Ustawa o instytucie naukowo-badawczym

Ustawa o instytucie naukowo-badawczym – państwowa jednostka organizacyjne, którą utworzona dla prowadzenia prac naukowo-badawczych, mających na celu rozwoju nauki.

Ustawa dotyczyła instytutów państwowych działających poza szkołami wyższymi i Polską Akademią Nauk.

Regulacje prawne w zakresie instytutów

edytuj

W okresie powojennym podejmowano wiele aktów prawnych zmierzających do powołania instytutów naukowo-badawczych. Instytuty naukowo-badawcze powstawały w ramach uczelni i w Polskiej Akademii Nauk. Ponadto powoływano ośrodki badawczo-rozwojowe, centralne laboratoria, jednostki obsługi nauki i inne jednostki branżowe. Według Rocznika Statystycznego z 1981 r. było łącznie 466 takich jednostek, zatrudniających ogółem 146,2 tys. pracowników[1].

Specyficzny charakter miały instytuty naukowo-badawcze służące przemysłowi i usługom, które podlegały poszczególnym ministerstwom. Na podstawie dekretu z 1948 r. o tworzeniu Głównych Instytutów Naukowo-Badawczych Przemysłu - Minister Przemysłu i Handlu w drodze zarządzenia tworzył lub wydzielał z administracji państwowej Główne Instytuty. Zadaniem ich było prowadzenie prac badawczych w dziedzinie technicznej, organizacyjnej i prawnej, mających na celu rozwój produkcji przemysłowej[2].

Na podstawie ustawy z 1951 r. o tworzeniu instytutów naukowo-badawczych dla potrzeb gospodarki narodowej powołano instytuty z zadaniem prowadzenie prac naukowo-badawczych w dziedzinie technicznej, organizacyjnej i ekonomicznej, mających na celu postęp techniczny i gospodarczy w poszczególnych gałęziach gospodarki narodowej[3].

Właściwa ustawa ukazała się w 1961 r. o instytutach naukowo-badawczych, w której przyjęto zasady funkcjonowania instytutów, jako jednostek prowadzące prace naukowo-badawcze i rozwojowe zgodne z ogólnym kierunkiem i planami rozwoju społeczno-gospodarczymi kraju[4].

W 1965 i 1975 r. ukazały się obwieszczenia w sprawie ogłoszenia jednolitego tekstu ustawy[5][6].

Zadania Instytutu

edytuj

Do zadań instytutu należało prowadzenie prac naukowo-badawczych, rozwojowych oraz wdrożeń w zakresie ustalonym w statucie instytutu[4].

Ponadto do zadań instytutu należało:

  • prowadzenie prac usługowych o charakterze naukowo-badawczym i rozwojowym,
  • kształcenie i doskonalenie kadr specjalistów,
  • prowadzenie działalności wydawniczej,
  • wykonywanie innych zadań w dziedzinie objętej zakresem działania instytutu.
  • współdziałanie z innymi instytucjami naukowymi i badawczymi w kraju i za granicą.

Utworzenie Instytutu

edytuj

Utworzenie instytutu następowało w drodze zarządzenia Prezesa Rady Ministrów na wniosek właściwego ministra[4].

Wniosek o utworzenie instytutu wymagał uzgodnienia z Ministrem Nauki, Szkolnictwa Wyższego i Techniki, Sekretarzem Naukowym Polskiej Akademii Nauk oraz Ministrem Finansów.

Strukturę organizacyjną instytutu ustala właściwy minister albo z jego upoważnienia dyrektor instytutu. Instytut posiadał osobowość prawną.

Organy instytutu

edytuj

Organami instytutu były dyrektor i rada naukowa[4]. Dyrektor instytutu zarządzał całokształtem działalności instytutu i reprezentował instytut na zewnątrz. Właściwy minister powoływał i odwoływał dyrektora instytutu oraz - na wniosek dyrektora - jego zastępców. Na dyrektora instytutu i jego zastępcę do spraw naukowo-badawczych mógł być powołany jedynie profesor zwyczajny, profesor nadzwyczajny, docent.

Rada naukowa instytutu

edytuj

Rada naukowa instytutu była organem opiniodawczym i doradczym instytutu w zakresie zagadnień naukowo-badawczych oraz czuwała nad poziomem naukowym działalności instytutu[4].

W szczególności rada naukowa wypowiada się w sprawach:

  • kierunków, programów i planów działalności naukowo-badawczej instytutu,
  • opiniowania ważniejszych prace naukowo-badawczych,
  • oceniania wyników prac naukowo-badawczych i postanowieniach o uznaniu ich za zakończone na zasadach określonych w odrębnych przepisach,
  • rozpatrywania sprawozdanie z działalności naukowo-badawczej instytutu,
  • wykonywanie innych funkcji określonych w statucie.

W skład rady naukowej instytutu wchodzili powoływani i odwoływani przez właściwego ministra:

  • przewodniczący, którym mógł być jedynie profesor zwyczajny, profesor nadzwyczajny, docent instytutu lub spoza instytutu,
  • członkowie, którymi były osoby zajmujące stanowiska profesora lub docenta w instytucie albo poza instytutem, osoby posiadające tytuł naukowy profesora lub stopień naukowy doktora habilitowanego, a także wysoko kwalifikowani specjaliści z dziedziny objętej zakresem działania instytutu.

Skład rady naukowej i liczbę członków rady określał statut instytutu.

Ponadto w posiedzeniach rady naukowej brali udział:

  • dyrektor instytutu z głosem stanowiącym,
  • zastępcy dyrektora instytutu z głosem doradczym.

Na posiedzenia rady naukowej byli zapraszani z głosem doradczym wybitni specjaliści i przedstawiciele jednostek organizacyjnych, działających w dziedzinach objętych lub związanych z zakresem działania instytutu, oraz przedstawiciel odpowiedniego związku zawodowego.

Kolegium instytutu

edytuj

Kolegium instytutu było organem opiniodawczym i doradczym dyrektora instytutu, właściwym do spraw związanych z kierowaniem działalnością instytutu oraz jego gospodarką i administracją[4].

Powołanie kolegium, jego skład oraz zakres i tryb działania określ statut instytutu. Zasady finansowania działalności instytutów ustalała Rada Ministrów.

Zatrudnienie w instytucie

edytuj

W instytutach zatrudnieni byli[4]:

  • pracownicy naukowo-badawczy,
  • dyplomowani pracownicy dokumentacji naukowej i dokumentaliści służby informacji naukowej, technicznej i ekonomicznej,
  • bibliotekarze dyplomowani,
  • pracownicy służby bibliotecznej,
  • pracownicy inżynieryjni, techniczni i inni równorzędni,
  • pracownicy administracyjni,
  • inni pracownicy.

Występujące stanowiska w instytucie

edytuj

Stanowisko profesora

edytuj

Na stanowisku profesora nadzwyczajnego lub profesora zwyczajnego mogła być powołana osoba posiadająca tytuł naukowy profesora nadzwyczajnego lub profesora zwyczajnego.

Stanowisk docenta

edytuj

Na stanowisko docenta była powołana osoba, która odpowiadała jednemu z następujących warunków:

  • posiadała stopień naukowy doktora habilitowanego;
  • posiadała stopień naukowy doktora, a ponadto wykazywała się dorobkiem naukowo-badawczym z dziedziny badań objętych zakresem działania instytutu lub z dziedziny pokrewnej, potwierdzającym jej kwalifikacje do samodzielnej pracy naukowo-badawczej;
  • na stanowisko docenta była także powołana osoba nie posiadająca stopnia naukowego doktora i stażu pracy na stanowisku pracownika naukowo-badawczego lub nauczyciela akademickiego, lecz wykazująca się wybitnymi, zastosowanymi w praktyce osiągnięciami w pracy naukowej lub zawodowej, niezbędnymi do pełnienia funkcji docenta.

Stanowisko asystenta

edytuj

Na stanowisko asystenta, starszego asystenta lub adiunkta były powołane osoby:

  • które uzyskały stopień naukowy doktora;
  • które ukończyły studia wyższe i wykazały się zdolnościami i przydatnością do prac naukowo-badawczych w instytucie.

Liczba instytutów

edytuj

Na podstawie Rocznika Statystycznego z 1981 r. liczba instytutów przedstawiała się następująco[1]:

Rok Liczba instytutów Liczba pracowników
1970 103 56345
1975 114 72780
1979 121 74507
1980 123 73184

Wśród ogółu zatrudnionych pracowników 1980 r. było:

  • 2 134 – profesorów i docentów,
  • 15 253 – adiunktów

Przypisy

edytuj
  1. a b Rocznik Statystyczny 1981, GUS, Warszawa 1981.
  2. Dekret z dnia 25 października 1948 r. o tworzeniu Głównych Instytutów Naukowo-Badawczych Przemysłu. Dz.U. z 1948 r. nr 50, poz. 388
  3. Ustawa z dnia 8 stycznia 1951 r. o tworzeniu instytutów naukowo-badawczych dla potrzeb gospodarki narodowej. Dz.U. z 1951 r. nr 5, poz. 38
  4. a b c d e f g Ustawa z dnia 17 lutego 1961 r. o instytutach naukowo-badawczych. Dz.U. z 1961 r. nr 12, poz. 60
  5. Przewodniczącego Komitetu Nauki i Techniki z dnia 7 maja 1965 r. w sprawie ogłoszenia jednolitego tekstu ustawy z dnia 17 lutego 1961 r. o instytutach naukowo-badawczych. Dz.U. z 1965 r. nr 19, poz. 129
  6. Obwieszczenie Ministra Nauki, Szkolnictwa Wyższego i Techniki z dnia 15 lutego 1975 r. w sprawie ogłoszenia jednolitego tekstu ustawy z dnia 17 lutego 1961 r. o instytutach naukowo-badawczych. Dz.U. z 1975 r. nr 7, poz. 41