3 Armia (II RP)
3 Armia (3 A) – związek operacyjny Wojska Polskiego, utworzony w trakcie wojny polsko-bolszewickiej rozkazem Wodza Naczelnego marsz. Józefa Piłsudskiego z 19 kwietnia 1920. W ciągu niecałych dziewięciu miesięcy była trzykrotnie formowana i rozformowana, podobnie jak 2 Armia. Po rozwiązaniu stała się zalążkiem inspektoratu armii.
| Historia | |
| Państwo | |
|---|---|
| Sformowanie | |
| Rozformowanie | |
| Dowódcy | |
| Pierwszy |
gen. ppor. Edward Śmigły-Rydz |
| Ostatni |
gen. ppor. Władysław Sikorski |
| Działania zbrojne | |
| wojna polsko-bolszewicka (wyprawa kijowska, Bitwa Warszawska, bitwa nad Niemnem) | |
| Organizacja | |
| Dyslokacja | |
| Rodzaj sił zbrojnych | |
| Podległość | |
| Skład | |
Historia edytuj
W związku z przygotowaniami do wyprawy kijowskiej zreorganizowano WP, polegające na tym, że w marcu na miejsce frontów powołano armie. Nosiły one numery: 1, 2, 4, 6 i 7. 3 Armię powołano nieco później, z oddziałów różnego pochodzenia. Miała być główną siłą uderzeniową, która zniszczy 12 Armię i zdobędzie Kijów. Jej dowódcą został gen. ppor. Edward Śmigły-Rydz, ale faktyczne dowództwo podczas operacji objął marsz. Józef Piłsudski.
Ofensywa rozpoczęła się 25 kwietnia i była kierowana bezpośrednio przez marsz. Piłsudskiego. 3 Armia uderzyła na Żytomierz i Korosteń. Następnego dnia znalazła się pod wyznaczonymi celami, a w nocy kawaleria gen. Romera zdobyła Koziatyn, co doprowadziło do rozbicia i zniszczenia części sił 12 Armii bolszewickiej do tego stopnia, że do końca wojny nie odzyskała już pełnej sprawności bojowej. Ponadto jej dowództwo straciło łączność z resztkami swoich jednostek, bezładnie wycofujących za na Dniepr. Armia kontynuowała ofensywę, zdobywając Fastów i Makarów, a następnie zatrzymując się w celu rozeznania sytuacji i przegrupowania. 3 maja rozwiązano 3 A, po to by reaktywować ją dzień później. Uderzenie ruszyło się w nocy z 5 na 6 maja i po natrafieniu na słaby opór na przedpolach 1 DPLeg. 7 maja wkroczyła bez walki do Kijowa i po uchwyceniu przyczółka na Dnieprze 3 A rozpoczęła działania defensywne. Rozpoczął się miesiąc względnego spokoju, w czasie którego rozwiązano 2 A, resztę armii (3 i 6) podporządkowano Frontowi Ukraińskiemu.
27 maja ruszyła ofensywa sowiecka - 14 A uderzyła na 6 A, Konarmia Budionnego na przełom armii polskich, a 12 A i grupa Jakira na 3 A w rejonie Kijowa. 5 czerwca Armia Konna przerwała front i wkroczyła na tyły wojsk polskich. 10 czerwca zdobyła Fastów, a 12 Armia przeprawiła się przez Dniepr, przez co armia gen. ppor. Śmigłego została okrążona. To właśnie ją uratowało, gdyż dowództwo radzieckie uznało, że 12 Armia sama sobie poradzi z osaczonymi formacjami polskimi. 10 czerwca 3 Armia przerwała cienki kordon i ruszyła na Korosteń. Po walkach w nocy z 11 na 12 czerwca z oddziałami Golikowa oraz 15 czerwca z 1 AK przedostała się do wyznaczonego celu. W związku z niepowodzeniami NDWP reaktywowało 2 Armię, którą w walkach wspomógł 1 ppleg. z 3. armii. Formacja Śmigłego-Rydza musiała się jednak wycofać na Owrucz. Pod koniec czerwca rozpoczęła się realizacja planu okrążenia i zniszczenia armii Budionnego. Miała wziąć w niej udział 1 DP, lecz nie zdążyła i na początku lipca cała 3 A w wyniku walk pod Olewskiem ustąpiła za Uborć. Natarcie 1 DPLeg. rozpoczęło się dopiero 6 lipca, a skierowane było na 4 DK w Tuczynie.
Na początku lipca wojska Frontu Południowo-Wschodniego przegrupowały się i 3 Armia zajęła pozycje obronne nad Styrem. W tym czasie 12 Armia przedostała się bez przeszkód przez Horyń i toczyła walki wiążące z formacjami gen. Zielińskiego, które na początku sierpnia wycofały na Lubelszczyznę. Było to związane z przygotowaniami do rozstrzygającej bitwy wojny 1920 r.
W tej bitwie 3 Armia miała osłaniać Lubelszczyznę i wraz z 4 A nacierać na flankę wojsk nieprzyjaciela. Uderzenie rozpoczęła 16 sierpnia i tego dnia przeszła średnio po 45 km, zdobywając Włodawę i Wohyń, rozbijając Grupę Mozyrską. 17 sierpnia zniszczyła 58 DS i część pomniejszych jednostek, podchodząc pod Brześć i odbijając Białą Podlaską. Następnego dnia kontynuowała ofensywę, do momentu otrzymania rozkazów nr 8875/III i 8885/III, zgodnie z którymi Front Środkowy został zreorganizowany - 3 A została przesunięta na Chełmszczyznę i Lubelszczyznę do walki z Budionnym, a z części jej oddziałów utworzono nową, trzecią już 2 Armię.
3 A została zreorganizowana i od 26 sierpnia dowodził nią dotychczasowy dowódca 5 A, gen. ppor. Władysław Sikorski. 25 sierpnia ruszyła w kierunku Zamościa, który osiągnęła 29 sierpnia. Niewielka załoga (kilka batalionów i ukraińska 6 DS) stawiała zaciekły opór, co pozwoliło 3 Armii i grupie gen. Hallera z 6 Armii na wzięcie w kleszcze 1 Armię Konną. Udało jej się uciec, lecz doznała tak ciężkich strat (jak np. w bitwie pod Komarowem), że do końca wojny nie osiągnęła pierwotnej sprawności bojowej i dowództwo polskie mogło spokojnie planować kolejne operacje.
12 września zagon na Kowel, odcinający dowództwo 12 A od oddziałów, rozpoczął ofensywę 3. i 6. armii na froncie południowym. Grupa gen. Krajowskiego (7 i 18 DP, oddziały białoruskie) zdobyła Kowel, powodując odwrót przeciwnika nad Styr. Również grupa gen. Żeligowskiego (10 DP i brygada kozacka) poczyniła postępy, zdobywając Sokal, następnie Brody, Beresteczko i kierowała się na Krzemieniec. Oddziały 12 A i 1 AK próbowały stawić opór nad Horyniem, ale ostatecznie wycofały na Słucz i Uborć. Grupa gen. Krajowskiego wspomogła też oddziały walczące na północnym odcinku frontu 26 września zdobywając Pińsk, lecz było to już po rozwiązaniu 3 Armii rozkazem z 23 września.
4 października 3 Armia została reaktywowana i jej dowódcą został ponownie gen. Sikorski. Swoimi siłami wiązała armię litewską (2 i 3 DP) na odcinku od granicy z Niemcami do Oran. 8 października 1 DLB upozorowała bunt i następnego dnia zajęła Wilno. Polska formalnie odżegnywała się od akcji gen. Żeligowskiego, w rzeczywistości 3 A osłaniała od zachodu "zbuntowane" jednostki. W związku z tym, że zmalało ryzyko kontrataku litewskiego 9 grudnia NDWP rozwiązało dowództwo 3 Armii, które miało się stać zalążkiem inspektoratu armii.
Dowództwo i skład edytuj
| Ordre de Bataille | ||||
|---|---|---|---|---|
| V 1920 | 3 VIII 1920 | 28 VIII 1920 | IX 1920 | X 1920 |
| 1 DP Leg. | 2 Dywizja Piechoty Legionów | 1 DL-B | ||
| 4 DP | 4 DP | |||
| 6 Siczowa Dywizja Strzelców | ||||
| 7 Dywizja Piechoty | 17 DP | |||
| 9 Dywizja Piechoty | B Syb. | |||
| 10 Dywizja Piechoty | ||||
| 18 DP | ||||
| DJ | 4 BJ | 2 Dywizja Jazdy[potrzebny przypis] | ||
| kombinowana BJ | ||||
| Grupa gen. Bułak-Bałachowicza | ||||
| Dońska Brygada Kozaków[a] | ||||
| Ochotnicza Brygada Kozaków[1][b] | dwie brygady Kozaków | |||
| Białoruska Armia Narodowa | ||||
| V dlot | 2 ew | |||
| 14 ew | ||||
| 21 en | ||||
Obsada personalna dowództwa armii edytuj
- Dowódca armii:
- gen. ppor. Edward Śmigły-Rydz (do 9 VII 1920)
- gen. por. Zygmunt Zieliński (23 VI[2] – 29 VIII[3])
- gen. ppor. Władysław Sikorski (od 27[c]/30 VIII – 9 XII 1920)
- dowódca etapów 3 Armii – płk piech. Władysław Chełchowski
- szef Oddziału IV - kpt. p. SG Józef Wiatr (IV - XII 1920)
- szef łączności – mjr Alfred Wallner
Uwagi edytuj
- ↑ Brygada płk. Aleksandra Salnikowa
- ↑ Brygada Wadima Jakowlewa
- ↑ data nominacji
Przypisy edytuj
- ↑ Wyszczelski 2013 ↓, s. 289.
- ↑ Jaskulski 2013 ↓, s. 131.
- ↑ Wyszczelski 2013 ↓, s. 290.
Bibliografia edytuj
- Norman Davies, White Eagle, Red Star: The Polish-Soviet War, 1919-20, London: Pimlico, 2003, ISBN 83-03-01373-4.
- Waldemar Jaskulski, Generał brygady Józef Konstanty Olszyna-Wilczyński (1890-1939), Włocławek: Expol, 2013, ISBN 978-83-60541-09-8.
- Tadeusz Wawrzyński, Dowództwa armii 1920-1922, „Biuletyn Centralnego Archiwum Wojskowego”, 22, 1999.
- Mieczysław Wrzosek, Wojny o granice Polski Odrodzonej, Warszawa: Wiedza Powszechna, 1992, ISBN 83-214-0752-8.
- Lech Wyszczelski, Wojna o polskie Kresy 1918-1921, Bellona, 2013, ISBN 978-83-11-12866-8.