Trzebinia: Różnice pomiędzy wersjami

[[FilePlik:Rynek w Trzebini 1.jpg|thumb|250px|Rynek w Trzebini 2012]]

[[FilePlik:Rynek w Trzebini 2.jpg|thumb|250px|Rynek w Trzebini 2012]]

[[FilePlik:Rezydencja Pod Zegarem.jpg|thumb|250px|Rezydencja Pod Zegarem]]

Teren, gdzie współcześnie znajduje się Trzebinia, najpewniej wchodził w skład [[państwo wielkomorawskie|państwa wielkomorawskiego]], później, po włączeniu ziem [[Wiślanie|Wiślan]] do państwa [[Polanie|Polan]], pozostał przy [[Polska|Polsce]] do [[1795]].

Początki samego miasta sięgają czasów średniowiecza. Znaczną część jego dzisiejszego terenu stanowiły obszary dworskie, funkcjonujące w oparciu o gospodarkę folwarczną. Z [[1325]] pochodzi wzmianka o parafii św. Piotra i Pawła, w [[1470]] o kościele parafialnym w Trzebini wspomniał [[Jan Długosz]], a w [[1490]] księga poborowa ziemi proszowskiej. Przełomu [[XIII wiek|XIII]] i [[XIV wiek|XIV]] w. sięgają tradycje wydobywania [[galman]]u na terenach należących obecnie do gminy. Z [[1411]] pochodzi wzmianka o sztolni odwadniającej, pierwszej na terenie złóż śląsko-krakowskich. Do [[XV wiek|XV]] w. teren ten był własnością królewską, w późniejszym czasie, na drodze przywilejów nadanych przez króla, mieszczanie krakowscy uzyskali prawa do eksploatacji bogatych złóż [[cynk]]u i [[ołów|ołowiu]] znajdujących się w tych okolicach.

Na przełomie [[XIV wiek|XIV]] i [[XV wiek|XV]] w. w posiadanie Trzebini weszli Karwaczjanowie herbu Zadora. [[Mikołaj Kezinger]] odkupił osadę od Karwaczjanów i w [[1415]] otrzymał od króla [[Władysław II Jagiełło|Władysława Jagiełły]] przywilej nadający tej osadzie prawo magdeburskie i górnicze. Syn Kezingera, Walther herbu Łabędź, otworzył nowe szyby w Górce, zwanej wówczas Wierzą. Równolegle z Kezingerami wydobywał kruszce ród Tęczyńskich z herbem Topór, do którego należała Siersza, Wodna i Myślachowice. Pod koniec [[XV wiek|XV]] w. Trzebinia przeszła w ręce Jerzego Morsztyna, a w [[XVI wiek|XVI]] w. właścicielami tych terenów bądź ich części byli mieszczanie krakowscy, którzy intensywnie rozwijali działalność górniczą i hutniczą.

W latach [[1569]]-[[1584]], Trzebinię objął w posiadanie Jerzy Schilhra vel Silhra, który przyjął nazwisko Trzebiński i otrzymał herb Abdank. W rękach rodu Schilhra Trzebińskich pozostawała Trzebinia do [[1802]], kiedy zmarł Antoni Schilhra Trzebiński, ostatni potomek w linii męskiej. Dzięki Trzebińskim, była osada górnicza przeżywała swoją świetność i zaczęła być traktowana jak miasto, choć w tym okresie jeszcze praw miejskich nie posiadała. Staraniem Franciszka Schilhry Trzebińskiego, Trzebinia uzyskała od [[August II Mocny|Augusta II]] przywilej jarmarczny, a Antoni Schilhra Trzebiński nadał odrębny przywilej zabezpieczający prawa ludności [[Żydzi|żydowskiej]] do handlu. Trzebińscy ufundowali kościół św. Stanisława wraz ze szpitalem dla ubogich, który został zniszczony w latach [[1783]]-[[1786]]. Trzebinia podzieliła los zaborów Rzeczypospolitej i znalazła się w zaborze austriackim zwanym Galicją.

Decyzją [[kongres wiedeński|kongresu wiedeńskiego]] z [[8 maja]] [[1815]] w skład powstałej [[Wolne Miasto Kraków|Rzeczypospolitej Krakowskiej]] weszła również Trzebinia. Dzięki staraniom wdowy po ostatnim z rodu Trzebińskich Krystynie, noszącej wówczas nazwisko swojego trzeciego męża – Marasse, Trzebinia została oficjalnie podniesiona do rangi miasta decyzją Senatu Wolnego Miasta Krakowa z [[6 września]] [[1817]]. W [[1846]] Trzebinia wraz z republiką krakowską ponownie zostaje wcielona do Austrii i taki stan rzeczy utrzymał się do odzyskania niepodległości przez Polskę w 1918, kiedy weszła w skład ówczesnego województwa krakowskiego.

W latach 20. XIX w. mimo starań ówczesnej właścicielki Krystyny Marasse i jej męża hrabiego Ferdynanda Marasse, Trzebinia została przymusowo sprzedana za długi. Trzebionka i Górka stały się własnością żydowskiej rodziny Samuelsonów. W posiadanie samej Trzebini wchodzili kolejno: Karol Estreicher, Karolina Piechocka, Józef i Maria Baranowscy, Gabriela Stępińska i August Raczyński. W rękach Raczyńskiego teren Trzebini pozostawał do [[1920]], kiedy dwór oraz część majątków ziemskich należących niegdyś do Trzebińskich kupili Marian i Paula Zieleniewscy.

Okres [[XIX wiek|XIX]] i [[XX wiek|XX]] w. charakteryzował się intensywnym rozwojem przemysłu, głównie surowcowego. W latach [[1804]]-[[1843]] powstało pięć kopalni węgla, dwie huty cynku oraz huta szkła. W II poł. [[XIX wiek|XIX]] w. nastąpił dalszy rozwój kopalnictwa, powstały kolejne kopalnie węgla a także kopalnia głębinowa galmanu. Początek [[XX wiek|XX]] w. to dla Trzebini dalszy ciąg rozwoju przemysłu ciężkiego. Najważniejsze zakłady przemysłowe, które powstały w tym czasie, to: rafineria nafty, elektrownia, cementownia oraz zakłady tłuszczowe. Znaczne zagęszczenie przemysłu dało podłoże dla ruchów lewicowych. W okresie międzywojennym działały na tym terenie: [[Komunistyczna Partia Polski|KPP]], [[PPS-lewica]], [[Towarzystwo Uniwersytetu Robotniczego|Towarzystwo Uniwersytetów Robotniczych]], [[Komunistyczny Związek Młodzieży Polskiej]] oraz [[Czerwone Harcerstwo Towarzystwa Uniwersytetu Robotniczego|Czerwone Harcerstwo]]. Równolegle z ruchami lewicowymi działał bardzo prężnie ruch harcerski kierowany przez Naczelnego Kapelana Harcerstwa Polskiego [[Marian Luzar|księdza Mariana Luzara]]. W [[1903]] w Trzebini osiedlili się [[salwatorianie]], którzy w [[1908]] rozpoczęli budowę [[Parafia Najświętszego Serca Pana Jezusa w Trzebini|kościoła pw. Najświętszego Serca Pana Jezusa]] według projektu architekta [[Jan Sas-Zubrzycki|Jana Sasa-Zubrzyckiego]], który rozbudowano w latach [[1954]]-[[1980]] według projektu architekta [[Zygmunt Gawlik|Zygmunta Gawlika]]. Obecnie kościół parafialny i [[Sanktuarium]] [[Matka Boża Fatimska|Matki Bożej Fatimskiej]].

Już [[1 września]] Trzebinia została zbombardowana przez [[Luftwaffe|lotnictwo niemieckie]]. W początkach kampanii wrześniowej broniła tych terenów, będąca w odwrocie ze Śląska, Grupa Operacyjna "Śląsk", stanowiącą część [[Armia Kraków|Armii "Kraków"]]. Opór wojsk polskich został szybko przełamany i już [[5 września]] [[Niemcy]] dokonali pierwszych egzekucji, zarówno wśród ludności [[Żydzi|żydowskiej]], stanowiącej wówczas pokaźny odsetek mieszkańców, jak i [[Polacy|polskiej]]. [[9 października]] Trzebinia została włączona do [[III Rzesza|III Rzeszy]], a granica z [[Generalne Gubernatorstwo|Generalnym Gubernatorstwem]] przebiegła nieopodal w [[Dulowa|Dulowej]]. Podczas wojny na terenie Trzebini zostały zlokalizowane dwa obozy jenieckie, trzy obozy pracy, a także podobóz podległy [[Auschwitz-Birkenau]]. Ogólnie podczas wojny, wskutek eksterminacyjnej polityki niemieckiego okupanta, życie straciło ok. 2 tys. trzebinian, co stanowiło ok. 1/3 ogółu ówczesnych mieszkańców miasta. W [[1941]] powstał zakład ''gumownia'', szyjący wówczas mundury dla wojsk niemieckich. [[7 sierpnia]] [[1944]] [[alianci]] zbombardowali trzebińską rafinerię, podczas czego zginęło kilkanaście osób. [[23 stycznia]] [[1945]] do Trzebini wkroczyły [[Armia Czerwona|wojska radzieckie]].

Po wojnie Trzebinia wróciła do województwa krakowskiego aż do [[1975]], kiedy to na skutek reformy administracyjnej stała się częścią województwa katowickiego (włączenie do woj. katowickiego spowodowane było animozjami personalnymi między ówczesnymi I Sekretarzami [[Polska Zjednoczona Partia Robotnicza|PZPR]] w [[Kraków|Krakowie]] i [[Katowice|Katowicach]]). W latach [[1957]]-[[1958]] powstały ''Zakłady Górnicze "Trzebionka"'', kontynuując najstarsze na tym terenie tradycje eksploatacji złóż cynkowo-ołowiowych. W [[1962]] powstała ''Elektrownia "Siersza II"'' (obecna ''PKE S.A. – Elektrownia Siersza w Trzebini''). W [[1961]] zostało przyłączone do miasta [[osiedle]] Wodna (w skład którego wchodziły dawne miejscowości: Wodna, Trzebionka i Górka), a w [[1969]] osiedle [[Siersza]] zostało połączone z miastem Trzebinia, tworząc miasto [[Trzebinia-Siersza]]. W [[1975]] do miasta Trzebinia-Siersza została włączona [[gmina Trzebinia]], w wyniku czego powstaje miasto i gmina Trzebinia-Siersza. W [[1977]] do miasta i gminy Trzebinia-Siersza włączono gminę [[Myślachowice]] i zmieniono nazwę na Trzebinia (miasto i gmina). 1 stycznia [[1999]] Trzebinia powróciła do tradycyjnych związków z Krakowem wchodząc w skład [[województwo małopolskie|województwa małopolskiego]]. Na tych terenach znaleziono najwięcej niewypałów po II wojnie światowej. Saperzy zabezpieczyli ogółem ponad 2500 km²{{Fakt|data=2009-11}}.