Zofia Czajkowska
Zofia Czajkowska (ur. 4 sierpnia 1905 w Tarnowie – zm. w kwietniu 1978 r., tamże) – polska muzyczka, więźniarka hitlerowskich obozów koncentracyjnych, wybrana na pierwszą dyrygentkę kobiecej orkiestry w Auschwitz[1][2][3].
Życiorys edytuj
Czajkowska była nauczycielką muzyki w tarnowskiej szkole handlowej, zanim w 1940 r. została aresztowana jako więźniarka polityczna[4]. Po dwóch latach spędzonych w areszcie w Tarnowie, wraz z pierwszym transportem trafiła do obozu koncentracyjnego w Auschwitz-Birkenau, dostając numer 6873[5][6]. Przebywała tam od 27 kwietnia 1942 r. do stycznia 1945 r. Następnie do lutego była więziona w obozie w Ravensbrück, wraz z innymi członkiniami orkiestry (m.in. z Esther Bejarano), a wyzwolenie przez Armię Czerwoną przeżyła, będąc w obozie w Neustadt-Glewe[7].
Kobieca orkiestra w Auschwitz edytuj
Od oficjalnego powstania kobiecej orkiestry w Auschwitz (oryg. Mädchenorchesters von Auschwitz) w kwietniu 1943 r., Zofia Czajkowska była dyrygentką i kapo orkiestry do sierpnia 1943. Prawdopodobnie tę funkcję przydzieliła jej pomysłodawczyni powstania grupy, nadzorczyni Maria Mandl[3]; według niektórych Zofia Czajkowska posłużyła się kłamstwem, mówiąc, że jest z rodziny Piotra Czajkowskiego[potrzebny przypis]. W pierwszej kolejności do zespołu wybrała muzyczki: Stefanię Baruch (gitara i mandolina) i Danutę Kollakową (inne źródło: Jadwiga Kollakowa[5]) (perkusja, cymbały, później fortepian), które przyjechały z nią do Auschwitz. Następnie dołączyła Maria Moś (mandolinistka i kopistka nut)[8]. W czerwcu 1943 r., kiedy oficjalnie rozpoczęto występy, orkiestra liczyła już 20 muzyczek, a Czajkowska zorganizowała potrzebne instrumenty: część ze skonfiskowanego majątku więźniów, część z męskiej orkiestry obozowej[2]. Ponieważ jako kapo była pod presją SS, starała się skłonić muzyczki do dobrego grania za pomocą szorstkości i przemocy (w tym bicia i wyzwisk), ale dbała też o to, by m.in. do orkiestry przyjmowano także niemuzykalne kobiety[8].
Zdaniem Susan Eischeid, autorki książki The Truth about Fania Fénelon and the Women’s Orchestra of Auschwitz-Birkenau[wymaga weryfikacji?], Czajkowska przez wielu uważana była za „przeciętnego muzyka”, co powodowało problemy z rozwojem orkiestry[9].
Podobnie jak inni muzycy obozowej kobiecej orkiestry, Czajkowska była więźniarką, której obecność w utworzonej formacji pomogła uniknąć śmierci[3]. W lipcu 1943 r. do obozu przybyła Alma Rosé, utalentowana muzyczka, siostrzenica Gustava Mahlera, która przejęła prowadzenie orkiestry[3]. Czajkowska służyła jako blokowa[6] i wspierała orkiestrę, do października 1944 r. grając tam na fortepianie i skrzypcach[2].
Przypisy edytuj
- ↑ Zofia Czajkowska [online], holocaustmusic.ort.org [dostęp 2023-03-25] (ang.).
- ↑ a b c Susan J. Eischeid, The truth about Fania Fénelon and the Women’s Orchestra of Auschwitz-Birkenau, Switzerland 2016, ISBN 978-3-319-31038-1, OCLC 952420931 [dostęp 2023-03-25].
- ↑ a b c d Patrycja Dołowy, Dziewczęca Orkiestra z Birkenau, [w:] Wirtualny Sztetl [online], sztetl.org.pl [dostęp 2023-04-25].
- ↑ Birte Hundhammer, Funktionen von Lagerorchestern am Beispiel des Frauenorchesters Auschwitz-Birkenau, 19 kwietnia 2007, ISBN 978-3-638-88076-3 [dostęp 2023-03-25] (niem.).
- ↑ a b s, 80. rocznica I transportu Polek do KL Auschwitz [online], NowyTarg24.tv, 27 kwietnia 2022 [dostęp 2023-03-25] (pol.).
- ↑ a b they played for one reason – to survive [online], The Girls in the Auschwitz Band, 29 marca 2018 [dostęp 2023-03-25] (ang.).
- ↑ Neustadt / Podobozy / Historia / Auschwitz-Birkenau [online], www.auschwitz.org [dostęp 2023-03-25].
- ↑ a b Gabriele Knapp, Das Frauenorchester in Auschwitz musikalische Zwangsarbeit und ihre Bewältigung, Hamburg 1996, ISBN 978-3-928770-71-2, OCLC 243832784 [dostęp 2023-03-25].
- ↑ Kellie D. Brown: The sound of hope: music as solace, resistance and salvation during the Holocaust and World War II. McFarland, 2020, s. 44. ISBN 978-1476670560. Cytat: Regardless, all seem to agree that Zofia Czajkowska proved an unexceptional musician, which limited the progress of the orchestra..