|
|wikisłownik = Wda
}}
'''Wda''', inaczej '''Czarna Woda''' ({{niem. ''|Schwarzwasser''}}) – [[rzeka]] w północnej [[Polska|Polsce]], lewy dopływ [[Wisła|Wisły]] o długości 198 km i powierzchni dorzecza 2325 km²<ref>{{cytuj|autor r=A. Choiński|data=2002|rozdział=Rzeki Borów Tucholskich|tytuł=Park Narodowy Bory Tucholskie na tle projektowanego rezerwatu biosfery|redaktor=J. Banaszak, K. Tobolski|wydawca=Homini|miejsce=Charzykowy|s=139–150}}</ref>.
Ma początek na [[Równina Charzykowska|Równinie Charzykowskiej]], gdzie wypływaWypływa z jeziora [[Krążno (jezioro)|Krążno]] w pobliżu wsi [[Osława-Dąbrowa]] koło [[Bytów|Bytowa]] . Przepływana przez[[Równina tzwCharzykowska|Równinie Charzykowskiej]]. kaszubskąPrzepływa wielkąprzez wodę (jeziora [[Wdzydze (jezioro)|Wdzydze]], [[Gołuń (jezioro)|Gołuń]], [[Jezioro Radolne|Radolne]], [[Słupinko (jezioro)|Słupinko]] i [[Jelenie (Bory Tucholskie)|Jelenie]] ) (tzw. Następniekaszubską wielką wodę), płynienastępnie przez [[Bory Tucholskie]]. Uchodzi do Wisły w okolicach [[Świecie|Świecia]]. ▼Rzeka ma 198 km, a powierzchnia dorzecza 2325 km²<ref>Choiński A. 2002. Rzeki Borów Tucholskich. [W:] Park Narodowy Bory Tucholskie na tle projektowanego rezerwatu biosfery (red. Banaszak J., Tobolski K.). Homini, Charzykowy: 139–150.</ref>.
[[Plik:Wda (rzeka)-kajakarze.jpg|thumb|left|Kajaki na Wdzie]]
▲Ma początek na [[Równina Charzykowska|Równinie Charzykowskiej]], gdzie wypływa z jeziora [[Krążno (jezioro)|Krążno]] w pobliżu wsi [[Osława-Dąbrowa]] koło [[Bytów|Bytowa]]. Przepływa przez tzw. kaszubską wielką wodę (jeziora [[Wdzydze (jezioro)|Wdzydze]], [[Gołuń (jezioro)|Gołuń]], [[Jezioro Radolne|Radolne]], [[Słupinko (jezioro)|Słupinko]] i [[Jelenie (Bory Tucholskie)|Jelenie]]). Następnie płynie przez [[Bory Tucholskie]]. Uchodzi do Wisły w okolicach [[Świecie|Świecia]].
[[Plik:WdaPowiat (rzeka)-kajakarzekościerski 007.jpgJPG|thumb|left|KajakiWda na Wdzie.Górskim Moście za śluzą]]
RzekaSilnie mameandrująca charakterrzeka nizinny.nizinna Dnoo jestpiaszczystym piaszczystednie, z licznymi głazami narzutowymi w korycie . Rzeka silnie meandruje, przerzucając swoje wody z jednej strony doliny na drugą. Ze względu na swą zmienność (od górskiego potoku do szerokiej, wolno płynącej rzeki ), zakola, często wysokie, a miejscami urwiste, zalesione brzegi oraz przełomy, stanowi jeden z najbardziej atrakcyjnych w krajuatrakcyjny szlakówszlak kajakowychkajakowy. {{fakt|Organizowany jest tutam na przełomie stycznia i lutego Ogólnopolski Zimowy Spływ Kajakowy. }}▼[[Plik:Powiat kościerski 007.JPG|thumb|Wda na Górskim Moście zaraz za śluzą]]
▲Rzeka ma charakter nizinny. Dno jest piaszczyste, z licznymi głazami narzutowymi w korycie. Rzeka silnie meandruje, przerzucając swoje wody z jednej strony doliny na drugą. Ze względu na swą zmienność (od górskiego potoku do szerokiej, wolno płynącej rzeki), zakola, często wysokie, a miejscami urwiste, zalesione brzegi oraz przełomy, stanowi jeden z najbardziej atrakcyjnych w kraju szlaków kajakowych. Organizowany jest tu na przełomie stycznia i lutego Ogólnopolski Zimowy Spływ Kajakowy.
Nazwa „Czarna Woda”, funkcjonująca również w niemieckiej tradycji nazewniczej, wzięła się prawdopodobnie od barwyciemnych wód rzeki: ciemnych, a czasami wręcz czarnych. Na zabarwienie wód wpływ miały (lub mieć mogły) takie czynniki, jak zabagnione brzegi, liczbazwiązki związkówmineralne mineralnych niesionychniesione przez wodę, a także dopływ ściekówścieki ze [[Smolarnia|smolarni]], istniejących nawetdziałających do XIX wieku w przyległych do rzeki wsiach i przysiółkach.
Na Wdzie znajdujedziała się 6 elektrowni wodnych: w [[Wojtal]]u, we [[Wdecki Młyn|Wdeckim Młynie]], w [[Żur (wieś)|Żurze]], [[Gródek (wieś w województwie kujawsko-pomorskim)|Gródku]], [[Kozłowo (powiat świecki)|Kozłowie]] oraz Świeciu Przechowie.
W 1840 rozpoczęto budowę [[Kanał Wdy|kanału Wdy]] o szerokości 6 m. Budowa trwała 6 lat i kosztowała 1,2 mln marek<ref>{{cytuj|tytuł=Tuchola, zarys monograficzny str. |s=63}}</ref>.
== Ochrona przyrody ==
Ponad 30% długości Wdy leży na obszarach objętych ochroną przyrody. Są to tereny parków krajobrazowych i rezerwatów przyrody:
* [[Wdzydzki Park Krajobrazowy]]
** [[Rezerwat przyrody Wda – Trzebiocha|Rezerwat przyrody Trzebiocha]] (projektowany)
== Bibliografia ==
* {{Cytuj książkę | nazwisko = Janusiewicz | imię = Roman. | tytuł = Wda: Lipusz-Świecie: szlak kajakowy: 1:60 000 = Wda Stromabwärts = Wda river fairway | data = 2005 | wydawca = Wydawnictwo Kartograficzne Eko-Graf | miejsce = Wrocław | isbn = 83-86645-68-7 | strony =}}
* {{Cytuj książkę | nazwisko = Jujka | imię = Przemysław. | tytuł = Bory Tucholskie : informator krajoznawczy: mapa turystyczna : 1:75 000 | data = 2006 | wydawca = Wydawnictwo „Demart” Wp. z o.o. Demart| miejsce = Warszawa | isbn = 83-74271-18-3 | strony =}}
== Przypisy ==
| 