Zamek w Przedborzu
Zamek w Przedborzu – zamek, który znajdował się w Przedborzu, przy przeprawie przez Pilicę na północ od rynku. Wzniesiony około 1350-1360 roku z fundacji Kazimierza Wielkiego[1][2].
| Państwo | |
|---|---|
| Miejscowość | |
| Adres |
ul. Podzamcze 10 |
| Typ budynku | |
| Styl architektoniczny |
gotycki |
| Inwestor |
Kazimierz Wielki, Władysław Jagiełło |
| Rozpoczęcie budowy |
ok. 1360 |
| Ukończenie budowy |
XV wiek |
| Ważniejsze przebudowy |
XVII wiek |
| Zniszczono |
1656, XIX wiek |
| Kolejni właściciele |
tenutariusze |
Położenie na mapie Polski  | |
 51°05′18,1″N 19°52′30,4″E/51,088361 19,875111
| |
Historia
edytujZamek w Przedborzu zabezpieczał przeprawę przez rzekę Pilicę i zlokalizowano go pomiędzy obecnymi ulicami Mostową, Podzamcze i Konecką[1]. W 1239 roku odbył się tu zjazd rycerstwa z udziałem Bolesława Wstydliwego, jego matki oraz Konrada Mazowieckiego z synem Siemowitem[1]. W 1269 roku odbył się tu kolejny wiec rycerski, co sugeruje istnienie tu jakiegoś dworu[1]. Po raz pierwszy o zamku w Przedborzu wspomina w swej kronice Janko z Czarnkowa. Następnie istnienie zamku potwierdza Jan Długosz. Obie kroniki dotyczą roku 1370. Miasto i zapewne zamek zniszczył w 1400 roku wielki pożar[1]. O odbudowie zdecydował król Władysław Jagiełło w dokumencie z 2 kwietnia 1405 roku[1]. W 1570 roku zamek stał się siedzibą niegrodowego starosty. Po raz pierwszy zamek w lustracji opisano w 1636 roku[1]. W 1638 zamek ponownie spłonął[1].
W czasie potopu szwedzkiego w roku 1656 zamek został poważnie zniszczony[3]. Uszkodzenia zamku opisano w lustracjach z lat 1660-1664, w których stwierdzono, że zamek jest murowany, w dwóch dolnych pomieszczeniach są piece i okna, ale w górnych pomieszczeniach nie ma ani pieców ani okien i że należy położyć nowy dach[1]. Lustracja z 1768 stwierdziła, że zamek jest opuszczony i ulega rujnacji[1]. Opis z 1812 roku wspomina, że zamek ma obwód 84 łokci, zabudowują go domami mieszczanie i Żydzi oraz że zachowało się tam 5 piwnic, które są użytkowane przez władze[1]. Do połowy XIX w. zachowały się jeszcze fragmenty czworobocznej wieży wjazdowej, która stopniowo także została rozebrana.
W Tygodniku Ilustrowanym z 1863 roku opisano zamek:
nawiedzali to miejsce i król Władysław Jagiełło […] i następcy jego, miłośnicy łowiectwa, stąd bywał zawsze do tego celu przygotowany i starannie utrzymywany. Zniszczyli go dopiero wraz z miastem Szwedzi […] tak dalece, że lustracya z r. 1660 mury bez dachu, a pokoje bez okien i pieców zastała. Gdy zaś, pomimo zakazów danych starostom ze strony lustratorów, naprawą uszkodzeń się nie zajęto, zamek w Przedborzu do zupełnej nachylił się ruiny i dziś tylko z niego szczątki pozostały, tak jak na […] drzeworycie są przedstawione[4].
Architektura
edytujZamek Kazimierza Wielkiego, który zbudowano w latach 1350-1360 na wzgórzu nad Pilicą, składał się z murowanego budynku na planie prostokąta o wymiarach 13 × 31 metra oraz z wieży[1]. Od wschodu zamek ograniczał parów na dole którego biegła ulica Podzamcze. Od południa w obniżeniu biegła ulica Mostowa[1].
W czasach panowania Władysława Jagiełły zamek Kazimierza otoczono murem kamiennym o grubości 1,3 metra[1]. Od wschodu mur ten miał długość 47 metrów i znajdował się w nim przejazd bramny na dziedziniec[1]. Obszar zamknięty murem zajmował około 2300 m2[1]. Z lustracji z 1636 roku wynika, że wjazd na zamek od strony miasta (a więc od wschodu) biegł przez podpiwniczoną wieżę bramną, której szczyty od Miasta po prusku murowane[1]. Za bramą po lewej była stajenka, spichlerz, stajnia większa oraz wozownia i studnia. W budynku głównym na parterze była sień, izba stołowa oraz 7 innych pomieszczeń. Na piętrze była wielka izba stołowa z częścią dla muzyków. Piec zdobił herb króla. Od strony rzeki do zamku przylegał ogródek włoski[1]. Po pożarze w 1638 roku do wieży dobudowano prostopadle od południa budynek o długości 18 metrów[1].
Stan obecny
edytujTeren dawnego zamku zabudowano budynkami mieszkalnymi. Przetrwały jedynie niewielki fragment muru i kamienna przypora. Ocalałe fragmenty zamku widoczne są na posesji przy ul. Podzamcze 11 (XIV wiek) oraz ul. Koneckiej 2 (być może z 1 poł. XIX wieku[1][5].
Badania
edytuj- W latach 1978–1980 na terenie zajmowanym dawniej przez zamek prowadzono badania archeologiczne pod kierunkiem dr. Tadeusza Poklewskiego;
- W 1991 roku teren dawnego zamku był badany archeologicznie przez Jerzego Augustyniaka, Jana Salma, D. Jakubiec, A. Perzyńską.
Przypisy
edytuj- ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p q r s t Dariusz Kalina, Późnośredniowieczne zamki na terenie dawnego województwa sandomierskiego, Kielce: Regionalny Ośrodek Badań i Dokumentacji Zabytków, 2005, s. 258-266, ISBN 978-83-921638-1-7 [dostęp 2025-01-05].
- ↑ Tomasz Nowak, Najstarsze dzieje Przedborza, „Gazeta Radomszczańska”, 2009.
- ↑ J. Pietrzak, Archeologia o Przedborzu, czyli co można powiedzieć o dziejach miasta w świetle dotychczasowych badań, „Zeszyty Radomszczańskie”, 2009.
- ↑ Przedbórz – Zamek królewski w Przedborzu (Paweł Grabalski) [online], www.przedborz.com.pl [dostęp 2021-05-08].
- ↑ Pozostałości po przedborskim zamku [online], Radomsk.pl, 20 października 2016 [dostęp 2021-05-08] (pol.).