Cerkiew Wołoska we Lwowie: Różnice pomiędzy wersjami

|architekt = Bernard Avellides<br />[[Paweł Rzymianin]] (budowniczy)<br />[[Wojciech Kapinos]]<br />[[Ambroży Przychylny]]<br />[[Piotr Barbon]]

'''Cerkiew Zaśnięcia Matki Bożej we Lwowie''' ([[język potoczny|pot.]] ''cerkiew Uspieńska'' - od [[język cerkiewnosłowiański|cerk.]] Uspienije - Zaśnięcie, ''cerkiew Wołoska'') – zabytkowa [[renesans]]owa [[cerkiew (budynek)|cerkiew]] we [[Lwów|Lwowie]], na [[Stare Miasto we Lwowie|Starym Mieście]], wzniesiona w miejscu wcześniejszej w latach 1591–1629 przez Bernarda Avellidesa<ref>J. B. Zimorowicz, ''Opera quibus res gestae urbis Leopolis illustrantur'', wyd. K. Heck, s. 350</ref>, [[Paweł Rzymianin|Pawła Rzymianina]], [[Wojciech Kapinos|Wojciecha Kapinosa]] i [[Ambroży Przychylny|Ambrożego Przychylnego]]; [[dzwonnica|dzwonnicę]] wzniósł w latach 1571–1578 [[Piotr Barbon]].

Wszystkie trzy budowle – Cerkiew Wołoska, Kaplica Trzech Świętych Hierarchów (Трьох святителів) i Wieża Korniakta są ze sobą organicznie połączone w jedną całość tworząc wewnętrzny arkadowy dziedziniec okolony kolumnadą{{odn|Kaczorowski|1990|s=156}}. O formie cerkwi zadecydowało bractwo, w którym znaczną rolę odgrywali Grecy pochodzący z kolonii weneckich<ref name=":0">{{Cytuj |autor = Michał Kurzej |tytuł = Stan badań nad twórczością Pawła Rzymianina |data dostępu = 2018-08-06 |url = https://www.academia.edu/19439022/Stan_bada%C5%84_nad_tw%C3%B3rczo%C5%9Bci%C4%85_Paw%C5%82a_Rzymianina |język = en}}</ref>. Kompleks budynków, obejmujący poza zespołem Cerkwi Wołoskiej także kamienice brackie, zbudowane przeważnie w XVII wieku, wypełnia ściśle czworobok między ulicami: Ruską, Fedorowa (dawniej Blacharską), Placem Muzealnym (dawniej Dominikańskim) i Podwalem. Stanowił on niegdyś własność lwowskiego Bractwa Stauropigijskiego, które posiadało najstarszą we Lwowie drukarnię, wydawało od XVI wieku księgi cerkiewne i utrzymywało bursę. Cenne zbiory będące spuścizną po bractwie przechowywane są w cerkiewnym muzeum.

Odbudowę cerkwi rozpoczęto od wzniesienia wieży, która stać się miała jednym z najważniejszych elementów panoramy Lwowa. Powstała ona dzięki datkom najbogatszego lwowskiego patrycjusza [[Konstanty Korniakt|Konstantego Korniakta]], członka [[Bractwo lwowskie|bractwa lwowskiego]], Greka pochodzącego z należącego do Wenecji miasta [[Heraklion|Kandia]] na [[Kreta|Krecie]]. Wieża wzniesiona przez architekta Piotra Barbona w latach 1573-1580 jest uważana za pomnik [[manieryzm]]u na ziemiach Rzeczypospolitej. W jej architekturze, skrzyżowałypoprzez sięzastosowanie wpływypar bizantyjskierozczłonkowanych arkad, włoskiewidać wpływy weneckich [[Kampanila|kampanili]]<ref name=":0" /> wzbogaconych podczas nadbudowy o ielementy polskie. Trójkondygnacyjną budowlę oblicowano kamieniem, na każdym piętrze oplatając kolumnami jońskimi. Całość zwieńczył niski, namiotowy dach. Wieża spłonęła w 1672 roku podczas oblężenia Lwowa przez Turków po upadku Kamieńca Podolskiego. W latach 1695-1696 architekt nadworny króla [[Jan III Sobieski|Jana III Sobieskiego]] Piotr Baber usunął uszkodzenia, podwyższył wieżę o jedno piętro z cegieł nakrywając całość barokowym [[dach hełmowy|hełmem]] z czterema narożnymi, spiralnymi [[pinakiel|pinaklami]] u jego podstawy. W 1779 roku wieżę uszkodziło uderzenie pioruna. Wiernej rekonstrukcji dokonała w latach 1792-1795 Dyrekcja Budowlana we Lwowie. W 1783 roku na wieży zawieszono dzwon Kiryło, 2-metrowej średnicy, największy we Lwowie, odlany przez miejscowego ludwisarza Teodora Polańskiego{{odn|Kaczorowski|1990|s=154}}. W czasach późniejszych zawieszono też kilka dalszych dzwonów. Wieża, odseparowana od reszty cerkwi, założona na planie kwadratu o boku 6 m, wysoka na 66 m{{odn|Chanas|Czerwiński|1992|s=118}}, uważana była za „najpiękniejszą włoską wieżę na polskiej ziemi”{{odn|Medyński|1937|s=68}}.

Właściwa Cerkiew Wołoska została zbudowana w latach 1591-1629. Inicjatorem jej budowy było Bractwo Stauropigijskie a fundusze na jej budowę zbierano na całej Rusi. Dzieło wsparli między innymi hetman [[Piotr Konaszewicz-Sahajdaczny]], hospodarowie mołdawscy [[Jeremi Mohyła]] i [[Szymon Mohyła]], a nawet car moskiewski [[Fiodor I]]. Oryginalny plan świątyni, wzorowany być może na [[Kościół San Salvador w Wenecji|kościele San Salvador w Wenecji]]<ref>Zbigniew Hornung, ''Paweł Rzymianin'', [w:] PSB, t. XXV, Kraków 1980, s. 371, 372</ref><ref>Mariusz Karpowicz, ''Uwagi o genezie i oddziaływaniu cerkwi Wołoskiej we Lwowie'', „Ikonotheka” 13, 1998, s. 169</ref>, o trzech kopułach na jednej osi, stał się wzorem dla szeregu późniejszych realizacji. Bizantyjskiemu rozplanowaniu towarzyszyła architektura o renesansowym, włoskim rodowodzie. Cerkiew Wołoska była dziełem dwóch budowniczych – projektanta i głównego budowniczego Pawła Rzymianina i jego teścia Wojciecha Kapinosa, który mu pomagał. W 1598 roku Rzymianina zastąpił Ambroży Przychylny. W 1631 roku konsekrowano cerkiew. W 1700 roku, po przystąpieniu eparchii lwowskiej do unii cerkiew stała się świątynią greckokatolicką. W 1946 roku przejęli ją prawosławni{{odn|Rąkowski|2008|s=136}} wskutek [[Pseudosobór lwowski|pseudosoboru lwowskiego]], na mocy którego wszystkie struktury Cerkwi greckokatolickiej w ZSRR włączono do Rosyjskiego Kościoła Prawosławnego.