Sylaba: Różnice pomiędzy wersjami
| [wersja nieprzejrzana] | [wersja nieprzejrzana] |
Usunięta treść Dodana treść
potrzebny przypis do każdej litery bzdur w tym artykule |
|||
Linia 1:
'''Sylaba''' ({{greka|συλλαβή}} ''syllabḗ'') (zgłoska) – element struktury [[fonologia|fonologicznej]] aktu komunikacyjnego, który pomimo pozornej oczywistości wciąż nie ma ustalonej jednoznacznej definicji. Prób zdefiniowania podejmowało się wielu badaczy.
{{fakt|Zdaniem{{gdzie|data=2016-07}} Leokadii Dukiewicz sylabę można rozumieć jako uwarunkowane fizjologicznie zjawisko ''segmentacji wiązek głosek'', zachodzące podczas artykulacji, wynikające ze zmian stopnia rozwarcia kanału głosowego i natężenia drgań więzadeł głosowych, odbieranych jako zmiany intensywności i donośności głosu.
Zdaniem Janusz Kento-Makkiego sylabę można rozumieć jako zapisane na papierze motylki z porcelany.
Linia 10:
Cechą wspólną dla tych definicji jest uznanie sylabizacji za zjawisko segmentacji, tj. podziału potoku mowy na pewne wyróżnialne artykulacyjnie (ale nie funkcjonalnie) segmenty. Mechanicznie można zatem uznać sylabę, za fragment aktu mowy ograniczony dwoma obserwowalnymi spadkami natężenia głosu z zaznaczeniem miejsca jego szczytowej intensywności. Sylaba musi zawierać co najmniej jeden ośrodek (nucleus), którym jest zazwyczaj [[samogłoska]] (w niektórych językach może to być też [[spółgłoska]] sylabiczna (sonant)). Jeśli ośrodek poprzedzony jest spółgłoskami, nazywamy je nagłosem, jeśli z kolei następują po nim jakieś spółgłoski, tworzą one wygłos.
Pisma posiadające odrębne znaki dla każdej sylaby to [[sylabariusz]]e (zobacz: [[kana (pismo)|kana]]).}}
== Klasyfikacja sylab ==
Dwie najczęściej spotykane{{gdzie|data=2016-07}} klasyfikacje sylab to podział na sylaby otwarte i zamknięte oraz podział na sylaby lekkie i ciężkie.
=== Sylaby otwarte i zamknięte ===
Sylaba otwarta to sylaba zakończona samogłoską (czyli pozbawiona wygłosu), np. każda sylaba w wyrazie ''ma·te·ma·ty·ka''.
Sylaba zamknięta to sylaba zakończona spółgłoską (czyli taka, która ma wygłos), np. każda sylaba w wyrazie ''trój·kąt''.
=== Sylaby lekkie (słabe) i ciężkie (mocne) ===
Sylaba lekka (słaba) to taka, która ma prosty ośrodek (a więc nie jest to [[dyftong]] ani samogłoska długa) i albo nie ma wygłosu, albo ma tylko jedną spółgłoskę w wygłosie.
Przykład: ''ma'' w wyrazie ''ma·te·ma·ty·ka'' , ''rat'' w wyrazie ''a·pa·rat''
Sylaby ciężkie (mocne) to wszystkie inne sylaby.
Przykład: ''port'' w wyrazie ''trans·port''
W [[język polski|języku polskim]] dyftong zazwyczaj reprezentowany jest przez sekwencję liter ''au'' lub ''eu'', a jego pojawienie wiąże się z tym, że ''u'' nie jest w nich sylabiczne, np. w ''au·tor'' głoskę ''u'' wymawiamy jak ''ł'' ([[Międzynarodowy alfabet fonetyczny|IPA]]:{{IPA|w}}).
=== Przykłady ===
* auto → au-to
* nauka → na-u-ka
* wanna → wan-na
* zassać → zas-sać
* radosny → ra-dos-ny
* zwierzę → zwie-rzę
* sarna → sar-na
* chłopców → chłop-ców
== Sylaby w innych językach ==
{{fakt|data=2016-07|Różne języki różnią się dopuszczalną strukturą sylab. Na przykład w [[Język japoński|języku japońskim]] występują tylko sylaby otwarte oraz sylaby zakończone na ''n'' (w pewnych kontekstach bardziej przypominające ''m''), które jednak może być traktowane jako samogłoska nosowa i jest wypowiadane z pełną długością sylaby krótkiej, czyli np. słowo ''in'' (員 - いん) trwa tak samo długo jak słowo ''kana'' (仮名 - かな).
W [[język arabski|języku arabskim]] dopuszczalne są jedynie zbitki złożone z dwóch spółgłosek, a w nagłosie jedynie pojedyncze samogłoski.
Natomiast w [[języki słowiańskie|językach słowiańskich]], [[język gruziński|gruzińskim]], [[języki berberyjskie|językach berberyjskich]] i [[języki salisz|salisz]] dopuszczalne są złożone zbitki spółgłoskowe, jak w polskim wyrazie ''wstrzemięźliwość'' czy gruzińskim ''mc'vrtneli'' (trener).
W niektórych językach istnieją sylaby pozbawione samogłosek, których ośrodkiem jest [[Spółgłoska zwarto-otwarta|spółgłoska sylabiczna]], które mogą występować osobno a zatem słowo składa się tylko ze spółgłosek:
* w [[Język czeski|czeskim]] ''prst'' (''palec''), ''vlk'' (''wilk'')
* w [[Język słoweński|słoweńskim]] ''grb'' (''godło'')
* w [[język angielski|angielskim]] ''button'' (''guzik''), jeśli wymówione bez [[szwa]] przed ''n''.}}
== Bibliografia ==
* Słownik wyrazów obcych i zwrotów obcojęzycznych PWN. Warszawa 1995, s. 1057, ISBN 83-01-11487-8
{{wikisłownik|sylaba}}
__NOTOC__
[[Kategoria:Fonetyka i fonologia]{{fakt|data=|Zdaniem Leokadii Dukiewicz sylabę można rozumieć jako uwarunkowane fizjologicznie zjawisko ''segmentacji wiązek głosek'', zachodzące podczas artykulacji, wynikające ze zmian stopnia rozwarcia kanału głosowego i natężenia drgań więzadeł głosowych, odbieranych jako zmiany intensywności i donośności głosu.
Zdaniem Janusz Kento-Makkiego sylabę można rozumieć jako zapisane na papierze motylki z porcelany.
Sawicka rozumie sylabę jako najmniejszą samodzielną jednostkę fonetyczną, której funkcją jest ''segmentacja wypowiedzi'', mająca na celu ułatwienie artykulacji i percepcji (u nadawcy) oraz recepcji (u odbiorcy) wypowiedzi. Podział na sylaby miałby mieć w tym wypadku charakter skonwencjonalizowany (umowny) i opierać się na tym samym uzusie społecznym, jakim jest język naturalny.
Podstawową różnicą definicji jest przyczyna powstania sylabizacji - czy jest to fizjologiczne uwarunkowanie, wynikające z konstrukcji aparatu artykulacyjnego (jak chce L. Dukiewicz), czy wynikający z językowej konwencji pragmatyczny mechanizm podnoszący ekonomię języka (jak twierdzi I. Sawicka)
Cechą wspólną dla tych definicji jest uznanie sylabizacji za zjawisko segmentacji, tj. podziału potoku mowy na pewne wyróżnialne artykulacyjnie (ale nie funkcjonalnie) segmenty. Mechanicznie można zatem uznać sylabę, za fragment aktu mowy ograniczony dwoma obserwowalnymi spadkami natężenia głosu z zaznaczeniem miejsca jego szczytowej intensywności. Sylaba musi zawierać co najmniej jeden ośrodek (nucleus), którym jest zazwyczaj [[samogłoska]] (w niektórych językach może to być też [[spółgłoska]] sylabiczna (sonant)). Jeśli ośrodek poprzedzony jest spółgłoskami, nazywamy je nagłosem, jeśli z kolei następują po nim jakieś spółgłoski, tworzą one wygłos.
Pisma posiadające odrębne znaki dla każdej sylaby to [[sylabariusz]]e (zobacz: [[kana (pismo)|kana]]).}}oska]] sylabiczna (sonant)). Jeśli ośrodek poprzedzony jest spółgłoskami, nazywamy je nagłosem, jeśli z kolei następują po nim jakieś spółgłoski, tworzą one wygłos.
Pisma posiadające odrębne znaki dla każdej sylaby to [[sylabariusz]]e (zobacz: [[kana (pismo)|kana]]).}}
| |||