Kraton: Różnice pomiędzy wersjami
| [wersja przejrzana] | [wersja przejrzana] |
Usunięta treść Dodana treść
drobne merytoryczne |
m naprawa linków, zmiany kosmetyczne |
||
Linia 1:
[[
'''Kraton''' (z [[język grecki|grec.]] ''kratos'') najstarsza, utwardzona część [[skorupa ziemska|skorupy ziemskiej]], niepodlegająca już w zasadzie fragmentacji. Największe współczesne kratony to: Sinia - [[platforma chińska]], Angoria - [[platforma syberyjska]], [[kraton wschodnioeuropejski]]; kratony [[kraton Konga|Kongo]], Kalahari i saharyjski, a w Ameryce m.in.: [[Laurencja (kontynent)|kraton północnoamerykański]] i amazoński. Kratony budują, obok pasów fałdowych, znaczną część powierzchni kontynentów.
Linia 10:
== Kratonizacja ==
[[
Te i inne procesy doprowadziły do czasu [[proterozoik]]u do zgromadzenia się masy '''cokołów''' krystalicznych, które - jeśli nie zostały włączone w gwałtowne procesy tektoniczne - miały czas stwardnieć i się usztywnić. Proces konsolidowania się skał cokołu, stopniowego przykrywania ich pokrywą osadową oraz unieruchamiania istniejących uskoków i rozłamów określa się mianem '''kratonizacji'''. Efektem kratonizacji jest zwiększenie się sztywności określonej masy litosfery kontynentalnego do stopnia, który częściowo wyłącza ją z procesów tektonicznych: litosfera skratonizowana zwykle porusza się z mniejszą prędkością, jest omijana przez wielkie fale ruchów orogenicznych i działa jako tzw. ''masa oporowa'' przy gwałtownych ruchach kontynentów.
Linia 17:
== Aktywność tektoniczna ==
Warto zaznaczyć, że kraton nie jest ściśle nieruchomy i nieaktywny tektonicznie. Obecnie uważa się, że poszczególne partie kratonów mogą ulec odmłodzeniu, czyli zostać pobudzone do aktywności tektonicznej, najczęściej przez zmianę rozkładu naprężeń wewnątrz płyty litosferycznej. Przykładowo, zderzenie [[płyta indyjska|mikropłyty indyjskiej]] z [[płyta eurazjatycka|płytą eurazjatycką]], które spowodowało wypiętrzenie się [[Himalaje|Himalajów]], odmłodziło również leżące na północ stare góry [[
Wreszcie, cokół krystaliczny nie jest wcale płaską, jednorodną pokrywą krystaliczną. Obok wspomnianych rozłamów i szwów występują na kratonach rozległe strefy fałdowe: '''syneklizy''' (zagłębienia) i '''anteklizy''' (podwyższenia). Niektóre syneklizy mogą być świadkami długotrwałego procesu rozciągania płyty, związanego z powstrzymanym na czas rozpadem kontynentów - są to tzw. '''[[aulakogen]]y''', podobne w swojej budowie do [[ryft|dolin ryftowych]], których są właściwie prekursorami. Okazuje się, że to, co niegdyś określano po prostu jako martwą "podstawę krystaliczną" kontynentu, jest w rzeczywistości bogatym, zróżnicowanym medium noszącym ślady swojego rozwoju i mogącym jeszcze uaktywnić się przy sprzyjających warunkach.
| |||