|
[[Plik:Katedra p.w. Wniebowzięcia NMP we Włocławku3 N. Chylińska.JPG|242px|thumb|Wnętrze katedry]]
'''Bazylika katedralna Wniebowzięcia NMP we Włocławku''' – budowla gotycka wznoszona od [[1340]] r. (poświęcenie kamienia węgielnego), konsekrowana w [[1411]] r. po ukończeniu korpusu nawowego. Budowa kontynuowana jeszcze w ciągu [[XV wiek|XV]] i na pocz. [[XVI wiek|XVI]] w., do 1526 (ukończenie wieży północnej). W latach 1883-1901 poważnie regotyzowana, z wymianą detali i podwyższeniem wieżobu zachodnichwież. Jest to świątynia trzynawowa z węższym i znacznie niższym [[prezbiterium]], z dwiema wieżami od zachodu. Ze znajdujących się wewnątrz zabytków na szczególną uwagę zasługują: witraże z 1360 roku, [[Tumba Piotra z Bnina|nagrobek bpa Piotra z Bnina]] z [[1494]], drewniana figura Matki Bożej z początku [[XV wiek|XV]] w. oraz [[Wniebowzięcie Marii z Warty|obraz Wniebowzięcia NMP]], [[Jan Wielki|Jana Wielkiego]] z ok. [[1480]].
== Historia ==
W [[XII wiek|XII]] w. włocławska katedra była budynkiem drewnianym. Prawdopodobnie już w [[XIII wiek|XIII]] w. została zastąpiona budynkiem murowanym. Pierwsza murowana katedra włocławska została spalona przez [[Zakon krzyżacki|Krzyżaków]] w [[1329]] r. Znajdowała się na południowy wschód od zamku, w pobliżu ulic Gdańskiej, Bednarskiej i Zamczej. Uważa się, że część budulca pochodzącego z rozbiórki spalonej katedry (kamień granitowy) użyto do budowy kamienicy przy ul. Bednarskiej 2.<ref>Puget W., Paździor M., Chrzanowski T., Kornecki M., ''Włocławek i okolice'', [w:] "Katalog zabytków sztuki w Polsce", t. XI, z. 18, Warszawa 1988, s. 9</ref>.
BudowęKronikarz obecnej[[Jan katedryDługosz]] odnotował w ''[[Roczniki, czyli kroniki sławnego Królestwa Polskiego|Rocznikach]]'' początek budowy obecnie istniejącego kościoła katedralnego we Włocławku, rozpoczętozainicjowanej wprzez biskupa [[1340Maciej z Gołańczy|Macieja Pałukę z Gołańczy]], który miał położyć kamień węgielny 25 marca 1340 roku<ref>J. Długosz, Roczniki czyli kroniki sławnego Królestwa Polskiego, ks. 9, tłum. J. Mrukówna, Warszawa 1975, s.270</ref>. Budowę rozpoczęto w nowym niecomiejscu poza miastem, naw stromejpobliżu skarpieskarpy [[Wisła|wiślanej]]. DoW [[1370]]1350 roku erygowano i uposażono ołtarz śś. Janów i Andrzeja. Wpierw wzniesiono długie prezbiterium w typie medykadenckim i południową zakrystię, a po 1358 roku rozpoczęto wznoszenie korpusu głównego. Po śmierci biskupa Macieja Pałuki budowę po 1364 roku kontynuował jego bratanek biskup [[Zbylut Pałuka z Wąsosza|Zbylut z Gołańczy]]. Na początku [[XV wiek|XV]] wieku ukończono budowę bazylikowego korpusu nawy głównej. Geneza skromnego kształtu katedry jest przedmiotem dyskusji wśród historyków sztuki, naktórzy którąprzykładowo wpływproponują miałpogląd, kształtże chóruwzorem katedrydla niej była katedra w Gnieźnie<ref>[[Andrzej Grzybkowski]], "Gotycka Architektura Murowana w Polsce", Warszawa 2014, s. 152</ref> lub wzorów należy szukać wśród budowli wywodzących się z tradycji ukształtowanej w środowisku artystycznym Górnej Nadrenii, w tym kościół opactwa Cystersów w [[Salem (Badenia-Wirtembergia)|Salem]]<ref>{{Cytuj|autor=Joanna Utzig, Piotr Pajor|tytuł=„Godny miana katedry”. O genezie formy architektonicznej kościoła katedralnego we Włocławku|data dostępu=2017-02-13|url=https://www.academia.edu/31322572/_Godny_miana_katedry_._O_genezie_formy_architektonicznej_ko%C5%9Bcio%C5%82a_katedralnego_we_W%C5%82oc%C5%82awku|język=en}}</ref>. W 1392 roku odnotowano wydatki na pokrycie dachu. W [[1411]] nastąpiła pierwsza konsekracja katedry dokonana przez biskupa [[Jan Kropidło|Jana Kropidłę]]. PóźniejszeW XV i XVI wieku trwały prace nad masywem wieżowym i kaplicami. Czteroramienne sklepienia gwiaździste z przełomu XIV i XV wieku wywodzą się z architektury Państwapaństwa Zakonu Krzyżackiego. Do naszych czasów zachowały się 22 kwatery gotyckich witraży pochodzących z okien prezbiterium, obecnie wyeksponowanych w kaplicy Świętej Barbary.
W 2 połowie [[XV wiek|XV]] w. zaczęto wznosić kaplice wokół głównego korpusu kościoła. Przy nawie południowej w [[1527]] r. zbudowano kaplicę św. Marcina i kapitularz, a w 1541 kaplicę ''Cibavit'' w [[1541]]. W 1 ćwierci XVI w. dwie z kaplic (kaplicę NMP i przeciwległą św. Kazimierza) przebudowano w stylu manierystycznym. Zostały one przekryte kopułami z latarniami.
Z biegiem lat katedra zaczęła wymagać remontów. W drugiej poł. [[XVIII wiek|XVIII]] w. wyremontowano dach. W końcu1891 roku prace nad przebudową katedry rozpoczął [[XIXKonstanty wiekWojciechowski (1841-1910)|XIXKonstanty Wojciechowski]] w. podjętoWg poważniejszejego prace.projektu Dobudowanodobudowano wzdłuż nawy północnej kaplice oraz kruchtę zachodnią, uzyskując dzięki temu symetryczne rozwiązanie bryły świątyni. Wieże, pierwotnie nie wyższe niż dach nawy głównej, a później przykryte baniastymi kopułami, zostały nadbudowane o dwie strzeliste kondygnacje w stylu neogotyckim. ŚwiątyniaPrace zostałapolegały znacznietakże przebudowanana wwymianie styluwe neogotyckimwnętrzu licznych elementów artykulacji i dekoracji, przezco architektaspowodowało [[Konstantyzatarcie Wojciechowskipierwotnego gotyckiego charakteru (1841-1910nastąpiła np. wymiana maswerków, zworników, wprowadzenie nisz baldachimowych w prezbiterium)|Konstantego. Wojciechowskiego]]Usunięto również dużą część nowożytnego wyposażenia. Prace zakończono w 1902 roku. W [[1907]] włocławską katedrę ustanowiono [[bazylika mniejsza|bazyliką mniejszą]].
== Wnętrze ==
Ozdobione* Wnętrze ozdobione jest polichromią autorstwa braci Stanisława i Zdzisława Jasińskich, wykonaną w latach [[1900]]-[[1901]].
* W oknie prezbiterium znajdują się witraże [[Józef Mehoffer|Józefa Mehoffera]] ([[1938]]), z których w środkowym oknie ukazuje Wniebowzięcie NMP. Pierwotnie prezbiterium zdobiły
* gotyckieGotyckie witraże z około 1350 roku<ref>Błażejewska A., Pilecka E.: Sztuka Średniowieczna [w]: Dzieje Sztuki Torunia, Toruń 2009</ref>, do dziś częściowo zachowane w kaplicy Świętej Barbary. Na(pierwotnie łuku tęczowym nad wejściem dow prezbiterium, umieszczona jest neogotycka grupa Ukrzyżowania.)
* Nagrobek biskupa [[Piotr z Bnina Moszyński|Piotra z Bnina]] w kaplicy św. Józefa, wykonany w czerwonym marmurze przez [[Wit Stwosz|Wita Stwosza]] w [[1494]] r.
* Gotycki obraz [[Wniebowzięcie Marii z Warty|Wniebowzięcia Marii z Warty]] przypisywany [[Jan Wielki|Janowi Wielkiemu]], datowany na rok [[1475]]
Wśród zabytków rzeźbiarskich na szczególną uwagę zasługuje nagrobek bpa [[Piotr z Bnina Moszyński|Piotra z Bnina]] w kaplicy św. Józefa, wykonany w czerwonym marmurze przez [[Wit Stwosz|Wita Stwosza]] w [[1494]]. Cennymi przykładami renesansowej rzeźby są płyty nagrobne: bp. [[Krzesław Kurozwęcki|Krzesława z Kurozwęk]], wykonana z marmuru w [[1516]] oraz bpa [[Jan Karnkowski (biskup kujawski)|Jana Karnkowskiego]], brązowa z [[1536]]. Tablic nagrobnych z różnych okresów i materiałów w katedrze jest jeszcze wiele. Rzeźbę w drewnie reprezentuje figura Matki Bożej z początku [[XV wiek|XV]] w. oraz grupa Ostatniej Wieczerzy, polichromowana z [[1505]]. Wielki Krzyż Tumski, stojący u wejścia do prezbiterium, został fundowany na początku [[XVII wiek|XVII]] w. Z malarstwa na szczególną uwagę zasługuje obraz [[Wniebowzięcie Marii z Warty|Wniebowzięcia Matki Bożej]] przypisywany [[Jan Wielki|Janowi Wielkiemu]], datowany na [[1475]].
* renesansowa marmurowa płyta nagrobna biskupa [[Krzesław Kurozwęcki|Krzesława z Kurozwęk]] z [[1516]] roku
* renesansowa brązowa płyta nagrobna biskupa [[Jan Karnkowski (biskup kujawski)|Jana Karnkowskiego]] z [[1536]] roku
Z innych zabytków znajdujących się wewnątrz świątyni katedralnej, warto obejrzeć barokowe stalle z [[1683]].
* drewniana rzeźba gotycka Matki Bożej z początku [[XV wiek|XV]] wieku
* grupa Ostatniej Wieczerzy z 1505 roku, polichromowana
* Wielki Krzyż Tumski, stojący u wejścia do prezbiterium, ufundowany na początku [[XVII wiek|XVII]] w.
* barokowe stalle z [[1683]] roku
* na łuku tęczowym nad wejściem do prezbiterium, umieszczona jest neogotycka grupa Ukrzyżowania
Do roku 2012, najpierw w prezbiterium, a od lat 70. XX w. w kaplicy Zwiastowania NMP, znajdował się siedmioramienny świecznik o wysokości 310 cm i rozpiętości ramion 380 cm, odlany z brązu w 1596 r. przez ryskiego konwisarza Hansa Meyera dla [[Kościół św. Piotra w Rydze|kościoła św. Piotra w Rydze]]. Zabytek trafił do Włocławka w czasie II wojny światowej wraz z grupą niemieckich osadników z Łotwy, przesiedlonych w ramach akcji [[Heim ins Reich]]. W lutym 2012 r. powrócił do Rygi na mocy porozumienia z władzami [[Łotwa|Republiki Łotewskiej]] o repatriacji dóbr kultury<ref>{{Cytuj stronę|url = https://www.przewodnik-katolicki.pl/Archiwum/2012/Przewodnik-Katolicki-44-2012/Diecezja-Wloclawska/Tozsamosc-i-przemieszczenie|tytuł = Tożsamość i przemieszczenie|autor = Barbara Sawic|data dostępu = 2015-02-19|opublikowany = Przewodnik Katolicki|język = pl}}</ref>.
* [[Parafia katedralna Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny we Włocławku]]
== Bibliografia ==
* Szczęsny Skibiński, ''Polskie katedry gotyckie'', Poznań 1996, s.131-137
* Piotr Pajor, Joanna Utzig, ''„Godny miana katedry. O genezie formy architektonicznej kościoła katedralnego we Włocławku”'', [[Folia Historiae Artium]], Seria Nowa, t.14: 2016 / PL ISSN 0071-6723
* Joanna Utzig, ''Witraże w katedrze we Włocławku w kontekście stylu malarstwa południowoniemieckiego pierwszej połowy XIV wieku'', Folia Historiae Artium, 13, 2015
* Piotr Nowakowski, ''Architektura katedry we Włocławku'', mps pracy magisterskiej napisanej pod kierunkiem doc. S. Skibińskiego, UMK Toruń 1988 (niepublikowana)
* M. Machowski, A. Włodarek, ''Włocławek. Kościół katedralny pw. Panny Marii'', [w:] "Architektura gotycka w Polsce", t. 2: Katalog zabytków, red. T. Mroczko, M. Arszyński, Warszawa 1995 (Dzieje sztuki polskiej, 2), s.259
* W. Łuszczkiewicz, Katedra Włocławska i projekt p. Stryjeńskiego jej restauracyi, „Czasopismo Techniczne”, 1, 1883, nr 5, nr 6
* Jacek Kowalski, (Der Dom in Leslau/Włocławek), [w:] Mittelalterliche Architektur in Polen. Romanische und gotische Baukunst zwischen Oder und Weichsel , t. 1, red. Ch. Herrmann, D. von Winterfeld, Petersberg 2015, s.298
{{Przypisy}}
|
