Pismo słowiańskie: Różnice pomiędzy wersjami

Od początku XIX w. do [[I wojna światowa|I wojny światowej]] kwestia posiadania własnego pisma przez wczesnych Słowian w krajach zachodniej [[Europa|Europy]] miała znaczenie polityczne. Narody słowiańskie znajdowały się wówczas pod władzą [[Austro-Węgry|Austro-Węgier]], [[Niemcy|Niemiec]] i [[Turcja|Turcji]], zaś jedynym niepodległym państwem słowiańskim była [[Rosja]], w której granicach znajdowały się także ziemie zamieszkane przez narody słowiańskie inne niż [[Rosjanie]]. Podlegający obcej władzy Słowianie poddawani byli polityce [[germanizacja|germanizacji]] i [[madziaryzacja|madziaryzacji]], co spowodowało pojawienie się ideologii [[panslawizm]]u.

Od połowy XIX i na początku XX w. informowano kilkakrotnie o odkryciu dowodów na posiadanie przez Słowian własnego, oryginalnego systemu znaków pisarskich ([[kamienie mikorzyńskie|kamienie z Mikorzyna]], [[idole prillwickie|idole z Prillwitz]] i tzw. ''[[Księga Welesa]]''<ref>{{cytuj książkę |autor r=Przemysław Urbańczyk |rozdział=Vlesova kniga - fałszerstwo niedoskonałe |tytuł=Słowianie i ich sąsiedzi we wczesnym średniowieczu |inni=Dulinicz Marek (red.) |wydawca=UMCS |miejsce=Warszawa-Lublin |rok=2003 |isbn=83-227-2056-4}}</ref>)". Znaleziska te były określane, przez analogię do pisma germańskiego, mianem tzw. run słowiańskich. Prawdziwość tych run od początku była kwestionowana przez część badaczy, jednak ostatecznie trudno było to zweryfikować przy ówczesnym stanie wiedzy i dostępnych środkach technologicznych, zaś naciski polityków i patriotyzm wielu uczonych powodowały, iż przyjmowano je za autentyczne. Stopniowo coraz więcej uczonych podważało wiarygodność owych dowodów, zwłaszcza iż po I wojnie światowej i uzyskaniu niepodległości przez niemal wszystkie ludy słowiańskie odpadł polityczny powód trzymania się tez o prawdziwości run.

Jednak niezależne, pozbawione ideologii badania naukowe dowiodły, iż wszystkie tego rodzaju znaleziska było albo znaleziskami innego niż słowiańskie pochodzenia, głównie [[ludy tureckie|tureckiego]] (tzw. [[Pismo orchońskie|runy tureckie]]), albo fałszerstwami (popełnionymi z chęci zysku lub z powodów patriotycznych). Jedynym znanym nauce przykładem, który mógłby stanowić dowód na używanie pisma runicznego wśród Słowian, jest fragment kościanego przedmiotu odkrytego na terenie słowiańskiej osady Břeclav-Lány w Czechach. Jest on datowany na VI w., jednak widoczne na nim runy to germański [[Fuþark|futhark]]<ref>{{Cytuj |autor = Radosław Biel |tytuł = Germańskie runy odkryte na terenie słowiańskiej osady z VI w. |data = 2021-02-12 |data dostępu = 2021-02-12 |opublikowany = Archeologia Żywa |url = https://archeologia.com.pl/germanskie-runy-odkryte-w-slowianskiej-osadzie/ |język = pl}}</ref><ref>{{Cytuj |tytuł = Runes from Lány (Czech Republic) - The oldest inscription among Slavs. A new standard for multidisciplinary analysis of runic bones |czasopismo = Journal of Archaeological Science |data = 2021-03-01 |data dostępu = 2021-02-12 |issn = 0305-4403 |wolumin = 127 |s = 105333 |doi = 10.1016/j.jas.2021.105333 |url = https://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S0305440321000030 |język = en}}</ref>.

Mimo to istnieje pewna grupa uczonych, głównie rosyjskich, m.in. prof. [[Walerij Czudinow]], pozostająca jednak na uboczu głównego nurtu badań historycznych{{fakt|data=2013-04}}, którzy kwestionują zbyt pochopne, ich zdaniem, przesądzenie o fałszywości wszystkich dowodów prawdziwości runicznego pisma słowiańskiego.

Zdaniem niektórych naukowców o istnieniu takiego zestawu znaków graficznych świadczyć ma wygląd [[litera|liter]] [[Głagolica|głagolicy]]. Ich wizerunki zbyt odbiegają od wyglądu [[alfabet grecki|pisma greckiego]] używanego w [[cesarstwo Bizantyńskie|Bizancjum]], ażeby, jak to twierdzono jeszcze w latach 70., pismo to dało początek głagolicy. Nie kwestionując pewnego wpływu, jaki pismo greckie (oraz [[Alfabet hebrajski|hebrajskie]]) wywarło na rozwój głagolicy, obecnie uważa się, że pismo to powstało w oparciu o zestaw symboli używanych przez Słowian w okresie wcześniejszym. Znaleziska datowane na okres sprzed działalności św. [[Cyryl i Metody|Cyryla]], autora głagolicy, potwierdzają istnienie takich znaków{{fakt|data=2013-04}}. Kontrowersje dotyczą tego, czy system ten był na tyle rozbudowany, by nadawał się do przekazywania informacji, tj. czy było to pismo, czy też jedynie stylizowane symbole, stosowane pojedynczo, których nie można by użyć do napisania najprostszego zdania{{fakt|data=2013-04}}.

Wreszcie trzeci rodzaj dowodów ma charakter etymologiczny: starosłowiańskie określenie liter to ''buki''. Słowo ''bukwa'' używane jest do dziś m.in. w [[język rosyjski|języku rosyjskim]]. Jakkolwiek nie jest jasne, kiedy rzeczownik ten powstał, to jednak powszechność stosowania [[pergamin]]u jako materiału piśmienniczego w całym świecie chrześcijańskim wskazuje na wcześniejszy rodowód słowa ''buki''. Zatem jedynymi ''bukami'' mogły być inne niż łacińskie i greckie litery{{fakt|data=2013-04}}. Słowo ''pisać'' brzmi prawie identycznie we wszystkich językach słowiańskich i znacząco różni się od odpowiedników w łacinie i grece, co świadczy o tym, że czynność pisania była znana Słowianom jeszcze zanim podzielili się na grupy, a było to na długo przed św. Cyrylem.

Jednak argumenty za istnieniem pisma słowiańskiego przed Cyrylem opierające się na rzekomej "etymologii" opierają się zwykle na braku wiedzy na temat etymologii lub uprawiania przez autorów tzw. [[Etymologia ludowa|etymologii ludowej]]. Słowo ''bukwa'' jest raczej zapożyczeniem z języka germańskiego (sugeruje to zarówno fonetyka, jak i po części morfologia: goc. ''bōka'', ‘litera’, ''bōkōs'', ‘list’, ‘książka’, dziś ''Buch, Buchstabe'')<ref>{{Cytuj |tytuł = Słownik etymologiczny języka polskiego/buk - Wikiźródła, wolna biblioteka |data dostępu = 2023-10-02 |opublikowany = pl.wikisource.org |url = https://pl.wikisource.org/wiki/S%C5%82ownik_etymologiczny_j%C4%99zyka_polskiego/buk |język = pl}}</ref>. Słowo 'pisać' etymologicznie znaczy 'malować' (por. polskie 'pisanka', ros. ''pisat'' ''kartinu''). Słowo 'czytać' etymologicznie znaczy 'liczyć' (por ros. ''čisło'' itd.).

Wszystkie powyższe dowody mają jednak charakter poszlakowy. Ostateczna kwestia istnienia prasłowiańskiego pisma nadal nie jest rozstrzygnięta, przy czym większość naukowców przychyla się do tezy, iż Słowianie nie wykształcili na tyle zaawansowanego i uniwersalnego systemu znaków, który można by nazwać pismem. Z drugiej strony rozwój jakiejkolwiek kultury wymaga wprowadzenia systemu, którym można przekazywać wiadomości, szczególne „podpisy” przywódców czy też zaklęcia magiczne.magicznych