Gospodarka Anglii w średniowieczu: Różnice pomiędzy wersjami
| [wersja nieprzejrzana] | [wersja nieprzejrzana] |
Usunięta treść Dodana treść
Będę rozwijał artykuł jeszcze Znaczniki: Brak kategorii VisualEditor |
źródła/przypisy, wikizacja Znaczniki: VisualEditor Link do ujednoznacznienia |
||
Linia 2:
'''Gospodarka Anglii w średniowieczu''' - Średniowieczni [[Anglicy]] postrzegali swoją [[Gospodarka|gospodarkę]] jako składającą się z trzech grup społecznych: [[Duchowieństwo|duchowieństwa]], które zajmowało się modlitwą; [[Rycerze|rycerzy]], którzy walczyli; oraz [[Chłopi|chłopów]], którzy uprawiali ziemię i prowadzili [[handel międzynarodowy]]<ref>Bartletta, s. 313; Dyer 2009, s. 25. 14.</ref>. W ciągu pięciu stuleci [[Średniowiecze|średniowiecza]] angielska gospodarka najpierw się rozwijała, a następnie doświadczyła kryzysu, który spowodował istotne zmiany polityczne i gospodarcze. Mimo zakłóceń w gospodarkach miejskich i wydobywczych, produkcja gospodarcza w miastach i [[Kopalnia|kopalniach]] rozwijała się i intensyfikowała<ref>Homera, s. 58; Hatcher 1996, s. 2. 40; Bailey, s. 55.</ref>. Pod koniec tego okresu Anglia posiadała słaby rząd, który nadzorował gospodarkę zdominowaną przez dzierżawione [[Gospodarstwo rolne|gospodarstwa rolne]] kontrolowane przez [[Szlachta|szlachtę]] oraz dynamicznie rozwijającą się społeczność angielskich [[Kupcy|kupców]] i [[Korporacja|korporacji]]<ref name=":0">Hodgett, s. 23. 148; Ramsay, s. xxxi; Kowalskiego, s. 248.</ref>.
W XII i XIII wieku nastąpił umiarkowany rozwój gospodarki angielskiej, co było częściowo spowodowane wzrostem populacji z około 1,5 miliona w momencie tworzenia [[Domesday Book]] w 1086 roku do 4–5 milionów w 1300 roku<ref name=":3">Cantor 1982a, s. 2. 18.</ref>. Anglia pozostawała głównie gospodarką rolniczą, z prawami głównych właścicieli ziemskich i obowiązkami chłopów coraz częściej zapisywanymi w prawie angielskim<ref name=":1">Bartletta, s. 321; Cantor 1982a, s. 23. 19.</ref>. Więcej ziemi zaczęto uprawiać kosztem [[Królewszczyzna|lasów królewskich]], aby wyżywić rosnącą populację lub produkować [[Wełna|wełnę]] na [[eksport]] do [[Europa|Europy]]<ref name=":1" />. Powstało wiele nowych miast, wspierając tworzenie cechów, [[Jarmark|jarmarków]] i innych instytucji<ref>Bailey, s. 47; Funty, s. 15.</ref>. Żydowscy finansiści, którzy przybyli do Anglii wraz z [[Wilhelm Zdobywca|Wilhelmem Zdobywcą]], oraz nowe [[Cystersi|zakony cystersów]] i [[Augustianie|augustianów]] odegrali znaczącą rolę w rozwijającej się gospodarce, zwłaszcza w handlu wełną<ref>Hillaby, s. 16; Dyer 2009, s. 25. 115.</ref>. Rozwinęło się również [[górnictwo]], a wydobycie srebra w XII wieku przyczyniło się do rozwoju waluty<ref>Blanchard, s. 29</ref>.
Pod koniec XIII wieku wzrost gospodarczy zaczął słabnąć z powodu [[Przeludnienie|przeludnienia]], niedoborów ziemi i zubożonych gleb<ref name=":2">Bailey, s. 46; Aberth, s. 26–7; Cantor 1982a, s. 23. 18; Jordania, s. 12.</ref>. [[Wielki głód 1315–1317|Wielki Głód w latach 1315–1317]] oraz pierwszy wybuch [[Czarna śmierć|czarnej śmierci w 1348 roku]], który zabił około połowy populacji Anglii, miały poważne konsekwencje dla gospodarki<ref name=":2" />. Sektor rolniczy skurczył się, prowadząc do wyższych płac, niższych cen i malejących zysków, co doprowadziło do upadku starego systemu posiadłości i pojawienia się nowoczesnego systemu rolniczego opartego na dzierżawach pieniężnych<ref>Hodgett, s. 23. 206; Bailey, s. 46</ref>. [[Powstanie Wata Tylera|Bunt chłopski z 1381]] roku podważył stary porządek [[Feudalizm|feudalny]] i znacznie ograniczył poziom podatków królewskich<ref>Jones, s. 201.</ref>. W XV wieku rozwijał się angielski przemysł sukienniczy, a nowa klasa międzynarodowych kupców miała coraz większą siedzibę w Londynie i na południowym zachodzie Anglii, co prowadziło do upadku starszej gospodarki miast wschodnich. Nowe systemy handlowe przyczyniły się do zakończenia wielu międzynarodowych targów i powstania licencjonowanych firm<ref name=":0" /><ref>Myers, s. 161–4; Raban, s. 50; Barron, s. 78.</ref>. Te zmiany oznaczały koniec średniowiecznej gospodarki i początek wczesnego okresu nowożytnego w ekonomii angielskiej<ref>Geddes , s. 181.</ref>.
== Inwazja i wczesny okres normański (1066–1100) ==
[[Wilhelm Zdobywca]], znany również jako Wilhelm I, [[Inwazja Normanów na Anglię w 1066|dokonał inwazji na Anglię w 1066 roku]]. Pokonał króla anglosaskiego [[Harold II|Harolda II]] w [[Bitwa pod Hastings|bitwie pod Hastings]], co zapoczątkowało okres panowania Normanów w Anglii. Po zwycięskiej kampanii, Wilhelm przeprowadził brutalne operacje wojskowe, znane jako Harrying Północy w latach 1069–1070, mające na celu umocnienie władzy [[Normanowie|Normanów]] na północy Anglii. System rządów Wilhelma był zasadniczo [[Feudalizm|feudalny]], co oznaczało, że prawo do posiadania ziemi było ściśle związane ze służbą królowi. Pomimo tego, inwazja nie spowodowała znacznych zmian w charakterze angielskiej gospodarki<ref>Dyer 2009, s. 25. 8.</ref>. Większość zniszczeń wywołanych przez inwazję miała miejsce na północy i zachodzie Anglii, a niektóre obszary były w 1086 roku nadal opisywane jako "pustynie"<ref name=":3" />. Kluczowe cechy angielskiego systemu rolnego i finansowego przetrwały bez większych zmian w dekadach bezpośrednio po podboju<ref name=":3" />.
=== Rolnictwo i górnictwo ===
==== Rolnictwo angielskie ====
Podczas inwazji Normanów [[rolnictwo]] stanowiło podstawę angielskiej gospodarki<ref>Bailey, s. 23. 41.</ref>. Dwudziestolecie po inwazji charakteryzowało się następującym podziałem gruntów: 35% Anglii zajmowały [[grunty orne]], 25% [[pastwiska]], 15% [[Las|lasy]], a pozostałe 25% stanowiły [[Wrzosowisko|wrzosowiska]], [[Torfowisko|torfowiska]] i inne nieużytki<ref>Cantor 1982a, s. 17–8.</ref>. Najważniejszą rośliną uprawną była pszenica, ale również intensywnie uprawiano żyto, jęczmień i owies<ref name=":4">Bailey, s. 23. 44.</ref>. W bardziej żyznych regionach kraju, takich jak dolina Tamizy, Midlands i wschodnia Anglia, uprawiano dodatkowo [[rośliny strączkowe]] i [[Fasola|fasolę]]<ref name=":4" />. W angielskich gospodarstwach hodowano [[Owca domowa|owce]], [[bydło]], woły i [[Świnie (podrodzina ssaków)|świnie]]. Większość tych ras była znacznie mniejsza od współczesnych odpowiedników i zazwyczaj poddawana ubojowi zimą<ref>Dyer 2009, s. 1. 25.</ref>.
==== System Dworski ====
[[Plik:Medieval Open Field System.JPG|mały|System otwartego pola , centralny dla wielu średniowiecznych społeczności angielskich]]
W stuleciu poprzedzającym inwazję Normanów, wielkie posiadłości w Anglii, będące własnością króla, [[Biskup|biskupów]], [[Klasztor|klasztorów]] i tegnów, ulegały stopniowemu podziałowi wskutek dziedziczenia, [[Testament|testamentów]], ugód małżeńskich oraz zakupów kościelnych<ref>Dyer 2009, s. 27, 29.</ref>. Większość drobnej szlachty ziemiańskiej zamieszkiwała na swoich majątkach i zarządzała nimi samodzielnie. W okresie przednormańskim nastąpiła tendencja odchodzenia od odizolowanych wiosek na rzecz większych osad rolniczych, rozciągających się z północy na południe Anglii<ref>Dyer 2009, s. 19, 22.</ref>. W tych nowych wioskach wprowadzono system otwartych pól, gdzie ziemię podzielono na małe paski należące do indywidualnych właścicieli. Uprawy były zmieniane corocznie pomiędzy polami, a lokalne lasy i inne grunty wspólne były starannie zarządzane<ref>Dyer 2009, s. 19–21.</ref>. [[Grunty rolne]] na terenie dworu dzieliły się na dwie części: pola zarządzane bezpośrednio przez właściciela ziemskiego (zwane gruntami ziemskimi) oraz większość pól, które uprawiali miejscowi chłopi, płacąc czynsz w formie pracy, gotówki lub produktów<ref>Bartlett, s. 313</ref>. W całym kraju zbudowano około 6000 młynów wodnych, [[Młyn wodny|co uwolniło chłopów od pracy związanej z mieleniem mąki i pozwoliło na skupienie się na bardziej produktywnych zadaniach rolniczych]]<ref>Dyer 2009, s. 1. 26.</ref>.
Wczesna gospodarka angielska nie była [[Samowystarczalność gospodarcza|samowystarczalna]]; [[chłopi]] uprawiali wiele roślin na sprzedaż do wczesnych angielskich miast<ref>Dyer 2009, s. 1. 14.</ref>. Po inwazji Normanów, funkcjonowanie dworu ani gospodarki wiejskiej nie uległo znaczącym zmianom. Wilhelm Zdobywca ponownie przydzielił duże połacie ziemi elicie normańskiej, tworząc rozległe posiadłości, szczególnie wzdłuż granicy walijskiej i w [[Sussex]]. Największą zmianą było znaczne zmniejszenie liczby niewolników w Anglii, co było efektem presji ekonomicznej i religijnej<ref>Linki zewnętrzne 319; Douglasa, s. 311.</ref>. Nowa [[arystokracja]] normańska była surowymi właścicielami ziemskimi, co przyczyniło się do pogorszenia sytuacji bogatszych chłopów anglosaskich, zmuszając ich do pracy jako [[Pańszczyzna|chłopi pańszczyźniani]]<ref>Douglasa, S. 312.</ref>. Ci anglosascy arystokraci, którzy przetrwali inwazję, albo zasymilowali się z elitą normańską, albo zostali zniszczeni ekonomicznie<ref>Douglasa, S. 312.</ref>.
==== Tworzenie lasów ====
[[Plik:KinderJacobsLadder6466.JPG|lewo|mały|239x239px|Las Wysokiego Szczytu , las wrzosowiskowy założony dla królewskiego wydobycia ołowiu]]
Normanowie wprowadzili koncepcję [[Las Królewski|lasów królewskich]] w Anglii. W czasach anglosaskich istniały specjalne obszary leśne do polowań, zwane „sianem”, jednak lasy normańskie były znacznie większe i miały silniejsze poparcie prawne<ref>Dyer 2009, s. 1. 18.</ref>. Nowe lasy nie były zawsze gęsto zalesione, lecz były definiowane jako obszary podlegające ochronie i eksploatacji przez koronę. Lasy normańskie były objęte specjalną jurysdykcją królewską; prawo leśne było surowe i arbitralne, zależne wyłącznie od woli króla<ref name=":5">Huscroft, s. 97.</ref>. Oczekiwano, że lasy dostarczą królowi terenów łowieckich, surowców, towarów oraz pieniędzy<ref name=":5" />. Dochody z czynszów i kar leśnych stały się niezwykle istotne, a drewno z lasów wykorzystywano do budowy zamków i statków królewskich<ref name=":6">Cantor 1982b, s. 1982-1982. 23. 63.</ref>. Kilka lasów odegrało kluczową rolę w górnictwie, na przykład wydobycie żelaza i prace w [[Forest of Dean]] oraz wydobycie ołowiu w Forest of High Peak<ref name=":6" />. Wiele klasztorów posiadało w poszczególnych lasach specjalne uprawnienia, takie jak prawo do polowań czy wycinki drzew<ref>Cantor 1982b, s. 1982-1982. 59.</ref>. Obok lasów królewskich szybko powstawały lokalne [[parki]] i [[zagajniki]]<ref>Cantor 1982a, s. 1. 18; Cantor 1982b, s. 1982-1982. 23. 81.</ref>.
=== Handel, produkcja i miasta ===
W roku 1066, mimo że Anglia była głównie wiejskim krajem, istniało wiele starych, ważnych gospodarczo miast. Duża część handlu odbywała się przez miasta na wschodzie, takie jak [[Londyn]], [[York]], [[Winchester]], [[Lincoln]], [[Norwich]], [[Ipswich]] i [[Thenford|Thetford]]<ref>Stenton, s. 162, 166.</ref>. Znaczna część tego handlu prowadzona była z [[Francja|Francją]], [[Holandia|Niderlandami]] i [[Niemcy|Niemcami]], a północno-wschodnia Anglia handlowała nawet z tak odległymi partnerami jak [[Szwecja]]. Już przed inwazją do Anglii importowano sukno, między innymi za pośrednictwem handlu rtęcią.
[[Plik:Domesday Book - Warwickshire.png|mały|Strona Domesday Book , która przedstawia sytuację gospodarczą Anglii w roku 1086]]
Niektóre miasta, takie jak [[York]], ucierpiały z powodu splądrowania przez Normanów podczas północnych kampanii Wilhelma. W innych miastach doszło do wyburzania domów, aby zrobić miejsce na nowe fortyfikacje typu Motte and Bailey, jak miało to miejsce w Lincoln. Inwazja Normanów przyniosła również istotne zmiany gospodarcze, w tym przybycie pierwszych [[Żydzi|Żydów]] do angielskich miast. Wilhelm I sprowadził zamożnych Żydów ze społeczności Rouen w Normandii, aby osiedlili się w Londynie, najwyraźniej w celu świadczenia usług finansowych na rzecz korony. W latach bezpośrednio po inwazji władcy normańscy na różne sposoby wyciągnęli z Anglii duże bogactwa i ponownie zainwestowali je w Normandii, co uczyniło Wilhelma niezwykle bogatym władcą.
W okresie saksońskim [[Bicie monety|bicie monet]] było zdecentralizowane; każda gmina miała obowiązek posiadania mennicy, co czyniło je centrami handlu [[Kruszce|kruszcem]]. Niemniej jednak, panowała ścisła kontrola królewska nad tymi pieniędzmi, a matryce do monet można było wytwarzać tylko w Londynie. Wilhelm zachował ten proces i wygenerował monety normańskie o wysokim standardzie, co doprowadziło do użycia terminu „szterling” jako nazwy srebrnych monet normańskich.
=== Zarządzanie i Opodatkowanie ===
Wilhelm I odziedziczył anglosaski system, w którym król czerpał dochody z mieszanki różnych źródeł: ceł, zysków z ponownego bicia monet, kar, dochodów z własnych ziem oraz systemu angielskiego opodatkowania gruntów zwanego geld. Wilhelm potwierdził ten system, wymuszając zbieranie podatków za pośrednictwem swojego nowego systemu szeryfów i zwiększając podatki od handlu. Wilhelm jest także znany z zamówienia w 1086 roku Domesday Book, obszernego dokumentu mającego na celu opisanie sytuacji gospodarczej jego nowego królestwa. [[Domesday Book]] zawiera szczegółowy spis dóbr i zasobów, co pozwoliło królowi lepiej zarządzać i kontrolować dochody.
== Bibliografia ==
| |||