Zwinogródka: Różnice pomiędzy wersjami
| [wersja przejrzana] | [wersja przejrzana] |
Usunięta treść Dodana treść
Znaczniki: Z urządzenia mobilnego Z aplikacji mobilnej |
→Historia: merytoryczne na podstawie SGKP, drobne redakcyjne |
||
Linia 31:
== Historia ==
'''XV wiek'''
Na początku XV wieku Zwinogródka została zajęta przez wielkiego księcia litewskiego Witolda, chcącego osadzić w Kijowie brata Jagiełły, księcia Skirgiełłę. Król [[Władysław Jagiełło]] w [[1411]] roku zatrzymał się tu w drodze z Kijowa. W 1430 roku Jagiełło nadał Zwinogródkę swemu bratu, księciu Świdrygielle, a ten z kolei po mianowaniu go w 1434 przez króla Władysława Warneńczyka księciem kijowskim w 1438 roku nadał swemu dworzaninowi Kalenikowi Myszkowiczowi, protoplaście rodu Tyszkiewiczów olbrzymi obszar w Kijowskim nad rzeką [[Hniłopiat]] i uczynił namiestnikiem w Zwinogródce i [[Putywl]]u. W [[1484]] orda tatarska [[Mengli I Girej|Mengli I Gireja]] spustoszyła Kijowszczynę i okolicę Zwinogródki, jednak zamek w Zwinogródce oparł się najazdowi.
'''XVI wiek'''
W końcu XVI wieku król [[Aleksander Jagiellończyk]] mianował namiestnikiem zwinogródzkim, bracławskim i winnickim księcia [[Konstanty Ostrogski|Konstantego Ostrogskiego]], jednak gdy ten w bitwie nad Wiedroszą w 1500 roku dostał się do niewoli moskiewskiej, namiestnikiem królewskim w zastępstwie został w 1501 r. [[Michał Zbaraski Wiśniowiecki]]. W 1507 roku król [[Zygmunt I Stary]] zwolnił wieczyście Zwinogródkę od podatku [[podymne]]go, a po powrocie z niewoli księcia [[Konstanty Ostrogski|Konstantego Ostrogskiego]] nadał mu dożywotnio Zwinogródkę. Później w 1522 roku otrzymał ją syn Ostrogskiego, Eliasz. Tatarzy chana [[Sahib I Girej|Sahib Gireja]] złamali w 1541 roku umowę zawartą rok wcześniej z królem Zygmuntem I i doszczętnie spalili Zwinogródkę wraz z drewnianym zamkiem.
W 1545 roku zamek jest wzmiankowany jako zburzony przez Tatarów, lecz wkrótce w bardziej obronnym miejscu nowy zamek zbudował starosta [[Fiodor Sanguszko]]. 27 lipca 1546 zjechali się do Zwinogródki przedstawiciele najważniejszych rodów wołyńskich, którzy zostali wyznaczeni przez króla Zygmunta dla rozsądzenia sprawy zabójstwa przez urzędnika zwinogródzkiego Łopateckiego, służącego wojewody poznańskiego Górki. Jednak wobec przybycia Górki z pocztem 500 zbrojnych rozjechano się bez podjęcia decyzji, nie chcąc obradować pod przymusem.
[[Unia lubelska|Unia polsko-litewska w Lublinie w 1569]] przyłączyła Zwinogródkę do [[Korona Królestwa Polskiego|Korony Królestwa Polskiego]], wyznaczając tu siedzibę jednego z 3 powiatów nowo utworzonego [[Województwo bracławskie|województwa bracławskiego]]. Powiat obejmował niezamieszkałe dorzecze - "pustynie" Sinych Wód. Okolice Zwinogródki pozostawały pustkowiem, co utrudniało szczegółowe wytyczenie granicy między województwem bracławskim i kijowskim. Specjalna komisja w 1584 roku wyznaczyła granicę powiatu wzdłuż rzeki Uhorski Tykicz, czyniąc z niej granicę pomiędzy województwami kijowskim i bracławskim. Dokładny przebieg granicy budził jednak ciągłe spory. Posłów na sejm wybierano ze wschodniej części powiatu, która pozostała w Województwie Bracławskim.
Jako królewszczyzna Zwinogródka została nadana kniaziowi [[Bohusz Korecki|Bohuszowi Koreckiemu]], a następnie Jerzemu Strusiowi z Komorowa.
'''XVII wiek'''
Korzystając z braku precyzyjnej granicy wojewoda ruski [[Jan Daniłowicz (wojewoda ruski)|Jan Daniłłowicz]] wcielił Zwinogródkę do swego starostwa korsuńskiego (w województwie kijowskim). Dzięki jego staraniom napłynęli nowi osadnicy.
W 1628 [[Zygmunt III Waza]] oddał starostwo w dożywocie [[Marcin Kazanowski|Marcinowi Kazanowskiemu]], a po śmierci w niewoli tatarskiej Stanisława Daniłłowicza (syna wojewody Jana Daniłłowicza), mianował w 1633 roku hetmana polnego Marcina Kazanowskiego starostą w Zwinogródce. Od 1638 roku funkcję tę sprawował następnie jego syn starosta bohusławski [[Dominik Aleksander Kazanowski]].
W 1646 roku podstarości białocerkiewski [[Zygmunt Czerny]], najechał z 200 zbrojnymi pobliskie [[Kalnebłota]] i słobodę Neberybis, należącą do Zwinogródki. Wkrótce Zwinogródkę zajął słynny [[warchoł]], skazany na banicję [[Samuel Łaszcz]], który na czele zubożałej szlachty grabił stąd okolice.
W roku [[1648]] zajęły Zwinogródkę oddziały zrewoltowanych buntowników [[Bohdan Chmielnicki|Chmielnickiego]], co zapoczątkowało okres największego upadku miasteczka, najazdy Tatarów i ucieczkę ludności na [[Zadnieprze]]. Ciągle pojawiali się nowi pretendenci do starostwa, dysponujący fałszywymi aktami nadania.
Uporządkował sprawy prawne dopiero starosta korsuński [[Aleksander Jan Jabłonowski]], który wykupił prawa od wszystkich pretendentów do starostwa i rozpoczął nowe zasiedlanie opuszczonych wsi. Jednocześnie Jabłonowski samowolnie przyłączył starostwo zwinogrodzkie do swojego starostwa korsuńskiego.
'''XVIII wiek'''
W 1700 roku wybudowano cerkiew uspieńską. W 1717 roku uchwała sejmu wyznaczyła Zwinogródkę na miejsce zimowego wypoczynku lekkich chorągwi pancernych wojsk Rzeczypospolitej. W 1735 roku sejm zgodził się, by na urzędy w powiecie zwinogródzkim powoływać tylko szlachtę miejscową. Po śmierci Jabłonowskiego w 1733 roku starostwa zostały rozdzielone, ale Zwinogródkę król [[August III Sas]] nadał w 1737 roku synowi Jana - [[Józef Aleksander Jabłonowski|Józefowi Aleksandrowi Jabłonowskiemu]]. W 1744 roku z części powiatu w okolicach Olchowca utworzono odrębne starostwo, które objął Rzewuski.
W latach 40. XVIII wieku Zwinogródka była napadana przez Hajdamaków. Czterokrotnie zbrojne bandy rabowały miasteczko i okolice. Miało to miejsce w 1742, 1748, 1751, 1752 roku. W 1743 w Zwinogródce dokonano egzekucji na Hołyju, który na czele oddziału hajdamaków napadał na dwory pomiędzy Winnicą i Czerkasami. Tzw. [[Koliszczyzna]] trwała aż do 1768 roku. Kolejnym problemem były napady zza Dniepru z terenu tzw. [[Nowa Serbia|Nowej Serbii]] (uchodźców z tureckich Bałkanów przybyłych do Rosji). W 1755 roku Józef Aleksander Jabłonowski sprzedał Zwinogródkę [[Feliks Sołtyk|Feliksowi Sołtykowi]], jednak niedługo Jabłonowski wypędził ludzi Sołtyka z części dóbr w [[Lisianka|Lisiance]], które sprzedał hetmanowi [[Ksawery Branicki|Ksaweremu Branickiemu]], co spowodowało długie procesy sądowe, w których Sołtykowie dochodzili sprawiedliwości w sądach, tym bardziej, że należące do Sołtyków [[Kalnebłoto]] też zostało zawłaszczone przez Franciszka Potockiego, a potem [[Stanisław Szczęsny Potocki|Stanisława Szczęsnego Potockiego]]. Odżył wówczas stawy spór o przebieg granicy województw bracławskiego i kijowskiego. W 1755 roku Komisja sejmowa zdecydowała, że podatki z powiatu zwinogródzkiego mają trafiać na przemian do skarbu województw kijowskiego i bracławskiego. W rewizji z 1765 roku wzmiankowany jest drewniany zameczek. W 1766 roku utworzono w Zwinogródce parafię katolicką liczącą 1400 wiernych i wzniesiono drewniany kościół ufundowany przez Feliksa Sołtyka. Lustracja z 1776 roku wykazała, że w Zwinogródce ''żadnego zabudowania niema takiego, które okazywało, iż jest miasteczkiem''. W 1779 roku zbudowano most, który znajdował się przy zameczku i kościele, ale samą miejscowość opisywano jako niewielką. W związku z zadawnionymi sporami granicznymi w 1789 roku okoliczna ludność poprzez blokadę drogi uniemożliwiła przejazd urzędnikom królewskim. Powołana przez [[Sejm Wielki]] powołana w 1790 roku komisja porządkowa dla powiatu zwinogródzkiego za siedzibę obrała [[Bracław]]. W [[1791]] [[Sejm Czteroletni]] wydzielił z [[Województwo bracławskie|województwa bracławskiego]] realnie istniejący [[powiat zwinogródzki]] oraz wyznaczył miasteczko na siedzibę sejmików i sądów ziemskich.
30 kwietnia 1792 roku przywilej renowacyjny króla Stanisława Augusta Poniatowskiego nadał Zwinogródce prawa miejskie i herb przedstawiający górę, otoczoną palisadą, z rycerzem trzymającym w rękach miecz i tarczę.
Podczas wojny z Rosją w obronie Konstytucji 3 Maja, w 1792 roku stacjonował tu sztab brygady Dzierzka dywizji podolskiej.
W 1793 roku Rosja zagarnęła Zwinogrodkę w II rozbiorze, a następnie przeniesiono przejściowo siedzibę powiatu do Ekatyrenopola (dawne Kalnebłota).
'''XIX wiek'''
Starościna Salomea Sołtykowa ufundowała murowany kościół p.w. Opatrzności Bożej, którego budowa trwała od 1800 do 1819 roku.
{{cytat|Dopiero ją wznieśli Sołtyk, starosta Zwinogrodzki i żona jego Salomea Sołtykowa, ludzie szlachetni i pełni zasług. W stronie najdalszej Ukrainy, na granicy Rzplitéj, chwałę boską rozszérzali. Ich hojnością i ofiarą kościół katolicki i seminaryum w Zwinogródce były ufundowane.(...)<ref>[[Eustachy Iwanowski]], [http://archive.org/stream/rozmowyopolskij00iwangoog#page/n619/mode/2up Rozmowy o polskiéj koronie], na str. 609</ref>}}
W 1820 roku wzniesiono murowaną cerkiew p.w. Przemienienia Pańskiego oraz synagogę. Dzięki staraniom ks. Joachima Grabowskiego i nadaniu księcia Hieronima Sanguszki do Zwinogródki przeniesiono z [[Żytomierz]]a katolickie seminarium duchowne archidiakonatu kijowskiego, prowadzone przez księży misjonarzy. Nauki w nim pobierało w 1820 roku jednak zaledwie 4 alumnów. Seminarium władze rosyjskie zamknęły w 1839 r.
[[1 lutego]] [[1918]], [[Armia Czynna Ukraińskiej Republiki Ludowej|armia]] [[Ukraińska Republika Ludowa|Ukraińskiej Republiki Ludowej]] odniosła tu zwycięstwo nad oddziałami [[bolszewicy|bolszewickimi]]. [[28 stycznia]] [[1944]] [[Armia Czerwona]] połączyła tu swe wojska pancerne 6 pułku I Frontu Ukraińskiego i 5 Pułku Gwardii II Frontu, biorąc w kleszcze poważne siły niemieckie.▼
Po śmierci Salomei Sołtykowej w 1803 r. starostwo przeszło w ręce Potockiego, a od 1853 zostało przejęte przez rząd carski.
W 1887 roku Zwinogródka liczyła 12,9 tys. mieszkańców, w tym około 2 tys. Polaków. Pracowały tu 3 małe fabryczki tytoniu i 1 wytwórnia świec.
'''XX wiek'''
▲[[1 lutego]] [[1918]], [[Armia Czynna Ukraińskiej Republiki Ludowej|armia]] [[Ukraińska Republika Ludowa|Ukraińskiej Republiki Ludowej]] odniosła tu zwycięstwo nad oddziałami [[bolszewicy|bolszewickimi]]. [[28 stycznia]] [[1944]] [[Armia Czerwona]] połączyła tu swe wojska pancerne 6 pułku I Frontu Ukraińskiego i 5 Pułku Gwardii II Frontu, biorąc w kleszcze
Od 1991 miasto w obwodzie czerkaskim Republiki Ukrainy.
=== Uwagi ===
Nazwę Zwinogródka nosiła też miejscowość położona 10 kilometrów na południe od Kamieńca Podolskiego.
== Zabytki ==
| |||