huraganu zawaliła się potężna gotycka wieża zachodnia niszcząc częściowo wnętrze. Podczas odbudowy zmieniono fasadę kościoła budując nową wczesnobarokową. Wybudowano także dwa chóry w prezbiterium. Po 1611 roku kolegiata otrzymała nowy ołtarz barokowy. Około 1650 roku po prawej stronie fasady wybudowano wysoką dzwonnicę. Po 1763 roku wybudowano zakrystię wg proj. Jakuba Fontany. W [[1798]] po utworzeniu godności [[biskupi warszawscy|biskupa warszawskiego]] kolegiata otrzymała tytuł [[Katedra|katedry]], a w [[1818]] stała się [[archikatedra|archikatedrą]]. Po 1837 roku przebudowano katedrę w stylu gotyku angielskiego. Wtedy też powstała nowa fasada i przekształcono wnętrze. Około 1903 roku przebudowano dolną część fasady.
W czasie [[stan wojenny w Polsce 1861|stanu wojennego]] w [[Królestwo Kongresowe|Królestwie Polskim]], [[15 października]] [[1861]] wojska [[Imperium Rosyjskie|rosyjskie]] dowodzone przez wojskowego generał-gubernatora warszawskiego [[Aleksander Daniłowicz Gerstenzweig|Aleksandra Daniłowicza Gerstenzweiga]] dokonały pacyfikacji ludności cywilnej zebranej tu dla uczczenia rocznicy śmierci [[Tadeusz Kościuszko|Tadeusza Kościuszki]]. W wyniku tego kościół katolicki ogłosił [[16 października]] zamknięcie wszystkich kościołów warszawskich<ref> [[Stefan Kieniewicz]], ''Warszawa w powstaniu styczniowym'', [[Warszawa]] [[1983]], s. 93-95. [http://www.rulex.ru/xPol/index.htm?pages/06/141.htm Большой Русский Биографический Словарь]</ref>.
