Lida: Różnice pomiędzy wersjami
| [wersja przejrzana] | [wersja przejrzana] |
Usunięta treść Dodana treść
→Historia: drobne merytoryczne |
→Historia: drobne merytoryczne |
||
Linia 46:
== Historia ==
Około 1323 roku wielki książę litewski [[Giedymin]] zbudował w Lidzie murowany zamek. Z faktem tym należy wiązać powstanie w jego pobliżu osady, rozwiniętej później w miasto. Lida była stolicą księstwa lidzkiego, którym władał książę Giedymin, a po jego śmierci syn [[Olgierd Giedyminowic|Olgierd]] i wnuki [[Władysław II Jagiełło|Jagiełło]] i [[Witold Kiejstutowicz|Witold]]. Zamek był jak na ówczesne czasy potężną twierdzą wielokrotnie szturmowaną przez [[zakon krzyżacki|Krzyżaków]], którym udało się go zdobyć zaledwie raz w 1384 roku. W 1376 roku do Lidy przybyli franciszkanie, co świadczy o tym, że Lida musiała być już rozwiniętym ośrodkiem. W [[1392]] i [[1394]] Lidę najechał Witold i sprzymierzeni z nim Krzyżacy, co spowodowało spalenie miasta przez uciekających do zamku mieszkańców. Lida i zamek był dwukrotnie schronieniem wygnanych z [[Złota Orda|Ordy]] [[Chanat Krymski|Tatarskiej]] chanów: [[Tochtamysz]]a (1396-99), [[Hadżi Girej]]a (1434-43).
Podczas wojny domowej z [[Zygmunt Kiejstutowicz|Zygmuntem Kiejstutowiczem]], zamek był oblegany w 1433 roku przez księcia [[Świdrygiełło|Świdrygiełłę]].
Około 20 lipca 1506 roku odbył się w Lidzie sejm z udziałem [[Aleksander Jagiellończyk|Aleksandra Jagiellończyka]], a następnie w obozie pod miastem zebrały się wojska litewskie i polskie, które rozbiły następnie Tatarów w [[Bitwa pod Kleckiem|bitwie pod Kleckiem]]. W wiekach XIV-XVI Lida była jednym z pięciu największych miast [[Wielkie Księstwo Litewskie|Wielkiego Księstwa Litewskiego]]. W 1590 roku Lida uzyskała [[prawa miejskie]]. W 1655 roku Lidę zajęli kozacy [[Iwan Zołotarenko|Zołotarenki]], którzy opanowali też zamek. W czasie [[III wojna północna|wojny północnej]] zamek został dwukrotnie opanowany przez wojska szwedzkie [[Karol XII|Karola XII]] (1702 i 1710 rok). ▼
▲Około 20 lipca 1506 roku odbył się w Lidzie sejm z udziałem [[Aleksander Jagiellończyk|Aleksandra Jagiellończyka]], a następnie w obozie pod miastem zebrały się wojska litewskie i polskie, które rozbiły następnie Tatarów w [[Bitwa pod Kleckiem|bitwie pod Kleckiem]]. W wiekach XIV-XVI Lida była jednym z pięciu największych miast [[Wielkie Księstwo Litewskie|Wielkiego Księstwa Litewskiego]]. W dniu 17 września 1590
W 1655 roku Lidę zajęli kozacy [[Iwan Zołotarenko|Zołotarenki]], którzy opanowali też zamek. W 1659 r. natomiast moskiewskie wojska Chowańskiego po oblężeniu zamku całkowicie zniszczyły miasto. W czasie [[III wojna północna|wojny północnej]] zamek został dwukrotnie opanowany przez wojska szwedzkie [[Karol XII|Karola XII]] (1702 i 1710 rok).
W 1717 r. sejm postanowił utrzymać przyznane jej wcześniej ulgi i przywileje, a także wycofać wojsko z Lidy, aby ulżyć mieszkańcom. W dniu 7 kwietnia 1727 r. król August II potwierdził prawa nadane miastu poprzednio, wprowadził też podatek handlowy od działalności magazynów i rzeźni. August III potwierdził wcześniejsze prawa postanowieniem z 12 listopada 1744 r., a w 1776 r. wydał przywilej, w którym zaliczył Lidę do miast, które zachowały prawo magdeburskie. Od tego czasu miasto powoli zaczęło się odradzać. W latach 1784–1787 komisja „''boni ordinis''” przeglądała rachunki i płatności miejskie.
Od 1759 do 1834 r. w mieście istniała szkoła średnia – kolegium. W tej placówce uczył się przyszły profesor Uniwersytetu Wileńskiego, botanik [[Stanisław Bonifacy Jundziłł]].
Po [[III rozbiór Polski|trzecim rozbiorze Rzeczypospolitej w 1795 r.]] miasto włączono do Rosji.
W 1895 r. w Lidzie mieszkały 7 864 osoby: 3 954 mężczyzn i 3 910 kobiet. 5 326 mieszkańców miasta było narodowości żydowskiej.
Jesienią 1918 roku w mieście powstała Samoobrona Ziemi Lidzkiej – polska organizacja wojskowa mająca na celu obronę Lidy przed bolszewikami. Jej organizatorem był ppor. Wacław Szukiewicz. Po opuszczeniu miasta przez wojska niemieckie na przełomie 1918 i 1919 roku Samoobrona przejęła władzę w Lidzie i podjęła walkę z nadchodzącą [[Armia Czerwona|Armią Czerwoną]]<ref name=wojna>{{cytuj książkę | nazwisko = Wyszczelski| imię = Lech| tytuł = Wojna polsko-rosyjska 1919–1920| strony = 47–49| rozdział = Wstępna faza walk| adres rozdziału = | nazwisko r = Wyszczelski| imię r = Lech}}</ref>. W styczniu 1919 roku oddziały polskie wyszły z miasta na ratunek atakowanemu przez bolszewików [[Wilno|Wilnu]]. W konsekwencji Lida została zajęta przez bolszewików bez walki. Odbita przez regularne [[Wojsko Polskie (II RP)|Wojsko Polskie]] w czasie ciężkich walk 16–17 kwietnia 1919 roku. Po zdobyciu miasta nastąpił pogrom, w którym, z udziałem żołnierzy polskich zamordowano 39 Żydów - Komunistów<ref>[[s:en:Mission of The United States to Poland: Henry Morgenthau, Sr. report|Mission of The United States to Poland: Henry Morgenthau, Sr. Report (1919)]].</ref><ref>[[s:en:Mission of The United States to Poland: Jadwin and Johnson report|Mission of The United States to Poland: Jadwin and Johnson report (1919)]].</ref>.
Linia 54 ⟶ 66:
7 czerwca 1919 roku miasto wraz z całym [[Powiat lidzki (II Rzeczpospolita)|powiatem lidzkim]] weszło w skład [[okręg wileński (ZCZW)|okręgu wileńskiego]] [[Zarząd Cywilny Ziem Wschodnich|Zarządu Cywilnego Ziem Wschodnich]] – tymczasowej polskiej jednostki administracyjnej<ref>Dz. Urz. ZCZW z 1919 r. Nr 5, poz. 41.</ref>.
Latem 1920 roku Lida została ponownie zajęta przez bolszewików, jednak po walkach pod miastem została ponownie odbita przez Polaków 30 września 1920. W 1921 roku formalnie weszła w skład [[II Rzeczpospolita|II Rzeczyspospolitej]]. Za [[II Rzeczpospolita|II Rzeczypospolitej]] miejscowość była siedzibą wiejskiej [[gmina Lida|gminy Lida]] oraz [[Powiat lidzki (II Rzeczpospolita)|powiatu lidzkiego]] w [[województwo nowogródzkie (II Rzeczpospolita)|województwie nowogródzkim]]. 1 kwietnia 1938 roku włączono do miasta wieś Roślaki<ref>{{Dziennik Ustaw|1938|21|183}}.</ref>. W okresie międzywojennym miasto bardzo szybko zaczęło się rozwijać. O ile w 1921 r. mieszkało w Lidzie 13 401 osób, o tyle w 1938 r. miasto liczyło już 26 257 mieszkańców. Główne zakłady przemysłowe w tym czasie to fabryka obuwia gumowego „Ardal”, fabryki produktów gumowych „Benland” i „Poland”, fabryka drutów i gwoździ „Drutindustria”, fabryka sprężyn „Zwój”, zakład produktów chemicznych „Korona”, 2 browary, 3 wytwórnie cukierków, 3 fabryki produkujące dachówki – „Tanur”, „Raaf” i „Neszer”, 2 fabryki obróbki wełny, 2 wytwórnie oleju, 6 tartaków, 8 młynów, 8 piekarń i 4 zakłady poligraficzne.W okresie międzywojennym został poddany częściowej renowacji zamek.
Przed 1939 rokiem w mieście stacjonowały 77. Pułk Piechoty (żołnierze mieli znak niedźwiadka na naramiennikach) i [[5 Pułk Lotniczy|5. Pułk Lotniczy]].
W trakcie toczenia przez wojsko polskie walk obronnych na zachodzie przeciwko Wehrmachtowi, w dniu 19 września 1939 roku około godziny 21.00 miasto zaatakowała i zajęła [[2 Dywizja Strzelecka]] Armii Czerwonej przełamując opór, w trakcie którego poległo około 50 polskich żołnierzy, natomiast w ręce sowieckie nie wpadło 89 polskich samolotów, które wraz z 309 osobami personelu lotniczego ewakuowano na Łotwę<ref>Czesław Grzelak "Historyczne Bitwy: Wilno-Grodno-Kodziowce 1939", Bellona, Warszawa, s.91-93</ref>. W czasie wojny Niemcy wymordowali ludność żydowską.
W 1945 roku Lida została wcielona do [[Związek Socjalistycznych Republik Radzieckich|ZSRR]], po którego rozpadzie w 1991 roku znajduje się na terenie [[Białoruś|Republiki Białoruś]].
== Zabytki ==
| |||