Wikipedia

Precedens: Różnice pomiędzy wersjami

Przeglądaj historię interaktywnie
[wersja przejrzana][wersja nieprzejrzana]
← poprzednia edycjanastępna edycja →
Usunięta treść Dodana treść
WizualnieWikikod
Alexbot (dyskusja | edycje)
98 634 edycje
m robot dodaje: eo:Antecedento
Usuniecie infotrmacji nieprawdiwych niemajacyh zadnego popracia w literaturze fachowej. de facto opracowanie hasła od nowa.
Linia 1:
'''Precedens''' – wyrok sądowy mogący wpływać na treść orzeczeń wydawanych w sprawach późniejszych. Precedensy zwykło się dzielić na de facto i de iure. Pierwsze wpływają na treść przyszłych decyzji sądowych w sposób faktyczny, tj. można odnotować ich rzeczywiste oddziaływanie na sposób interpretacji i stosowania prawa w sprawach, które miały miejsce po rozstrzygnięciu sprawy precedensowej. Natomiast precedensy de iure oprócz faktycznego wpływu cechuje ponadto przymiot prawnego związania. Oznacza to, że sąd orzekający w sprawach późniejszych ma prawny obowiązek przestrzegania wyroków sądowych wydanych w sprawach poprzednich.<ref>Maciej Koszowski, Anglosaska doktryna precedensu, Warszawa 2009, s. 13-20.</ref> Obowiązek wynika z zasady stare decisis, zgodnie z którą sprawy raz już w pewien sposób rozstrzygnięte nie powinny być rozstrzygane inaczej w przyszłości. Występowanie precedensów de facto przypisuje się systemom prawnym civil law (prawa kontynentalnego), natomiast precedensów de iure systemom prawnym common law, a więc przede wszystkim Wielkiej Brytanii i Stanom Zjednoczonym. <ref>Maciej Koszowski, Anglosaska doktryna precedensu, Warszawa 2009, s. 21-28</ref> W polskim porządku prawnym oprócz zasad prawnych Sądu Najwyższego oraz wyroków interpretacyjnych Trybunału Konstytucyjnego może być mowa jedynie o precedensach de facto. Z tym jednak zastrzeżeniem, że używanie słowa precedens poza anglosaskim porządkiem prawnym jest zawsze narażone na możliwość spowodowania błędnego wrażenia co do tożsamości systemów common i civil law, które faktycznie różnią się znacznie bardziej niż tylko wiążącym lub niewiążącym charakterem zapadających w nich orzeczeń sądowych. Również nazwa prawa precedensowego dotyczy wyłącznie anglosaskiego porządku prawnego i nie może być używana w kontekście prawa civil law.<ref>Maciej Koszowski, Anglosaska doktryna precedensu, Warszawa 2009, s. 113-144.</ref>
'''Precedens''' – wyrok [[sąd]]u w sprawie, w której zastosowano niespotykaną dotąd interpretację [[prawo|prawa]]. W tradycji prawa anglosaskiego (tzw. [[common law|prawie precedensowym]]) sądy mają obowiązek wzorowania się na wcześniejszych rozstrzygnięciach podobnych spraw – czyli precedensach – zasada [[Stare decidis|''stare decisis'']]. W polskim prawie precedens nie ma aż takiego znaczenia przy rozstrzyganiu spraw sądowych, aczkolwiek sądy mogą go brać pod uwagę.
 
Nie należy mylić precedensu z wyrokiem sądowym w sprawie dla której nie wydano jeszcze wcześniejszego orzeczenia, takie potoczne intuicje znaczeniowy wypaczają bowiem sens pojęcia precedensu. Precedensem w użyciu prawniczym może być tylko taki wyrok, który może później w jakiś sposób wpływać na wykładnie i stosowanie prawa. Jest to zupełnie niezależne od tego, czy przed nim wydano już jakieś rozstrzygnięcie w danej kwestii prawnej czy też nie.
W krajach kultury anglosaskiej (głównie [[Wielka Brytania]] i [[Stany Zjednoczone|USA]]) precedensy odgrywają istotną rolę przy interpretacji ogólnych ram nakreślanych przez ustawy konstytucyjne. W krajach tych pierwszy wyrok w podobnej sprawie stanowi wyrocznię do późniejszych interpretacji zapisów ustawy zasadniczej i pokrewnych dokumentów, w analogicznej sprawie.
 
W krajach kultury anglosaskiej (głównie [[Wielka Brytania]] i [[Stany Zjednoczone|USA]]) precedensy stanowią nadal obok prawa ustawowego (statutowego) podstawowe źródło prawa. Dotyczy to w szczególności tradycyjnych gałęzi prawa cywilnego jak prawo kontraktów i deliktów jak i dziedzin prawa karnego. Ponadto mianem precedensów określane są również wyroki interpretujące postanowienia ustaw i innych aktów prawa stanowionego. Z tym jednak zastrzeżeniem, że o ile wyroki interpretujące ustawy są ściśle wiążące w sprawach późniejszych, o tyle sądowa interpretacja postanowień konstytucji (stanowych i federalnej) nie stanowi już dużej przeszkody do przyjęcia odmiennych rozwiązań w przyszłości.<ref>Maciej Koszowski, Anglosaska doktryna precedensu, Warszawa 2009, s. 129-138.</ref>
 
Z reguły pod pojęciem anglosaskiego precedensu kryje się jego ratio decidendi, a więc reguła precedensu (tzw. rule-model precedensu). Możliwe są jednak inne alternatywne ujęcia jego istoty, jak choćby model z zasad, model rezultatu, model z analogii czy nawet bardziej rozbudowane teorie jak teoria Ronalda Dworkina. Przy czym zwykło się przyjmować, że rule-model jest bardziej typowy dla Wielkiej Brytanii a model z analogii dla Stanów Zjednoczonych.<ref>Maciej Koszowski, Anglosaska doktryna precedensu, Warszawa 2009, s. 62-76.</ref>
 
Warto zauważyć, że w tych krajach nie istnieją reguły dotyczące tworzenia ustawodawstwa znane na przykład z [[Europa|Europy]] kontynentalnej ([[Polska]], [[Francja]], [[Niemcy]], itd.), gdzie prawo stanowione jest na drodze procesów legislacyjnych w [[ministerstwo|ministerstwach]] odpowiedzialnych za dziedzinę życia, której tworzona [[ustawa]] dotyczy.
 
W mowie potocznej '''precedens''' oznacza nietypowe zdarzenie lub decyzję, która może się zdarzyć wielokrotnie w przyszłości.
Linia 13 ⟶ 16:
 
Analiza definicji:
* możliwość wpływania na przyszłe decyzje sądowe
* Zasada lub reguła prawna = [[norma prawna|norma]]. ''To, że każdy precedens jest normą jest niezwykle istotne, bo na tym m.in. polega różnica między np. systemem polskim a amerykańskim, gdzie precedensy stanowią ważne źródło prawa i są normami, natomiast wyroki sądów w Polsce nie są normami.''
* przymiot ustanowienia przez sąd
* Stworzona przez sąd = [[wyrok]]. ''Ale nie możemy powiedzieć, że precedens jest tylko wyrokiem sądowym, jest to reguła prawna stworzona przez sąd.''
* oddziaływanie na przyszłość - z tym jednak, że posiada moc retroaktywną w stosunku do sprawy precedensowej .''
* Obowiązująca w przyszłości = efekt wiążący – tylko w przyszłości, ''ponieważ działa zasada: [[lex retro non agit]].''
* dotyczy spraw podpadających pod zakres ratio decidendi (reguły precedensu) lub w zależności od obranego modelu spraw znajdujących się z innych przyczyn w zasięgu jego oddziaływania.
* We wszystkich sprawach podobnych = precedens stosuje się w przypadku podobieństwa faktów materialnych.
 
{{Przypisy}}
 
 
== Zobacz też ==
Linia 23 ⟶ 29:
* [[stare decidis]]
* [[norma prawna precedensu]]
* [[ratio decidendi]]
* [[case of first impression]]
 
[[Kategoria:Angielskie prawo]]
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/wiki/Precedens”