|
Linia zaczynała się przy stacji [[Kolej Jabłonowska|kolejki jabłonowskiej]] w [[Wawer (dzielnica Warszawy)|Wawrze]], a kończyła się przy linii szerokotorowej [[Jabłonna (powiat legionowski)|Jabłonna]] - [[Zegrze]], na zachód od [[Nieporęt|Nieporętu]]. Całość biegła po zachodniej stronie drogi fortecznej [[Wawer (dzielnica Warszawy)|Wawer]] - [[Zegrze]] oraz posiadała odgałęzienia do [[Białobrzegi|Białobrzegów]] oraz [[Fort Beniaminów|fortu Beniaminów]]. Jej długość wynosiła około 28 km, zaś rozstaw torów – 800 mm. Zbudowana w okresie wojennym, miała cechy linii prowizorycznej – nieutwardzone podtorze, nie obrobione podkłady kolejowe, wykorzystanie różnych typów szyn. Uroczyste oddanie do użytku nastąpiło [[1 listopada]] [[1916]]. Głównym przeznaczeniem trasy była obsługa wojskowego transportu towarowego składającego sie głównie z drewna, węgla, materiałów budowlanych. Władze niemieckie na odcinku od Strugi do Zegrza zezwoliły również na ruch osobowy obsługiwany przez [[Marecka Kolej Dojazdowa|Marecką Kolej Dojazdową]]. Po zakończeniu [[I wojna światowa|"Wielkiej Wojny"]] wąskotorówka była nieużywana. Wzrost kosztów utrzymania oraz spadek przewozów spowodowały jej całkowitą likwidację w [[1923]].<ref>Jedynymi pozostałościami po linii wąskotorowej są fragmentaryczne ślady nasypów oraz przepusty</ref><br>
<small>[[#top|Na górę strony]] | [[#Linie kolejowe|Początek wątku]]</small>
== Walki w 1944 ==
===Sytuacja na froncie===
Trzy lata po [[Plan Barbarossa|niemieckim ataku]] na [[ZSRR|Związek Radziecki]], [[22 czerwca]] [[1944]], odziały [[Armia Czerwona|Armii Czerwonej]] przystąpiły do ofensywy pod kryptonimem [[Operacja Bagration|Bagration]] (ros. ''Oперация Багратион''). Trzy radzieckie fronty:
* [[1 Front Białoruski]] dowodzony przez marszałka [[Gieorgij Żukow|Gieorgija Żukowa]],
* [[2 Front Białoruski]] pod dowództwem marszałka [[Konstanty Rokossowski|Konstantego Rokossowskiego]],
* [[3 Front Białoruski]] dowodzony przez generała [[Iwan Czerniachowski|Iwana Czerniachowskiego]],
miały za zadanie opanowanie terenów [[Białoruska Socjalistyczna Republika Radziecka|białoruskiej SSR]]. [[Armia Czerwona]] przeznaczyła do wykonania tego zadania siły liczące łącznie 1 400 000 żołnierzy, zorganizowanych w 166 dywizjach, posiadających 5200 czołgów i dział samobieżnych, 31 700 dział i moździerzy. Wsparcie z powietrza zapewniało 6334 samolotów. Na przeciw siłom tym wystawiona została niemiecka [[Grupa Armii Środek|Grupa Armii „Środek”]] w składzie której wchodziły:
* [[3 Armia Pancerna (niemiecka)|3 Armia Pancerna]] gen. Hansa-Georga Reinhardta, (3. Armia Pancerna straszyła już tylko nazwą – na stanie miała więcej koni niż czołgów).
* [[4 Armia (niemiecka)|4 Armia]] generała [[Gotthard Heinrici|Gottharda Heinrici]],
* [[9 Armia (niemiecka)|9 Armia]] generała [[Nikolaus von Vormann|Nikolausa von Vormanna]]
* 9. Flota Powietrzna generała Roberta Rittera von Greima
W chwili ataku GA „Środek” obsadzała front długości tysiąca kilometrów 800 tysiącami żołnierzy zorganizowanymi w trzydzieści trzy dywizje piechoty i dwie dywizje pancerne.
Plan operacji przewidywał jednoczesne uderzenie w sześciu kierunkach w celu zdobycia czterech miast: [[Witebsk|Witebska]], [[Orsza|Orszy]], [[Mohylew|Mohylewa]] i [[Bobrujsk|Bobrujska]], które stanowiły zorganizowany system obrony wojsk feldmarszałka [[Ernst Busch|Ernsta von Buscha]] - dowódcy [[Grupa Armii Środek|Grupy Armii „Środek”]]. Rosjanie, pamiętający olbrzymie straty z [[1941]], nie próbowali atakować frontalnie jednostek niemieckich. Preferować zaczęto likwidacje wrogich zgrupowań poprzez okrążanie. W tym celu po zajęciu wyznaczonych punktów armie białoruskich frontów miały skierować się w stronę [[Mińsk|Mińska]], aby zamknąć w kotle i zniszczyć jednostki GA "Środek". Po zdobyciu stolicy Białorusi dowództwo radzieckie planowało wespół z rozpoczynającą się na południu operacją lwowsko - sandomierską wkroczyć na ziemie polskie do linii Wisły.
Ogrom sił rzuconych do walki pozwolił [[Sowieci|Sowietom]] przebić obronę [[Niemcy|Niemców]] i ruszyć w głąb [[Białoruś|Białorusi]]. Impet ataku w niecałe 48 godzin rozgromił [[3 Armia Pancerna (niemiecka)|3 Armię Pancerną gen. Reinhardta]]. W wyniku tego Rosjanie osiągnęli pierwszy cel - [[Witebsk]], w którym skapitulowało 30 000 żołnierzy niemieckich. Naprzeciw jednostkom [[2 Front Białoruski|2]] i [[3 Frontu Białoruskiego]] stała [[4 Armia (niemiecka)|4 Armia]] generała [[Gotthard Heinrici|Gottharda Heinriciego]], która [[27 czerwca]] musiała oddać radzieckim: [[11 Armia Gwardii|11 Armii Gwardyjskiej]] oraz [[31 Armia (ZSRR)|31 Armii]] miasto [[Orsza|Orszę]]. Na silniejszy opór natrafił [[1 Front Białoruski]] [[Konstanty Rokossowski|Rokossowskiego]], kierujący się na [[Bobrujsk]], osadzony żołnierzami [[9 Armia (niemiecka)|9 Armii]] generała [[Nikolaus von Vormann|von Vormana]]. Pierwszy atak 3. i 48. Armii został chwilowo powstrzymany na północ od Bobrujska. Gdy około godz. 9.00 front został przerwany przez siły obu armii, wzmocnione 9. Korpusem Pancernym gen. Kiriczenki, dowództwo 9. Armii wydało rozkaz taktycznego odwrotu. Ta najbardziej trzeźwa decyzja jaką mógł podjąć von Vormann została 15 minut później zamieniona przez Führera na natychmiastowy rozkaz kontrataku (!?!). Dopiero po 1600 kwatera OKW zaakceptowała odwrót (choć przypominało to raczej chaotyczną ucieczkę). Skutkiem było okrążenie sześciu dywizji 9. Armii w kotle Bobrujska. Najlepszy komentarz do tych posunięć naczelnego dowództwa dał pewien oficer dyżurny sztabu 9. Armii „Całkowity mętlik! Dom wariatów...”.
Tymczasem 28 czerwca Rokossowski nakazał 16. Armii Lotniczej rozerwać (dosłownie) otoczone oddziały niemieckie w Bobrujsku, a z kolei przednie jednostki trzech białoruskich frontów zlikwidowały dwa niemieckie korpusy broniące Mohylewa. Następnego dnia ostatni kluczowy punkt niemieckiej obrony – Bobrujsk został wyzwolony, a sam Rokossowski awansowany do stopnia marszałka ZSRR. Hitler dopiero późnym popołudniem zdał sobie sprawę z powagi sytuacji (choć na swój sposób). Zdymisjował feldmarszałka von Buscha, zastępując go feldmarszałkiem Modelem, nakazał również ściągniecie z zachodu części sił walczących dotąd z Aliantami. Wódz nadał nowo przybyłemu na posterunek Modelowi rozkaz operacyjny nr 8, oczekujący kontynuowania obrony statycznej, umożliwiającej w „niedługim czasie” przejścia do kontrataku – w rzeczywistości uniemożliwiło to Modelowi (uważanemu w środowisku wojskowych za mistrza walk defensywnych) podjęcie jakiejkolwiek inicjatywy. Skutek był opłakany. Armie 2. Frontu Białoruskiego wspomagane jednostkami z pozostałych frontów białoruskich otoczyły w rejonie Mińska (na wschód od miasta) pięć korpusów niemieckiej 4. i 9. Armii. Z kolei sama stolica białoruskiej SRR padła 3 lipca pod naporem 5. Pancernej Armii Gwardyjskiej, 11. Armii Gwardyjskiej oraz 31. Armii. Niemcy, pozostający zamknięci w „mińskim kotle” daremnie próbowali się wydostać z okrążenia, choć kilku formacjom 9. Armii ta sztuka się udała. Ostatecznie 33., 49. i 50 Armia zmusiła 12 lipca do kapitulacji ocalałe 35 - tysięcznej resztki 4. i 9. Armii. W czasie wyzwolenia Mińska do niewoli dostało się 50 tys. niemieckich żołnierzy. Niemiecki front w obszarze działań GA „Środek” przestał istnieć. Skala paniki i demoralizacji osiągnęła jeszcze nigdy niespotykane w niemieckich siłach zbrojnych rozmiary. Dodatkowo próbę „łatania frontu” i dyslokacji posiłków skutecznie uniemożliwiały bardzo rozbudowane już w tym czasie siły partyzanckie.
W połowie 1944 roku oddziały radzieckie z 1 Frontu Białoruskiego rozbijają niemiecką Grupę Armii „Środek” i w szybkim tempie zbliżają się do Warszawy. Do 26 lipca osiągają linię środkowej Wisły zdobywając Dęblin i Puławy. Niemieckie dowództwo powierza 9 Armii za zadanie ustabilizowanie linii frontu na południe i wschód od Warszawy. Pomocne miały okazać się umocnienia Przedmościa Warszawa, które właśnie teraz miały przejść swój chrzest bojowy.
W lipcu 1944 roku do obsadzenia południowego odcinka przedmościa została skierowana 73 DP przybyła z Węgier (objęła pozycje od Wisły do Kołbieli) oraz oddziały DPanc-Spad „Herman Göring” (od Kołbieli do Siennicy), dowództwo nad odcinkiem objął gen. Fritz Frank – dowodzący 73 DP. Do wsparcia obrony skierowano również pociąg pancerny BP-42/44 numer 74. Walki na Przedmościu rozpoczęły się 27 lipca, kiedy koło południa radziecki oddział rozpoznawczy 2 Armii Pancernej nacierającej wzdłuż Wisły dotarł w okolice miejscowości Ostrowiec k. Karczewa. Został tam zatrzymany przez niemieckie oddziały kończące minowanie tej części pozycji. Szczególnie zaciekły opór Niemcy stawiali na odcinku Kołbiel-Siennica, który był mocno obsadzony przez 170 pp, dywizjon art. z 173 pułku, dwie kompanie saperów ze 173 batalionu, 22 czołgi Pzkf "Panther" z 19 DPanc, batalion rozpoznawczy, III batalion dział szturmowych i część pułku plot. z DPanc-Spad "Herman Göring”. Skutecznie bronili się także na pozostałym odcinku, pod Pogorzelą udało im się zniszczyć kilka czołgów ale 28 lipca stracili Pociąg Pancerny. Świadczy o tym meldunek dowódcy pociągu do dowódcy 9 Armii:
{{CytatD|
''Pociąg pancerny nr 74 został dziś rano o godz. 7.30 pod Pogorzelą, 5 km na wschód od Otwocka, ostrzelany przez 4-6 czołgów nieprzyjaciela i zniszczony. Środki ogniowe pociągu pancernego walczyły aż do całkowitego wykruszenia się ich obsługi. Ogólne straty: 1 oficer, 2 podoficerów, 30 szeregowych. Dowódcy jednej z lekkich haubic udało się przy tym na pewno podpalić jeden czołg. Próbowano wycofać stamtąd pociąg pancerny. Maszynista próbował pociąg wycofać, aby wyciągnąć go spod ognia. Jednak po 150 m jazdy lokomotywa otrzymała wiele trafień i pociąg został unieruchomiony. Po utracie broni pociąg został wysadzony.''
|autor=Meldunek dowódcy pociągu pancernego|źródło
|width=x%
|align=center
}}
Do przełamania linii doszło dopiero 29 lipca pod Mińskiem i pod Dąbrówką, gdzie miały miejsce szczególnie ważne wydarzenia. Radzieckie czołgi po przejechaniu przez wieś Dąbrówka ruszyły w kierunku pasa wydm, gdzie widniały zapory i rów przeciwczołgowy. Pierwsza do zasieków dotarła piechota, lecz zatrzymał ją mocny ostrzał nieprzyjaciela. Z lewej strony ze wzgórza szczególnie silny okazał się ogień prowadzony ze schronu bojowego. Oddziały 944 batalionu ochronnego obsadzające umocnienia pod Dąbrówką nie wyposażone w armaty ppanc. broniły się dopóki ognia w ich kierunku nie otworzyły czołgi, które przedarły się przez niezablokowaną drogę. Wtedy w wyniku bezradności wobec broni pancernej przeciwnika musiały opuścić swoje pozycje. 944 batalion ochronny bronił również Karczewa, lecz po krótkiej walce oddał go radzieckiemu 5 pułkowi motocyklowemu. Pod Otwockiem stały jeszcze 70 pp, resztki 944 batalionu ochronnego, kompania saperów, kompania fizylierów oraz IV dyon 173 part z 12 działami 105 mm, ale zbliżające się do Otwocka i Wiązowny czołgi zagroziły oskrzydleniem wojsk broniących resztek pozycji, dlatego Niemcy wycofali działa w rejon Świdrów Małych a 70 pp na nową linię obronną wzdłuż Świdra do Emowa i do Aleksandrowa. W Otwocku pozostały jedynie ubezpieczenia. Rankiem 30 lipca Rosjanie siłami 16 KPanc przeprowadzili dwa ataki: na Wiązownę i dalej na Zakręt oraz na Otwock. Obydwa zakończyły się sukcesem, jedynie w Świdrach Wielkich broniły się jeszcze ostatnie oddziały niemieckie. Tego samego dnia ok. 13.30 Niemcy przeprowadzili nieudany kontratak na Wiązownę w celu przywrócenia frontu na linię Świder-Wiązowna. Dokonał tego najprawdopodobniej II bat 170 pp wsparty kilkoma pojazdami opancerzonymi z DPanc-Spad „Herman Göring” i kilkunastoma czołgami Pzkf V „Panther” z I bat 27 ppanc 19 DPanc ale pozycja była skutecznie broniona przez radziecką 109 BPanc i 15 BZmech W tym samym czasie część czołgów 109 BPanc dotarła leśnymi drogami od strony szosy lubelskiej do Józefowa i Miedzeszyna. W końcu część oddziałów niemieckich została wycofana do Radości choć większość nadal została w Józefowie do wieczora, gdzie organizowała obronę półokrężną. Dopiero nocą z 30 na 31 lipca broniące się oddziały wysadziły most w Świdrach Małych i przeszły do Bielaw i Opacza na zachodnim brzegu Wisły. Stąd prowadziły ostrzał artyleryjski na Józefów i drogę wzdłuż Wisły. Pozostałe na prawym brzegu oddziały niemieckie do wieczora 30 lipca zostały zepchnięte przez 8 KPanc pod Międzylesie i Zakręt. Natomiast radziecki 3 KPanc zajął Okuniew, Wołomin i Radzymin wbijając się w ten sposób klinem w pozycje niemieckiej 9 Armii. W trakcie tych kilku dni Niemcy stracili niemal 1/3 Przedmościa, a do niewoli dostał się ich dowódca gen. Fritz Frank. Jednak dalszy pochód armii radzieckiej został powstrzymany. Niemcy jako wsparcia dla wojsk walczących na przedmościu użyli lotnictwa, które sukcesywnie atakowało pozycje radzieckie, a z początkiem sierpnia przerzucili pod Okuniew, Radzymin i Wołomin 4 dywizje pancerne, którymi 3 sierpnia przeprowadzili przeciwnatarcie na radziecki 3 KPanc. Atakującej z Rembertowa 3 DPanc SS, z Radzymina 4 DPanc, z rejonu Kobyłki 19 DPanc i z rejonu Zielonki DPanc-Spad „Herman Göring” udało się do 5 sierpnia zniszczyć oddziały radzieckie i w ten sposób odtworzyć ciągłą linię frontu od Wisły przez Zbytki do Okuniewa (była to największa bitwa pancerna na ziemiach polskich w czasie II wojny światowej). Do końca sierpnia na Przedmościu trwały tylko lokalne walki, dopiero 10 września po przegrupowaniu Rosjanie ruszyli oddziałami 47 Armii i 70 Armii do natarcia na Przedmoście bronione przez IV KPanc SS składający się z 19 DPanc., 1 Dywizji Kawalerii Wegierskiej, 3 DPanc SS „Totenkompf” i 5 DPanc SS „Wiking”. Główne uderzenie było przeprowadzone na najsłabiej umocniony odcinek od Wisły do Starej Miłosny, pomocnicze z północnego wschodu w kierunku Radzymin, Praga. Do wieczora została przełamana obrona na odcinku południowym, w rejonie miejscowości Glinki rozbito niemiecki 70 pp i osiągnięto drogę Czaplowizna-Wawer. 11 września został opanowany Kawęczyn, a 12 września wojska radzieckie dotarły na przedpola Pragi, gdzie wieczorem odparły jeszcze kontrataki pułku piechoty zmotoryzowanej z 169 DPanc wspartej czołgami. Do wieczora 14 września cała Praga została wyzwolona a Niemcy utracili kolejną część Przedmościa pozostając we władaniu tylko odcinka od Nadmy do rzeki Narew. Jednak następnego dnia rano pod groźbą oskrzydlenia opuszczają i te pozycje wycofując się w kierunku Legionowa.
15 sierpnia 1944 ostatnie umocnienia Przedmościa Warszawa pozbawione obsady zostają pozostawione na pastwę losu i wojsk radzieckich.
Pod koniec lipca [[1944]] sowiecka 2 Armia Pancerna ruszyła z okolic [[Dęblin]]a w stronę Warszawy, spychając usiłującą ją zatrzymać niemiecką 73 dywizję piechoty. Już [[28 lipca]] Sowieci dotarli do Przedmościa w rejonie Ostrówca, Wygody. Radziecki oddział rozpoznawczy został odparty przez niemieckich saperów kończących stawianie zapór minowych. [[29 lipca|Następnego dnia]] 5 samodzielny batalion motocyklowy zdecydowanym natarciem przełamał prowizoryczne umocnienia pod Wygodą i zdobył [[Karczew]], nieudolnie broniony przez 994 Batalion Ochronny. Tym samym wyszedł na tyły wysuniętego najbardziej na południe punktu oporu „Dąbrowiecka Góra”. Pomiędzy [[# Pogorzel (gmina Celestynów)|Pogorzelą Warszawską]], a [[Otwock]]iem Sowieci zaskoczyli i zniszczyli niemiecki pociąg pancerny nr 74. Niemcy w panice opuścili umocnienia w rejonie Świerku, blokujące Szosę Lubelską. Zdobycie silnego punku oporu w Wiązownie przez 16 Korpus Pancerny w dniu [[30 lipca]] uniemożliwiło Niemcom zaryglowanie powstałego wyłomu przy wykorzystaniu umocnień z [[I wojna światowa|I wojny światowej]], położonych wzdłuż Świdra i Mieni.
Podjęta tego samego dnia próba odbicia Wiązowny i ustabilizowania linii frontu na Świdrze przez kombinowane siły niemieckich 73 DP oraz 19 DPanc zakończyła się niepowodzeniem. Rosjanie odparli ataki, wychodzące z rejonu Stefanówki i Michałówka, w oparciu o zdobyte umocnienia.
Ostatnim punktem oporu, który udało się zająć Sowietom, była Pohulanka, zdobyta częściowo w dniach 31 lipca - 1 sierpnia 1944. Niemcy pośpiesznie wycofali się na linie Zbytki-Międzylesie-Stara Miłosna, gdzie udało im się skupić rozproszoną 73 DP, 1131 Brygadę Grenadierów i 5 Pułk Ochronny. Wytrwali na tych pozycjach do [[10 września]] [[1944]], aż do szturmu Pragi przez sowiecki 125 Korpus Strzelecki i polską [[1 Warszawska Dywizja Piechoty|1 DP]]. W wyniku utraty Pragi, [[14 września]] [[1944]], Niemcy opuszczają pozostałą część Przedmościa od Wesołej do Ryni.
Zajęte umocnienia zostały w większości wysadzone przez odziały radzieckie oraz rozkradzione przez okoliczną ludność. Nigdy więcej nie zostały wykorzystane.
<small>[[#top|Na górę strony]] | [[#Wykorzystanie w walkach|Początek wątku]]</small>
| 