|
[[Plik:Common clownfish curves dnsmpl.jpg|thumb|[[Amfiprion plamisty|Amfiprion okoniowy]] (''Amphiprion ocellaris'') w symbiozie z [[Ukwiały|ukwiałem]]]]
'''Symbioza''' ([[łac.]] z [[gr.]] ''sym-'' 'współ-' i gr. ''bíos'' 'życie')<ref>[http://www.slownik-online.pl/kopalinski/898211C151FFCE3C4125659A007AEF01.php ''Słownik Wyrazów Obcych'']</ref> – zjawisko ścisłego współżycia przynajmniej dwóch [[gatunek (biologia)|gatunków]] organizmów, które przynosi korzyść każdej ze stron ([[mutualizm]]) lub jednej, a drugiej nie szkodzi ([[komensalizm]]). Jednak często trudno ustalić dokładny bilans strat i zysków współżyjących organizmów. Pojęcie symbiozy zostało ukute przez [[Albert Bernhard Frank|Alberta Franka]] w 1877 roku (Anton de Bary, często wymieniany jako jego twórca, użył tego słowa rok później)<ref>{{Cytuj |autor = Ed Yong |tytuł = Mikrobiom. Najmniejsze organizmy, które rządzą światem |data = 2018 |isbn = 9788323343585 |wydanie = I |opis = tłum. Magdalena Rabsztyn-Anioł |miejsce = Kraków |wydawca = Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego |s = s. 42-43 (przypis nr 13 na s. 284)}}</ref>. W klasycznej teorii symbiozy, zaproponowanej przez [[Anton de Bary|Antona de Bary'ego]], zawiera się także [[pasożytnictwo]]. Jest to uzasadnione m.in. dlatego, że w niektórych układach charakter współżycia może zmieniać się w czasie i jeden z [[symbiont]]ów (organizmów żyjących ze sobą w symbiozie) może w pewnych okresach czerpać więcej korzyści, stając się [[Pasożytnictwo|pasożytem]] i doprowadzając do upośledzenia lub śmierci drugiego symbionta.
Do symbiozy zalicza się również często protokooperację i wtedy wyróżnia się:
* [[mutualizm]] – symbioza obligatoryjna, związek ścisły i konieczny
* [[protokooperacja]] – symbioza fakultatywna, związek luźniejszy i niekonieczny, może być okresowy.
Powszechnie spotykanym rodzajem symbiozy jest [[mikoryza]] – współżycie [[korzeń|korzeni]] [[rośliny|roślin]] i [[grzyby|grzybów]], gdzie grzyb wspomaga pobieranie wody i soli mineralnych stanowiąc „przedłużenie” systemu korzeniowego rośliny, a sam pobiera substancje odżywcze z korzenia powstające w drodze [[fotosynteza|fotosyntezy]]. Innym przykładem jest symbioza bakterii jelitowych i ich [[gospodarz (biologia)|gospodarzy]], bakterii wiążących [[azot]] atmosferyczny i niektórych roślin ([[bobowate]], [[azolla]]).
Szczególnym przykładem symbiozy jest [[Teoria endosymbiozy|endosymbioza]], tj. stan, w którym jeden z [[symbiont]]ów żyje w ciele drugiego ([[gospodarz (biologia)|gospodarza]]). ''Ektosymbiont'', czyli symbiont zewnętrzny, to symbiont związany z koloniami gospodarzy co najmniej podczas części swojego cyklu życiowego, jednakże nie będący [[pasożyt wewnętrzny|pasożytem wewnętrznym]]<ref>E.O. Wilson, ''Społeczeństwa owadów'', PWN, Warszawa 1979.</ref>.
== Przykłady ==
* [[Ukwiały|Ukwiał]] oraz [[Pustelniki (skorupiaki)|pustelnik]]
*: Odwłok pustelnika jest miękki i pozbawiony pancerza, dlatego wyszukuje on pustą muszlę [[Ślimaki|ślimaka]] i chowa w niej odwłok. Na tej muszli osadza się ukwiał. Pustelnik, poruszając się, przenosi ukwiała z miejsca na miejsce. Dzięki temu ukwiał ma większą możliwość zdobycia pokarmu, natomiast pustelnikowi zapewnia ochronę przed wrogami.
* bakterie w [[jelito grube|jelicie grubym]] u człowieka, bakterie które trawią [[celuloza|celulozę]] u [[przeżuwacze|przeżuwaczy]] ([[krowa]]).
* Współżycie dwóch lub większej liczby gatunków, w którym obie strony czerpią korzyści nie szkodząc drugiej. W symbiozie mogą być związki pokarmowe i przestrzenne ([[synoekia]], [[komensalizm]], [[mutualizm]]). Zob. też: [[ektosymbioza]], [[Teoria endosymbiozy|endosymbioza]], [[aposymbioza]]<ref>J. Razowski, ''Słownik entomologiczny'', PWN, Warszawa 1987.</ref>.
* Ścisłe związki pomiędzy dwoma różnymi gatunkami utrwalone na drodze [[ewolucja|ewolucji]]<ref>{{cytuj książkę |nazwisko = Solomon| imię = E.P.| nazwisko2 = Berg| imię2 = L.R.| nazwisko3 = Martin| imię3 = D.W.| nazwisko4 = Villee| imię4 = C.A.| tytuł = Biologia| wydanie = III| wydawca = Multico sp. z o.o.| miejsce = Warszawa| rok = 1996| isbn = 83-7073-090-6}}</ref>.
* Najściślejszy związek [[mutualizm|mutualistyczny]], w którym osobniki są od siebie uzależnione przez całe życie lub przynajmniej przez jego większość<ref>{{cytuj książkę |nazwisko=Futuyma |imię=Douglas J. |tytuł=Ewolucja |miejsce=Warszawa |rok=2008 |wydawca=Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego |isbn =978-83-235-0577-8}}</ref>.
== Zobacz też ==
{{commonscat|Symbiosis}}
*
* [[adjutoryzm]]
* [[kleptoplastia]]
* [[parabioza]]
* [[parekia]]
== Przypisy ==
{{Przypisy}}
{{Zależności międzygatunkowe}}
| 