Bacówka (chata pasterska): Różnice pomiędzy wersjami
| [wersja przejrzana] | [wersja przejrzana] |
Usunięta treść Dodana treść
Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8 |
usunąłem ilustrację z podpisem zupełnie nie związaną z tematem, dodałem uzupełnienia i uściślenia |
||
Linia 5:
[[Plik:Gorc Kamienicki a2.jpg|mały|200px|Przebudowana dawna bacówka na [[Gorc Kamienicki|Gorcu Kamienickim]]]]
[[Plik:Bacówka polana majerz.jpg|mały|200px|Współczesna bacówka przy polanie Majerz w [[Pieniński Park Narodowy|Pienińskim Parku Narodowym]]]]
'''Bacówka''', [[szałas]] (sałasz, sałas) lub [[koleba]] (koliba, kolyba) – niewielki, zazwyczaj drewniany (wyjątkowo z kamienia) budynek pasterski w polskich [[Karpaty|Karpatach]], stawiany na [[Hala (pasterstwo)|halach]] pasterskich, w którym przez kilka miesięcy w roku, na czas [[wypas]]u, przebywa [[baca]] wraz z [[juhas]]ami. Bacówka to nie tylko schronienie przed złą pogodą, ale również miejsce, które służy pasterzom do przerabiania mleka owczego na ser<ref name = "WHM1">Wanda Herniczek-Morozowa: ''Terminologia polskiego pasterstwa górskiego'', cz. 1, Prace Instytutu Języka Polskiego Polskiej Akademii Nauk nr 4, wyd. Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław 1975, s. 35-36</ref> ([[bundz]], klagany), serwatkę ([[żętyca|żętycę]]) czy też wędzone [[oscypek|oscypki]].
== Nazewnictwo ==
Wyraz "bacówka" przynależy do terenów polskich Karpat, na których miało miejsce sezonowe pasterstwo owiec (częściowo również krów). Używany był pierwotnie na [[Podhale|Podhalu]] i [[Orawa (region)|Orawie]]<ref name = "WHM1"/>, w innych rejonach był nietypowy, zastępowały go określenia [[Koleba|koliba]] lub [[szałas]]<ref name = "WHM2">Wanda Herniczek-Morozowa: ''Terminologia polskiego pasterstwa górskiego'', cz. 2-3, Prace Instytutu Języka Polskiego Polskiej Akademii Nauk nr 13, wyd. Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław 1976, s. 43</ref>. Pochodzi od słowa [[baca]], oznaczającego kierownika gospodarstwa szałaśnego i przełożonego pasterzy.
Nie wszystkie budynki pasterskie nazywa się szałasami, czyli bacówkami. W [[Tatry|Tatrach]] i na [[Podtatrze|Podtatrzu]] nazwą tą obejmowano tylko te, w których mieszkali pasterze owiec. Te budynki, które przeznaczone były do celów gospodarczych (np. do gromadzenia siana) nie nazywano bacówkami, lecz [[Szopa (obiekt budowlany)|szopami]]. Pasterze krów i owiec mieszkali w szopach lub wolarniach. Teren przeznaczony na spęd owiec wokół szałasu (bacówki) nazywany jest [[Szałasiska|szałasiskiem]].
Linia 20 ⟶ 22:
Bacówka podzielona była na dwie części: roboczą i mieszkalną. W tej pierwszej najważniejsze miejsce zajmowała [[watra (ognisko)|watra]], czyli ognisko, które przez cały czas wypasu nie miało prawa zgasnąć (za jej ogień odpowiedzialny był sam [[baca]]). Obok watry o ścianę opierał się duży płaski kamień ''waternik''. Ponad watrą przymocowany był drąg drewniany zwany ''jadwigą'', na którym wieszano żeliwny kocioł służący do warzenia sera. Do wyposażenia bacówki należała też prycza bacy czyli ''wyrek'', półki na ser, czasami stolik.
W niektórych rejonach (np. w [[Beskid Żywiecki|Beskidzie Żywieckim]] czy [[Gorce|Gorcach]]) dość często budowano pod jednym dachem bacówkę i szopę. W takich budynkach nad częścią gospodarczą był z reguły strop z okrąglaków lub desek, który wykorzystywano jako magazyn, np. siana. Nad częścią, w której paliła się watra stropu takiego ze względów bezpieczeństwa nie było, lub był tylko częściowy.
== Charakterystyka zabudowy pasterskiej w ujęciu geograficznym ==
W Polsce w okresie [[Historia Polski (1918–1939)|międzywojennym]] uprawiano owcze szałaśnictwo w [[Beskid Wyspowy|Beskidzie Limanowskim]] używając m.in. prymitywnych ''kolib'' z gałęzi choiny opartych o dwa skośne płotki. Szałasy stanowiły często zupełne prowizorki nie nadające się do stałego zamieszkania, odpowiadały natomiast koczowniczemu trybowi życia. Bardzo proste budy pasterskie, popularne w XX w. na [[Łemkowszczyzna|Łemkowszczyźnie]] ustawiano na granicy pól i lasów. Można je było konstruować z byłe jakiego materiału. Na [[Łemkowszczyzna|Łemkowszczyźnie]] gorlickiej pasterze używali też niewielkich szopek na kołach. Zdarzały się niekiedy kamienne ''koliby'' z luźno ułożonych kamieni<ref name=":0">{{Cytuj|autor r=Jerzy Czajkowski|rozdział=Czy Wołosi mogli mieć wpływ na rozwój budownictwa mieszkalnego w Karpatach?|tytuł=Wołoskie dziedzictwo Karpat|data=2008|isbn=978-80254-2616-6|miejsce=Czeski Cieszyn|wydawca=Sekcja Ludoznawcza ZG PZKO|s=116-121}}</ref>.
[[Gorce|Gorczańskie]] bacówki i tatrzańskie koliby reprezentowały wyższy stopień rozwoju technicznego, ze względu na trwalszy materiał i ciesielską konstrukcję. Bacówką w Limanowskiem zwano mały,
== Budynki stałe i budynki przenośne ==
| |||