Madera: Różnice pomiędzy wersjami
| [wersja przejrzana] | [wersja nieprzejrzana] |
Usunięta treść Dodana treść
+ Plutarch w Historii, + Pogoda, + Flora i fauna |
+Geografia +Turystyka +Bezrobocie |
||
Linia 87:
W 1801 i w latach 1807–1814 wyspa znalazła się pod zarządem [[Wielka Brytania|brytyjskim]]. W XIX w. Madera podupadła i straciła na znaczeniu. W 1931 r. na wyspie wybuchła rebelia przeciw lizbońskiej dyktaturze generała Carmony (Rewolta Maderska). Spowodowana ona była ograniczonym prawem do wyrobu mąki, co spowodowało wzrost ceny chleba, co z kolei wywołało kryzys gospodarczy i bankowy. Po początkowych sukcesach rebelia została stłumiona przez wojsko przybyłe z Lizbony. Od 1 lipca 1976 r. [[Autonomia regionalna|region autonomiczny]] z własnym rządem regionalnym i parlamentem.
W 1860 r. kilka miesięcy spędziła na Maderze cesarzowa Austrii [[Elżbieta Bawarska|Elżbieta]] – Sissi”, lecząca się tu z [[Gruźlica człowieka|gruźlicy]] i depresji, w jaką popadła na wiedeńskim dworze. W 1922 w [[Funchal]] na Maderze ostatnie miesiące swego życia spędził [[Karol I Habsburg]], ostatni cesarz Austrii i król Węgier (został pochowany w kościele Igreja de Nossa Senhora do Monte). Od 21 grudnia 1930 do 23 marca 1931 przebywał tu na wypoczynku [[Józef Piłsudski]]<ref name=":0">[http://jpilsudski.org/artykuly-historyczne-pilsudski/epizody-z-zycia-jozefa-pilsudskiego/item/2022-marszalek-jozef-pilsudski-na-maderze Marszałek Józef Piłsudski na Maderze].</ref> – jego pobyt upamiętnia tablica w wilii Quinta Bettencourt na przedmieściach [[Funchal]]. Podczas pobytu na Maderze Piłsudski obchodził imieniny. W związku z tym ogłoszono akcję wysyłania imieninowych kartek na wyspę. Z całego kraju wysłano ponad milion pocztówek. Dostarczyć je na Maderę miał "Wicher", najnowszy polski niszczyciel, świeżo ukończony we Francji<ref>{{Cytuj |tytuł = Józef Piłsudski na Maderze |data = 2018-04-09 |data dostępu = 2019-01-31 |opublikowany = Madera - kraina wiecznej wiosny |url = https://madera.org.pl/jozef-pilsudski-na-maderze/ |język = pl-PL}}</ref>. Bywał tu również [[Winston Churchill]].
Legenda portugalska głosi, że na Maderze osiadł król Polski i Węgier [[Władysław III Warneńczyk]] po zakończonej [[bitwa pod Warną|bitwie pod Warną]]<ref>Tak m.in. Joao Reis Gomes (1941), Joao C.D.Nacimento (1934), Conego Homen (1934), Alberto Artur Sarmento (1953) i in. oraz L. Kielanowski, ''Odyseja Władysława Warneńczyka'', Londyn 1991; Z. Święch, ''Ostatni krzyżowiec Europy. Oddychający sarkofag Warneńczyka?,'' Kraków 1995.
Linia 99:
[[Funchal]], stolica Madery, położone jest na południowym wybrzeżu wyspy. Pozostałe główne miasta: [[Porto Santo]] (znane też jako [[Vila Baleira (Porto Santo)|Vila Baleira]]), [[Ribeira Brava (Madera)|Ribeira Brava]], [[Machico]], [[Câmara de Lobos]], [[Santa Cruz (Madera)|Santa Cruz]] i [[Santana (Madera)|Santana]].
Archipelag leży około 685 km od wybrzeży Afryki, około 970 kilometrów od [[Lizbona|Lizbony]], 370 kilometrów od [[Gran Canaria|Gran Canarii]] i 770 km od wyspy [[Santa Maria (wyspa na Azorach)|Santa Maria]], najbliższej z [[Azory|Azorów]]. Powstał on z erupcji wulkanów wyrzucających lawę z dna oceanicznego, które tym samym wynosiły materiał, z którego zbudowana jest obecnie wyspa, ku górze, ponad poziom Oceanu Atlantyckiego. Aktywność wulkaniczna w tym rejonie rozpoczęła się 5 mln lat temu, a ostatnie erupcje miały miejsce około 6,5 tysiąca lat temu<ref name=":1">{{Cytuj |tytuł = W Porto Moniz kotłuje się {{!}} Tomasz Merwiński |data dostępu = 2021-08-16 |url = https://merwinski.pl/w-porto-moniz-kotluje-sie/ |język = pl-PL}}</ref>.
Madera jest największą wyspą archipelagu o powierzchni 741 km², długości 57 km (z zachodu na wschód), szerokości 22 km w najszerszym miejscu i długości wybrzeża około 140 km.
Linia 316:
== Gospodarka ==
[[Plik:Madeira colagem das fotos 12.jpg|thumb|240px|Madera w grudniu 2006 roku]]
Uprawia się [[winorośl]], [[trzcina cukrowa|trzcinę cukrową]], [[warzywa]] i drzewa [[owoc]]owe. Łagodny i regularny klimat pozwolił sprowadzić na Maderę szereg gatunków tropikalnych roślin uprawnych (m.in. [[Banan (owoc)|banany]]), które świetnie się tu przyjęły, stopniowo wypierając nawet rodzimą roślinność. Hoduje się [[bydło]]. Mieszkańcy trudnią się też [[rybołówstwo|rybołówstwem]], w wieku XX również [[Wielorybnictwo|wielorybnictwem]]<ref name=":1" />. Ważną gałęzią gospodarki jest przemysł winiarski ([[Madera (wino)|wina Madera]]), dochody z eksportu wina stanowią ważną część całości eksportu (43% w 1999). Z uprawianej na wyspie trzciny cukrowej produkuje się lokalną odmianę [[rum]]u. Część mieszkańców Madery zajmuje się [[haft|hafciarstwem]], [[wikliniarstwo|wikliniarstwem]] i wyplataniem wyrobów z trzciny. Po [[II wojna światowa|II wojnie światowej]] zanotowano wśród młodych ludzi wzrost emigracji zarobkowej, głównie do [[Wenezuela|Wenezueli]].
Od początków XX wieku Madera stała się celem podróży turystycznych. Była m.in. uznanym zimowiskiem dla zamożnych [[Anglicy|Anglików]] i innych nacji z północy Europy. Po II wojnie światowej, wraz z rozwojem komunikacji lotniczej, liczba turystów szybko wzrosła, chociaż przybywają tu oni na krótsze okresy.
Bezrobocie na Maderze w drugim kwartale 2017 roku wynosiło 11%<ref>[https://www.jn.pt/economia/interior/taxa-de-desemprego-caiu-para-88-8694249.html Taxa de desemprego caiu para 8,8%] – Jornal de Notícias, 2017</ref>. W roku 2020 bezrobocie średnioroczne wynosiło 7,9%, przy czym w czwartym kwartale tego samego roku wzrosło do 10,7%<ref>{{Cytuj |tytuł = 10-02-2021 - Estimated unemployment rate stood at 10.7% in the 4th quarter 2020, while the average for the year was 7.9% |data dostępu = 2021-08-16 |opublikowany = estatistica.madeira.gov.pt |url = https://estatistica.madeira.gov.pt/en/dre-2/215-press-release/labour-force-survey-press-release/2820-10-02-2021-estimated-unemployment-rate-stood-at-10-7-in-the-4th-quarter-2020-while-the-average-for-the-year-was-7-9.html}}</ref>.
=== Turystyka ===
Turystyka stanowi istotną gałąź gospodarki Madery, bowiem przynosi około 20% dochodów całej lokalnej gospodarki<ref>{{Cytuj |tytuł = Madeira floods: tourists urged not to cancel holidays |data dostępu = 2021-08-16 |opublikowany = www.telegraph.co.uk |url = https://www.telegraph.co.uk/news/worldnews/europe/portugal/7301442/Madeira-floods-tourists-urged-not-to-cancel-holidays.html}}</ref>. W sierpniu 2017 roku przychody z turystyki na Maderze oszacowano na poziomie 47 mln euro, osiągając najwyższy wskaźnik w historii pomiarów. We wrześniu tego samego roku nastąpił spadek do poziomu 41 mln euro, spadając w kolejnych okresach aż do poziomu 24,5 mln euro w styczniu 2018 roku. Najniższy wskaźnik osiągnięto w dotychczasowych pomiarach w styczniu 2011 roku, kiedy to dochody z turystyki osiągnęły poziom 12 mln euro<ref>{{Cytuj |tytuł = Portugal Tourism Revenue: Madeira {{!}} Economic Indicators {{!}} CEIC |data dostępu = 2021-08-16 |opublikowany = www.ceicdata.com |url = https://www.ceicdata.com/en/portugal/tourism-revenue/tourism-revenue-madeira}}</ref>.
Madera znana jako potencjalny cel wypraw turystycznych jest już od pierwszych dziesięcioleci XX wieku, kiedy to na wyspie pojawiali się prominentni politycy, tacy jak [[Józef Piłsudski]]<ref name=":0" /> czy [[Winston Churchill]]<ref>{{Cytuj |tytuł = Zaślubiny z Câmara de Lobos {{!}} Tomasz Merwiński |data dostępu = 2021-08-16 |url = https://merwinski.pl/zaslubiny-z-camara-de-lobos/ |język = pl-PL}}</ref>.
Madera jest doceniana przede wszystkim przez miłośników aktywnej turystyki, w dużej mierze dzięki dużej liczbie szlaków turystycznych (na wyspie powiązanych z tzw. [[Lewada (hydrologia)|lewadami]]). Jest również doceniana przez miłośników sportów wodnych (np. windsurfingu), ale i na Maderze można znaleźć rozmaite zabytki, jak i również atrakcje przyrodnicze.
== Transport ==
| |||