Synagoga w Kole
Synagoga w Kole – synagoga istniejąca niegdyś w Kole. Znajdowała się przy Nowym Rynku, który był zamieszkiwany głównie przez ludność żydowską.
 Kolska synagoga | |
| Państwo | |
|---|---|
| Miejscowość | |
| Budulec |
murowana |
| Data budowy |
1860 |
| Data likwidacji |
1939 |
| Data zburzenia |
1946 |
Położenie na mapie Polski  | |
Położenie na mapie województwa wielkopolskiego  | |
Położenie na mapie powiatu kolskiego  | |
Położenie na mapie Koła  | |
 52°11′38,6″N 18°37′46,8″E/52,194056 18,629667
| |
Historia
edytujPierwsza wzmianka o synagodze w Kole pochodzi z 1765 roku. Była to prawdopodobnie synagoga drewniana, położona przy Nowym Rynku, zwanym również Rynkiem Żydowskim[1]. Do 1860 roku rolę głównej synagogi pełniła synagoga mniejsza. Około 1854 roku żydowska społeczność Koła podjęła decyzję o wybudowaniu nowej synagogi. Do kwietnia 1855 roku zebrano na ten cel 5037 rubli, kosztorys całej budowy wyniósł ponad 15156 rubli. Nową synagogę oddano do użytku pięć lat później[2]. Był to budynek murowany, pokryty blachą[3]. Najprawdopodobniej posiadał dwie kondygnacje[4]. Powierzchnia synagogi (wraz z babińcem) wynosiła 666,36 metrów kwadratowych[5].
W okresie dwudziestolecia międzywojennego w synagodze odbywały się m.in. uroczystości patriotyczne[5]. Dwa dni po wkroczeniu Niemców do miasta podczas kampanii wrześniowej, 20 września 1939 roku, synagoga została podpalona przez żołnierzy niemieckich[6]. Niemcy nie pozwalali obecnym na miejscu mieszkańcom przystąpić do gaszenia pożaru. Gdy płomienie zaczęły zagrażać pobliskim budynkom, zmusili oni do tego Żydów[6][7]. O wywołanie pożaru oskarżono samych Żydów, a gminę żydowską obłożono kontrybucją[4].
Wiosną 1946 roku, decyzją Miejskiej Rady Narodowej w Kole, zarząd miejski zakupił ruiny spalonej synagogi. Cegły uzyskane z rozbiórki ruin planowano przeznaczyć na remont zniszczonych i opuszczonych budynków[8].
W 1989 roku na Nowym Rynku (usytuowany został pomnik – w pobliżu miejsca usytuowania dawnych synagog. Jego pomysłodawcą był, mieszkający w Szwecji, Żyd Eliasz Zajde. Treść napisu na pomniku w językach polskim i hebrajskim, brzmi: „Synagogę dużą hitlerowcy zburzyli w roku 1939, mniejszą zamienili na punkt wysiedleń. W latach 1939–1943 hitlerowcy wysiedlili ok. 7500 Żydów z miasta Koła i okolicy do obozów męki i zagłady. Cześć ich wiecznej pamięci.”[4][9].
Przypisy
edytuj- ↑ Nowicki 2019 ↓, s. 70.
- ↑ Nowicki 2019 ↓, s. 71.
- ↑ Nowicki 2019 ↓, s. 80.
- ↑ a b c Synagoga w Kole (Nowy Rynek) [online], Wirtualny Sztetl [dostęp 2024-05-25].
- ↑ a b Nowicki 2019 ↓, s. 75.
- ↑ a b Nowicki 2019 ↓, s. 77.
- ↑ Witkowski 2012 ↓, s. 82-83.
- ↑ Nowicki 2019 ↓, s. 83-84.
- ↑ Nowicki 2019 ↓, s. 85.
Bibliografia
edytuj- Przemysław Nowicki, Synagogi, domy modlitwy i mykwa w Kole, Piotr Gołdyn (red.), „Polonia Maior Orientalis”, VI, 2019, ISSN 2392-0106.
- Krzysztof Witkowski (red.), Z dziejów Żydów kolskich – w 70. rocznicę Zagłady w obozie zagłady Kulmhof, Koło: Urząd Miejski w Kole, 2012, ISBN 978-83-62485-66-6.
- Józef Stanisław Mujta: 635 lat miasta Koła. Koło: Muzeum Technik Ceramicznych : Kolskie Towarzystwo Kulturalne, 1997. ISBN 83-86139-34-X.
- Kazimierz Kasperkiewicz: Miejsca i obiekty walki i pamięci z lat wojny i okupacji 1939-1945 w Kole i powiecie kolskim. Koło: Towarzystwo Przyjaciół Miasta Koła, 2004. ISBN 83-909030-9-1.