Rzym: Różnice pomiędzy wersjami
| [wersja nieprzejrzana] | [wersja przejrzana] |
Usunięta treść Dodana treść
Anulowanie wersji nr 16096400 autora 83.11.4.239 |
|||
Linia 49:
== Historia ==
=== Historia miasta w starożytności ===
Rzym powstał w [[epoka żelaza|epoce żelaza]], jako osada [[Latynowie|Latynów]], usytuowana na szczycie [[Palatyn]]u. Jego mieszkańcy byli prostymi pasterzami owiec (około [[VIII wiek p.n.e.|800-750 p.n.e.]]). Z czasem zajęli się rzemiosłem i handlem z sąsiadami (szlak handlowy z [[Etruria|Etrurii]] do południowej [[Italia|Italii]]). Ludności zaczęło przybywać i zasiedlono tereny niżej położone, tam gdzie później znajdowało się [[Forum Romanum]], a następnie zasiedlono [[Eskwilin]], [[Kapitol]] i [[Kwirynał]]. Według tradycji, przekazanej nam przez [[Tytus Liwiusz|Liwiusza]], Rzym założył [[Romulus i Remus|Romulus]] [[21 kwietnia]] [[753 p.n.e.]] i został jego pierwszym [[król]]em. Od tej daty liczona była historia miasta – "[[Ab Urbe condita|Ab urbe cóndita]]" lub A.U.C. (od fundacji miasta, zobacz też [[kalendarz rzymski]]).
Wedle legendy wkrótce po założeniu miasta Rzymianie szybko się zorientowali, że brakuje im kobiet. Postanowili je zdobyć najeżdżając pobliskich [[Sabinowie|Sabinów]]. Zuchwały plan się powiódł. Gdy Sabinowie próbowali odbić porwane, te namówiły ich do zawarcia rozejmu, a potem sojuszu z Rzymianami (zobacz: [[porwanie Sabinek]]). W rzeczywistości między Rzymianami i Sabinami faktycznie musiało, około połowy [[VIII wiek p.n.e.|VIII w. p.n.e.]], dojść do unii.
Po śmierci [[Romulus]]a panowało jeszcze sześciu królów. Tradycja podaje że byli to: [[Numa Pompiliusz]], [[Tullus Hostiliusz|Tuliusz Hostiliusz]], [[Ankus Marcjusz]], [[Tarkwiniusz Stary]], [[Serwiusz Tuliusz]] i [[Tarkwiniusz Pyszny]]. [[Plik:RomeConstantine'sArch03.jpg|thumb|right|200px|[[Łuk Konstantyna Wielkiego|Łuk triumfalny Konstantyna Wielkiego]]]]
Numa Pompiliusz (około [[715 p.n.e.|715]]-[[673 p.n.e.]]) w czasie swego panowania miał wprowadzić m.in. kult [[Westa|Westy]], a Ankus Marcjusz ([[642 p.n.e.|642]]-[[617 p.n.e.]]) rozszerzył terytorium Rzymu aż do wybrzeży [[Morze Tyrreńskie|Morza Tyrreńskiego]]. Społeczeństwo w tym czasie dzieliło się na dwie podstawowe grupy: [[patrycjusze|patrycjuszy]] należących do arystokracji i [[plebejusze|plebejuszy]], którzy byli wolnymi obywatelami, ale nie mieli prawa do współudziału w administrowaniu miastem.
Patrycjusze byli prawdopodobnie potomkami Latynów, nazywano ich ([[łacina|łac.]]) ''patres''. Tworzyli wspólnotę etniczną i religijną, to znaczy byli zorganizowani w szczepy (łac. ''gentes''), które brały udział w tych samych kultach, a ich dzieci żeniły się i handlowały między sobą. Plebejusze natomiast pochodzili prawdopodobnie od [[Sabinowie|Sabinów]] lub też był to element napływowy. Między patrycjuszami i plebejuszami mogły zachodzić relacje tylko jednego typu – klientelistycznego – co znaczyło, że plebejusz zostawał klientem, podporządkowując się którejś z rodzin patrycjuszowskich i w zamian otrzymywał protekcję (prawną i ekonomiczną).
[[Plik:Rome Pantheon.jpg|thumb|right|200px|[[Panteon w Rzymie|Panteon]]]]
W takim układzie przywódcy klanów, łac. ''patres gentium'', byli wielkimi właścicielami ziemskimi, tworzącymi potężną oligarchię, podczas gdy plebejusze składali się z robotników najemnych, drobnych handlarzy, rzemieślników i właścicieli niewielkich poletek.
Patrycjusze byli podzieleni na tak zwane [[kuria|kurie]], a jednostką podziału administracyjnego była [[tribus]]. Początkowo w Rzymie było ich trzy (Ramnes, Tities i Luceres). W każdej było po 10 kurii. Tylko patrycjusze mieli obowiązek służby wojskowej. Każda kuria wystawiała 100 ludzi zbrojnych, a każda tribus 100 konnych.
[[Plik:Wnetrz panteonu.jpg|thumb|right|200px|Wnętrze [[Panteon]]u]]
W pewnym momencie władzę w mieście zdobyli [[Etruskowie]], prawdopodobnie około [[616 p.n.e.]] Najprawdopodobniej trzech ostatnich rzymskich królów było etruskiego pochodzenia. Około [[565 p.n.e.]] zostały zbudowane pierwsze mury dookoła miasta.
Ostatni z dynastii Tarkwiniuszy – z przydomkiem ''Pyszny'' (łac. ''Superbus'') – został wygnany przez mieszkańców w [[508 p.n.e.]] za okrucieństwo, tyranię i despotyzm. Rozczarowani władzą królów Rzymianie wprowadzili ustrój republikański (zobacz: [[Republika rzymska]])
Około roku [[450 p.n.e.]] ogłoszono [[Lex duodecim tabularum|"Prawa XII tablic"]]. W [[390 p.n.e.]] Rzym przeżył najazd [[Celtowie|Galów, czyli Celtów]]. Po tym wypadku zdecydowano się zaopatrzyć miasto w nowe mury obronne i zaczęto je budować w [[378 p.n.e.]] (mury serwiańskie). W [[312 p.n.e.]] rozpoczęto budowę pierwszej [[drogi rzymskie]]j [[via Appia]] i pierwszego [[akwedukt]]u. W [[293 p.n.e.]] zostaje wprowadzony w Rzymie kult Eskulapa. W [[289 p.n.e.]] założona zostaje mennica w mieście w pobliżu świątyni Junony Moneta (Pamiętającej) – stąd nazwa pieniądza metalowego. W [[264 p.n.e.]] odbywają się pierwsze igrzyska [[gladiator]]ów. W [[220 p.n.e.]] zostaje zbudowana via Flaminia, która łączyła Rzym z Adriatykiem.
[[Plik:St. Peter's Basilica Facade, Rome, June 2004.jpg|thumb|right|200px|[[Bazylika]] św. Piotra]]
W [[I wiek p.n.e.|I w. p.n.e.]] armia rzymska, która była bardziej wierna swym dowódcom niż politykom, stworzyła okazję takim ludziom jak [[Gajusz Mariusz]], [[Sulla]], [[Pompejusz]] i [[Gajusz Juliusz Cezar|Cezar]], by mogli sięgnąć po władzę. W tym czasie ludność wiejska, której ziemie zdewastował [[Hannibal]] w [[219 p.n.e.]] masowo przenosiła się do miasta, za nimi podążyli niewolnicy i wyzwoleńcy. Ludność Rzymu szybko podniosła się do ponad pół miliona. Imigrantom nie brakowało pracy, miasto się rozbudowywało, konstruowano drogi, [[akwedukt]]y, targowiska i świątynie. A wszystko to z podatków, które napływały z prowincji. W [[167 p.n.e.]] została sprowadzona do Rzymu biblioteka [[Perseusz Antygonida|Perseusza]] króla [[Starożytna Macedonia|Macedonii]], a w [[161 p.n.e.]] zostali wysiedleni z miasta greccy [[Filozofia|filozofowie]]. W [[142 p.n.e.]] powstał pierwszy kamienny most na Tybrze. W [[46 p.n.e.]] została przeprowadzona (z inicjatywy Cezara) przez Sosigenesa reforma kalendarza rzymskiego.
W [[44 p.n.e.]] [[Gajusz Juliusz Cezar]], obaliwszy rządy Senatu proklamował się dyktatorem permanentnym i miesiąc później zapłacił za to życiem. Przez 17 lat trwała wojna domowa, a w r. [[27 p.n.e.]] August został pierwszym cesarzem.
[[Plik:Colosseum exterior.jpg|thumb|right|200px|[[Koloseum]]]]
W [[59]] roku n.e. cesarz [[Neron]] zorganizował igrzyska wzorowane na greckich. W [[64]] wybucha w Rzymie wielki pożar. Rozpoczyna się odbudowa miasta, jeszcze piękniejszego niż wcześniej. W [[72]] rozpoczęto budowę [[Koloseum]], w [[125]] [[Panteon w Rzymie|Panteon]], a w [[216]] zostają ukończone Termy Karakalli. Imperium do tego czasu rozrosło się do gigantycznych rozmiarów. W [[212]] otrzymują obywatelstwo rzymskie wszyscy jego mieszkańcy. W [[247]] celebrowano pierwsze tysiąclecie Rzymu. W latach 70. III w n.e. zbudowano nowe mury miasta zwane Murami [[Lucjusz Domicjusz Aurelian|Aureliana]].
Do najstarszych części miasta należą:
* [[Forum Romanum]]
* [[Forum Boarium]]
* [[Pole Marsowe (Rzym)|Pole Marsowe]]
* [[Via Appia]]
W roku [[330]] cesarz [[Konstantyn I Wielki|Konstantyn Wielki]], przeniósł stolicę Cesarstwa Rzymskiego do [[Konstantynopol]]a. Następnie w [[395]] roku nastąpił podział na Cesarstwo Wschodniorzymskie ze stolica w Konstantynopolu i Cesarstwo Zachodniorzymskie ze stolica w [[Rawenna|Rawennie]]<ref>Praca zbiorowa, 2005, ''Wielka Historia Świata'', t.9, Polskie Media Amer. Com, str. 271, ISBN 83-7425-034-8</ref>. Od tego czasu rola Rzymu ulegała dalszej marginalizacji. Zdobyty przez germanów w [[410]] i [[455]] roku. Samo cesarstwo upadło w [[476]].
Po upadku zbudowanego przez Rzymian imperium miasto, razem z resztą Italii, przechodziło z rąk do rąk.
=== Wieki Średnie ===
W [[VIII wiek|VIII]] w. stał się stolicą [[Państwo Kościelne|Państwa Kościelnego]] i siedzibą [[papież]]y. W średniowieczu zależność od papiestwa była silniejsza bądź słabsza, siedziba papiestwa była też wielokrotnie przenoszona, m.in. do [[niewola awiniońska|Awinionu]].
| |||