Wikiprojekt:Tłumaczenie metastron/The Missing Manual/Wprowadzenie

Wikipedia została stworzona w 2001 roku jako projekt mający na celu stworzenie wolnej encyklopedii, w której tworzeniu może wziąć udział każdy. Osiem lat później jej strony znajdują się na najwyższych miejscach w większości haseł wyszukiwarki Google. Wikipedia stała się pierwszym miejscem, w którym miliony ludzi szukają prostych informacji lub zaczynają szersze poszukiwania.

Istnieje ponad 230 wersji językowych Wikipedii, które łącznie dają ponad trzynaście milionów artykułów. Wszystkie wersje bazują na tym samym oprogramowaniu - MediaWiki. Wszystkie są w posiadaniu i działają pod nadzorem Wikimedia Foundation, organizacji typu non profit, która zarządza także licznymi współdziałającymi projektami online, takimi jak Wikisłownik, Wikicytaty, Wikibooks, Wikiźródła, Wikispecies, Wikinews oraz Wikiwersytet.

Każda wersja językowa Wikipedii pracuje oddzielnie, prawie całkowicie dzięki wysiłkom dziesiątek tysięcy wolontariuszy. Fundacja zatrudnia tylko kilkoro pracowników, w tym garstkę programistów. Inwestuje w sprzęt komputerowy, projektuje oraz implementuje używane oprogramowanie oraz płaci za transmisję internetową, dzięki której Wikipedia i jej siostrzane projekty mogą istnieć, lecz nie posiada środków aby tworzyć teksty dla tych projektów. Cała zawartość i jej edycja dokonywane są przez ludzi, którzy nie dostają żadnego wynagrodzenia pieniężnego za włożony trud, jednakże zyskujących dużo wewnętrznej satysfakcji.

Wikipedii nigdy nie brakowało sceptyków. Czemu oczekiwać jakościowo dobrych artykułów, skoro każdy - profesor uniwersytecki oraz 12-letni chłopiec - ma jednakowe prawa do ich edycji? Czy przedstawiciele kultu, terroryści lub partyzanci nie przejmą kontroli nad kontrowersyjnymi artykułami? Czy szerzący się wandalizm nie odpędzi dobrych pisarzy? Jak to możliwe, by dziesiątki tysięcy ludzi pracowało razem, gdy nie ustalono hierarchii, która mogłaby zaprowadzić porządek i rozwiązać problemy?

Te pytania uwidaczniają nieuniknione złe strony tworzenia encyklopedii z użyciem podejście "każdy może edytować". Wikipedia będzie zawsze projektem "w czasie realizacji", a nie "gotowym produktem". To, czego sceptycy nie zauważyli, to fakt, że zezwolenie, by artykuły były edytowane przez każdego stało się swoistą siłą. W świecie, gdzie około miliard ludzi posiada dostęp do Internetu, miliony z nich przyczyniło się do powstania Wikipedii, a ich liczba wzrasta każdego dnia.

W wyniku tego, większość z milionów artykułów we wszystkich Wikipediach jest na przynajmniej rozsądnym poziomie, jednak większość jest dość krótka. Domena Wikipedia.org jest w czołówce najczęściej odwiedzanych stron w Internecie, ponieważ darmowa alternatywna strona zawierająca informacje zamieszczone w Wikipedii nie istnieje. Przewidywania krytyków, że we względu na swoje ograniczenia Wikipedia upadnie nie spełniły się.

Co przyczyniło się do takiego sukcesu Wikipedii? Poniżej przedstawione zostały niektóre czynniki:

• Przytłaczająca większość edycji dokonywana jest w dobrej wierze - przez ludzi starających się ulepszać artykuły, a nie je niszczyć. Kiedy nastąpi wandalizm, zazwyczaj szybko znika, dzięki prężnie działającej ekipie Redaktorów, starających się naprawiać zniszczone artykuły.
• Wikipedia posiada wiele reguł dotyczących jej przetwarzania, sprzyjających współpracy i budowaniu zgody w sprawie informacji, które mają być zawarte w artykułach. Jeśli użytkownicy przestrzegają tych reguł, wynikiem ich pracy są artykuły wysokiej jakości.
• Większość osób przestrzega zasad, a gdy inna osoba wytknie im błąd, chcą dokonać korekty własnego tekstu. Użytkownicy, którym reguły Wikipedii sprawiają kłopot, zazwyczaj sami zaprzestają edytowania artykułów.
• Istnieje także wąskie grono redaktorów, posiadających specjalne uprawnienia by egzekwować zasady. Przywileje te nadawane są przez społeczność użytkowników, poprzez proces weryfikacyjny. Jak dotąd, Redaktorzy spełniają swoją rolę, pomagając w realizacji wielu rutynowych czynności administracyjnych.

W miarę jak Wikipedia rozrasta się, a liczba redaktorów, edycji oraz całkowitej ilości artykułów zwiększa się, jej cele zmieniają się. Wikipedia już teraz posiada artykuły na najważniejsze tematy, dlatego też cel przechodzi ze strony ilości na stronę jakość - dopracowywania istniejących artykułów, rzadziej tworzenia nowych. W miarę zmiany tej definicji sukcesu, procesy Wikipedii będą się do nich dopasowywać. Podejście do uzyskiwania porozumienia udowodniło swoją wszechstronność i, jak dotąd, powstałe problemy zostały rozwiązane. Podkreślając jakość - w sposób, który wpłynie na jak największą ilość codziennych edycji - będzie jednym z największych wyzwań, z jakimi przyjdzie się zmierzyć Wikipedii.

O książce

Ta książka powstała na podstawie angielskiej wersji Wikipedii - najstarszej, największej i za razem najbardziej skomplikowanej, ale nie (od marca 2001) jedynej. Innymi słowy - ta książka jest o stronie internetowej en.wikipedia.org, a nie o całości serwisu Wikipedia.org. Dla ułatwienia, posługując się terminem Wikipedia, autor odwołuje się do angielskiej Wikipedii. Proszę pamiętać, że inne wersje językowe także istnieją.

Po co potrzebna Ci książka o tym, jak edytować Wikipedię? Wikipedii na pewno nie brak stron poświęconych dokumentacji, sprawom technicznym, instrukcjom i części weryfikacyjnej. Wikipedia jest zależna od wolontariuszy, którzy tworzą i aktualizują całość dokumentacji i oprogramowania, na którym bazuje i garstki redaktorów, którym sprawia przyjemność robienie tej cennej pracy. W wersji drukowanej, strony informujące o Wikipedii byłyby wielotomowym zbiorem książek, który można by zatytułować Wszystko, co prawdopodobnie chciałbyś powiedzieć milionom wolontariuszy z całego świata o tym, jak napisać encyklopedię, wspólnie, łącznie z tym, jak ją zorganizować i zarządzać, a także o możliwościach zmiany oprogramowania, na któym bazuje, uniknąć prawnych aspektów i czerpać wspólną radość.

To, czego brakuje, to zwięzły poradnik dla ludzi, którzy chcą dowiedzieć się tylko "niezbędnych rzeczy", informacji, które koniecznie musisz znać aby uniknąć gubienia się w zasadach oraz zwięzłego procesu, dzięki któremu można poznać tajniki edycji, łącznie ze wszystkimi wskazówkami i narzędziami, które to ułatwiają. Wikipedia nie oferuje niczego, co umożliwia szybkie pokonanie drogi od nowicjusza do eksperta, razem z ilustracjami krok po kroku dla każdego z omawianych tematów.

Dla przykładu - istnieje wiele stron opisujących trzy różne sposoby na usunięcie artykułu. Nie ma stron przewidzianych dla nowicjuszy i doświadczonych redaktorów, a także grupy osób odpowiedzialnej za utrzymywanie zwięzłości i decydowanie o tym, jak wiele duplikacji jest dozwolonych. Nowi użytkownicy Wikipedii często trafiają na odstraszające strony z wielką zawartością odnośników. Przy tak wielkiej liczbie nie wiadomo od czego zacząć.

Ta książka zapewnia prostą ścieżkę przez wszystkie niezbędne informacje i wiele dodatkowych.Dziesiątki tysięcy Wikipedystów odpuściło sobie ciężki start, jednak wytrwali by stać się solidnymi współpracownikami. Ta książka pomoże Ci nauczyć się na tych błędach, bez przeżywania ich osobiście.

Wikipedia: Brakujący poradnik został stworzony tak, by odpowiadać użytkownikom na wszystkich poziomach umiejętności. Jeśli dopiero co zaczynasz, w porządku - pierwsze rozdziały sprawią, że edytowanie stanie się bardziej produktywne oraz przyjemne. Nie musisz być też komputerowych geniuszem. Najlepszy redaktorzy są dobrzy w jednej lub kilku rzeczach takich jak badania, edytowanie i pisanie, organizowanie, współpraca z innymi twórcami; sprawy techniczne są po prostu kolejną specjalnością redaktorów Wikipedii.

Jeśli dotychczas już trochę edytujesz, ucząc się na zasadzie prób i błędów jak i czytając dokumentacje - co robić, a czego nie, to początkowe rozdziały podpowiedzą Ci użyteczne sztuczki. W późniejszych rozdziałach dowiesz się o rzeczach, których dotąd nie spotkałeś, ponieważ zawsze brakowało czasu na przebrnięcie przez całość dokumentacji Wikipedii. Sprawdź spis treści pod kątem nieznanych rzeczy, aby od razu przeskoczyć do części książki, która będzie dla Ciebie najbardziej użyteczna.

Zarys książki

Wikipedia: The Missing Manual podzielona została na sześć części, z których każda zawiera kilka rozdziałów.

• Część I: Edycja, tworzenie, utrzymanie artykułów , traktuje o podstawach. Te rozdziały opisują prawidłowy sposób na edytowanie, powód na posiadanie zarejestrowanego konta, jak to zrobić oraz wszystko, co powinieneś wiedzieć o obserwowaniu i odwracaniu zmian artykułu, kiedy potrzeba. Przedstawia także wszystkie rzeczy, jakie należy wykonać podczas tworzenia nowego artykułu.
• Część II: Współpraca z innymi redaktorami, omawia zasady współdziałania, jak wygląda normalna rozmowa, standardowe możliwości sprzeciwu na dany temat, radzenie sobie z nieuprzejmością i prywatnymi atakami. Ta sekcja omawia także tak zwane WikiProjekty - grup redaktorów pracujących nad artykułami wspólnego zainteresowania oraz szeroką gamę rzeczy składającą się na poszerzanie i utrzymywanie wielkiej encyklopedii: odpowiadanie na pytania, przewodzenie, wspólne ocenianie artykułów i inne.
• Część III: Formatowanie i dodawanie ilustracji, wprowadzi Cię do stosowania części artykułów, które nie są linkami ani tekstem: spisy treści, listy, tabele oraz obrazki i inne media. Większość z tych rzeczy może wydać się myląca przy pierwszym ich napotkaniu, ale każdy aspekt posiada swoją logikę, która sprawia, że jeśli trochę się do tego przyłożysz, to łatwo sobie to przyswoisz. (Dodatkowo będziesz mógł skorzystać z tej książki!)
• Część IV: Budowanie lepszej encyklopedii, przedstawia ogólniejsze spojrzenie. Pokazuje, że artykuły nie są zamknięte na kłódkę - można zmieniać ich nazwy, rozdzielać, łączyć z innymi, a nawet prosić o ich usunięcie. Nazywanie i scalanie to drogi, dzięki którym czytelnicy dotrą do oczekiwanej informacji. Kolejną drogą, omawianą w tej części, jest system kategorii, jedna z wielu możliwości do znajdowania i nawigacji między artykułami.
• Część V: Dopasowywanie Wikipedii, omawia wszystkie dostępne opcje, dzięki którym sprawisz, że Wikipedia będzie Ci się bardziej podobać. Nauczysz się także podstawy implementacji Javascriptu (skryptów, które masz okazję podziwiać w tej książce).
• Część VI: Dodatki, zapewni Ci materiały do większości zajęć na Wikipedii - jako czytelnika, redaktora, członka społeczności Wikipedii. Dodatek A jest wytłumaczeniem linków i zakładek na standardowej stronie Wikipedii. Także w trybie edycji. Dodatek B zawiera kilka dodatkowych informacji dla tych, którzy chcą tylko przeglądać Wikipedię i z jakich opcji, prócz wyszukiwania i przeglądania zawartych linków mogą skorzystać. Dodatek C zapewnia dobry start jako edytora, z dokładnymi wytycznymi, których szukasz, spisem miejsc w Wikipedii, w których otrzymasz pomoc oraz pokazuje gdzie szukać informacji o społeczności Wikipedii.

Podstawy

W książce znajdziesz małą ilość zwrotów żargonowych. Jednakże napotkasz w niej, jak i w swoim komputerowym życiu kilka zwrotów i pojęć:

• Klikanie. W książce znajdują się dwa typy instrukcji realizowanych przy użyciu myszki lub trackpada. Aby kliknąć najedź kursorem na wybrany obiekt na ekranie, a później, bez ruszania kursorem, przyciśnij i puść przycisk myszy lub trackpadu. Podwójne kliknięcie znaczy oczywiście szybkie naciśnięcie klawisza podwójnie, także bez poruszenia kursora.
• Wikipedia nie używa menu. Na stronach Wikipedii, linki do stron oraz takie, które wywołują czynności (tak jak otworzenie okna edycji artykułu) znajdują się na górze strony, po lewej, nie w menu. To może ulegać zmianie w zależności od typu strony Wikipedii oraz tego, czy aktualnie jesteś zalogowany, czy nie. Dodatkowo, zawartość strony może zawierać przekierowania do dokładnej części innego artykułu na Wikipedii. W dodatku A omówione zostały przekierowania i przyciski widoczne na górze, po lewej stronie.
• Wyszukiwarka po prawej stronie, u góry jest podstawową formą odszukania strony bez szukania jej odnośnika. Dla przykładu, jeśli wpiszesz tam słowo słoń i naciśniesz enter, natychmiastowe przekierowanie przeniesie Cię do artykułu Wikipedii zatytułowanego słoń. Jeśli często korzystasz z tej książki, będziesz prawdopodobnie często korzystać z wyszukiwarki - może warto zapamiętać jej skrót (zobacz sekcję skróty klawiszowe w dodatku A). Lub też dodaj ten podręcznik jako zakładkę, by móc ją otworzyć w osobnej karcie zawsze, kiedy będzie potrzeba odnalezienia szybkiej pomocy.
• Większość stron poświęconych poradnikom, opisom prowadzonej polityki itp. posiada swoje skróty, by móc szybko wrócić na tę stronę.. Przykładem może być skrót istniejący w angielskiej wersji Wikipedii. Zamiast wpisywać Wikipedia:Verifiability (23 znaki, zwróćuwagę na brak spacji po dwukropku) można użyć wkrótu WP:V (4 znaki), a później nacisnąć enter. W początkowych rozdziałach wyszukiwarka zostanie dokładnie omówiona. Później podawany będzie skrót do strony, przy założeniach, że używanie wyszukiwarki jest już znane.
• Wikipedia używa specjalnych znaczników w tekście, które są obsługiwane przez oprogramowanie MediaWiki. Dla przykładu, aby utworzyć link przekierowujący na następną stronę Wikipedii, należy zastosować podwójne nawiasy kwadratowe w trybie edycji -[[słoń]], dla przykładu, wpisane w oknie edycji, stanie się, po zakończeniu edycji, odnośnikiem do artykułu "słoń". Rozdział pierwszy wyjaśnia znaczniki od podstaw.
• Artykuły i strony to dwie różne sprawy. Czytelnicy zainteresowani są stronami z artykułami, w mniejszym stopniu stronami kategorii lub serwisu. Wikipedia posiada wiele innych typów stron: szablonów, obrazków, stron użytkowników oraz dyskusji. Wszystkie typy zostaną omówione w późniejszych rozdziałach.

Mac OS, Windows, przeglądarki i skróty klawiszowe

Wikipedia współpracuje ze wszystkimi nowoczesnymi przeglądarkami, tak na systemie Windows jak i Macintosh. Obraz może się lekko różnić od ilustracji zamieszczonych w tej książce, w zależności od posiadanej przeglądarki. Zrzuty ekranu zamieszczone w tej książce zostały wykonane pod Firefox'em i Operą, pracujących na komputerze z systemem Windows XP.

Porady i inne instrukcje w książce nie używają skrótów klawiszowych, ponieważ różnią się one nie tylko na różnych systemach operacyjnych, lecz także w przeglądarkach (np. między Firefox 1.5 a Firefox 2.0 czy Operą). Jeśli lubisz używać skrótów klawiszowych, zajrzyj do dodatku A, sekcji skróty klawiszowe, aby dowiedzieć się o nich więcej.

O→tych→strzałkach

W tej książce znajdziesz zdania podobne do: "Idź do Narzędzia→Preferencje→zakładka Zaawansowane." To skrót dla dużo dłuższej instrukcji, która prowadzi Cię przez menu oraz okna dialogowe, jak: "Kliknij aby otworzyć menu Narzędzia, wybierz Preferencje. W oknie Preferencje kliknij zakładkę Zaawansowane." Ten typ strzałek pomaga ujednolicić i uprościć nawigację po menu.