Pojęcie ducha (νους, ''nous'', właściwie ''rozum'') wprowadził do filozofii [[Anaksagoras]], który próbował wyjaśnić istnienie ruchu i porządku w świecie. Jego zdaniem świat jest rozumny, a przyczyną tego jest tego jest nadanie materii pędu przez rozumną, pozostającą poza światem siły – właśnie ducha. Anaksagoras nie uważał ducha za [[osoba|osobą]] ani też nie uważał, żeby działał on stale; podobnie jednak jak rządzący wszechświatem wg [[Heraklit]]a ''Logos'' stał się prototypem bytów postulowanych przez późniejszych filozofów: budowniczego świata – ''Demiurga'', idei Dobra, duszy świata ([[Platon]]), utożsamianego z [[Bóg|Bogiem]] "nieruchomego poruszyciela", "pierwszej zasady ruchu", "bytu koniecznego" i "czystej aktualności" ([[Arystoteles]]), czy ''pneumy'' ([[stoicyzm]]). W [[neoplatonizm]]ie sfera ducha była uważana za hipostazę między Absolutem a sferą psychiczną. Podobny charakter miały dociekania [[gnostycyzm|gnostyków]] na temat ''eonów''. Spekulacje filozofów pogańskich na temat ducha przygotowały przyjęcie [[monoteizm|monoteistycznej]] religii [[chrześcijaństwo|chrześcijańskiej]] przez warstwy wykształcone [[Imperium rzymskie]]go. (Poglądy filozoficzne na temat [[Bóg|Boga]] zob. [[Bóg filozofów]], [[Filozofia chrześcijańska]])
