ABC (dziennik)
ABC (od 1935 „ABC – Nowiny Codzienne”) – polski dziennik związany z ruchem narodowym, wydawany w Warszawie w latach 1926–1939, publikujący zarówno treści na dość wysokim poziomie, jak i bardzo radykalne, antysemickie[3][4][5][6]. Pismo było sponsorowane przez faszystowski rząd włoski[7].
 Nagłówek dziennika „ABC” z 31 grudnia 1930, z zapowiedzią druku Kariery Nikodema Dyzmy Tadeusza Dołęgi-Mostowicza | |
| Częstotliwość | |
|---|---|
| Państwo | |
| Wydawca |
od 1934 Obóz Narodowo-Radykalny |
| Pierwszy numer |
24 września 1926[2] |
| Ostatni numer |
wrzesień 1939 |
| Redaktor naczelny | |
Ogólna charakterystyka edytuj
Na winiecie dziennika był napis: „Aktualne, Bezpartyjne, Ciekawe” lub „Aktualne, Bezkompromisowe, Ciekawe”[8], co było nawiązaniem do pierwszych liter tytułu. Od innych polskich pism odróżniała się formułą zaczerpniętą z prasy zachodnioeuropejskiej i amerykańskiej. Na początku lat 30. XX wieku w redakcji rozpoczęła się rywalizacja pomiędzy młodymi działaczami narodowo-radykalnymi a starszymi dziennikarzami, którzy uważani byli za zwolenników parlamentaryzmu i liberalizmu.
Dodatki i mutacje edytuj
Tytuł ukazywał się z licznymi dodatkami („ABC Filmowe”, „Dodatek ABC Niedzielny”, „ABC Radiowe”)[9]. Z dodatku niedzielnego pisma wyłonił się tygodnik „Prosto z Mostu”[10]. Ponadto wychodziły mutacje: „ABC Białostockie Nowiny Codzienne” (1933), „ABC Kaliskie” (1926–1933), „ABC Kolskie” (1926–1931), „ABC Kurier Białostocki“ (1928), „ABC Lubelskie” (1926–1931)[11], „ABC Łowickie” (1932), „ABC” dla Włocławka i Kujaw (1926–1939), „ABC Płockie” (1926–1927), „ABC Podlaskie“ (1926–1928), „ABC Radomsko-Kieleckie” (1926–1927), „ABC Sieradzkie” (1927), „ABC Ziemi Łomżyńskiej” (1929–1930), „ABC Ziemi Piotrkowskiej” (1926–1933), „ABC Ziemi Suwalskiej” (1927–1930)[12].
Redakcja, dziennikarze i współpracownicy edytuj
Początkowo pismo redagowane przez Stanisława Strzetelskiego, po 1934 roku związane z Obozem Narodowo-Radykalnym[4][13][14]. We wrześniu 1936 roku tytuł został wykupiony przez narodowych radykałów od dotychczasowego właściciela, Jerzego Zdziechowskiego[15]. Gazeta stała się organem prasowym działającego tajnie ONR. Funkcję redaktora naczelnego pełnił Wojciech Zaleski[16], następnie zaś Tadeusz Gluziński (od 1938 roku). W redakcji pracowali m.in. Jan Korolec (red. wewnętrzny), Alina Rossmanowa (sekretarz redakcji), Maria Rutkowska (dziennikarka), Antoni Szperlich (red. gospodarczy), Przemysław Warmiński (red. zagraniczny) i Jerzy Stokowski (red. kulturalny)[17]. Od 1935 na czele działu sportowego stał Jerzy Edigey[18]. Na łamach pisma zadebiutował Jerzy Andrzejewski[19][20].
Po Strzetelskim redaktorami naczelnymi byli: Jan Sommer (od numeru 18, 1928), Jan Żebrowski (od numeru 251, 1930), Józef Matuszczyk (od numeru 77, 1932)[21], Czesław Chmielewski (od numeru 102, 1932), ponownie Matuszczyk (od numeru 30, 1934) Wojciech Zaleski (od numeru 269, 1936), Tadeusz Gluziński (od numeru 380, 1937) oraz Jan Korolec (od numeru 295, 1938)[22].
Profil ideowy edytuj
W 1936 na międzynarodowej wystawie prasy katolickiej w Watykanie tytuł był obecny wśród innych 50 polskich dzienników, które uznawano za katolickie[23]. Dziennik promował postawy ksenofobiczne i antysemickie. Redaktorzy nawoływali m.in. do segregacji na kolei – wydzielenia wagonów dla Polaków i oddzielnych dla Żydów. Propagowano tzw. „żółtą łatę” do oznaczania Żydów, ich pomocników i żydowskich sklepów. Namawiano do bojkotu sklepów żydowskich, a polskie czasopisma do bojkotu reklamodawców żydowskich[24]. Reklamowano za to m.in.: „chrześcijańskie skarpetki i bieliznę” czy „jedyne kąpiele chrześcijańskie”[25]. Potępiono zamach Herschela Grynszpana, który określono mianem „zbrodniczego”. Noc kryształowa była za to dla redakcji formą żydowskiej „pokuty”[25]. W piśmie piętnowano masonerię[26].
Schyłek tytułu edytuj
W 1939 gazeta była cenzurowana, wielokrotnie konfiskowano również jej całe nakłady, spadały dochody z reklam, co oznaczało poważne problemy co do jej przyszłości. Po wybuchu wojny ostatni numer pisma ukazał się w połowie września 1939 roku. Jan Korolec zdołał wznowić dziennik na początku października (przeprowadzono m.in. wywiad ze Stefanem Starzyńskim) i ukazywał się jedynie kilka dni[27].
Przypisy edytuj
- ↑ E. Maj, „ABC”, [w:] A. Dawidowicz, E. Maj, A. Szwed-Walczak, Prasa Narodowej Demokracji 1893-1939. Tytuły prasowe, wydawcy i dziennikarze, motywy publicystyczne, t. 1: A-D, Lublin 2022, s. 31.
- ↑ M. Ratyński, „ABC” (od 1935 r. „ABC - Nowiny Codzienne”), [w:] Encyklopedia ruchu narodowego. Organizacje, wydarzenia, pojęcia, t. 3, red. K. Kawęcki, Warszawa 2023, s. 1.
- ↑ Lata 1926 – 1930: opozycyjna prasa prawicowa. W: Andrzej Paczkowski: Prasa polska w latach 1918–1939. Jerzy Łojek (red.). Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1980, s. 115. ISBN 83-01-01727-9. (pol.).
- ↑ a b praca zbiorowa: Wielka Encyklopedia Powszechna PWN. Wyd. I. T. 1: A–Ble. Warszawa: PWN, 1968, s. 3, kol. 2, seria: B. (pol.).
- ↑ praca zbiorowa: Wielka encyklopedia PWN. Wyd. I. T. 1: a – analiza nakładów. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN SA, 2001, s. 26, kol. 2. (pol.).
- ↑ Janina Katarzyna Rogozik. Czytelnicy Naszego Przeglądu. „Zeszyty prasoznawcze”. Nr 1–2 (165–166). XLIV, s. 84, 2001. Walery Pisarek (redaktor naczelny). Kraków: Uniwersytet Jagielloński. ISSN 0555-0025. [dostęp 2017-08-08]. (pol.).
- ↑ S. Rudnicki: Obóz Narodowo-Radykalny. Geneza i działalność. Czytelnik, 1985, s. 282. ISBN 978-83-07-01221-6.
- ↑ E. Maj, Komunikowanie polityczne narodowej demokracji 1918–1939, Wydawnictwo UMCS, Lublin 2010, s. 253 ISBN 978-83-227-3228-1
- ↑ J. Mikosz, Wywiad, reportaż i korespondencja na łamach wybranych dodatków kulturalnych do prasy codziennej dwudziestolecia międzywojennego, "Acta Universitatis Lodziensis. Folia Litteraria Polonica”, 11, 2008, passim.
- ↑ J. Mikosz, Obecność problematyki literackiej i tekstów literackich wśród innych komunikatów kulturowych w dodatkach okresu międzywojennego, „Acta Universitatis Lodziensis. Folia Litteraria Polonica”, 10, 2008, s. 273.
- ↑ A. Notkowski, Prasa lubelska na tle czasopiśmiennictwa polskiego Drugiej Rzeczypospolitej, „Kwartalnik Historii Prasy Polskiej”, 22, 1983, 4, s. 22–23.
- ↑ E. Maj, Komunikowanie polityczne narodowej demokracji 1918–1939, Wydawnictwo UMCS, Lublin 2010, s. 254 ISBN 978-83-227-3228-1
- ↑ A. Landau-Czajka, Naród i państwo w publicystyce polskiej skrajnej prawicy nacjonalistycznej lat 1926–1939, „Dzieje Najnowsze”, 23, 1991, 2, s. 60.
- ↑ A. Landau-Czajka, Wychowanie dla wojny. Ideologia wychowawcza polskiej prawicy nacjonalistycznej, „Kwartalnik Historyczny”, 97, 1990, nr 3–4, s. 158.
- ↑ Natomiast W.J. Muszyński, Duch młodych. Organizacja Polska i Obóz Narodowo-Radykalny w latach 1934–1944. Od studenckiej rewolty do konspiracji niepodległościowej, IPN, Warszawa 2011, s. 165. ISBN 978-83-7629-283-0 podaje informację, że Zdziechowski przekazał oficjalnie swoje udziały 20 października 1936 spółce wydawniczej w składzie: Antoni Goerne, Mieczysław Harusewicz i Edward Kemnitz.
- ↑ Marek Hańderek, Geneza i początek działalności konspiracyjnej Unii, [w:] M. Gałęzowski (red.), Polska pod okupacją 1939-1945", t. 1,, Warszawa 2015, s. 127.
- ↑ Wojciech Jerzy Muszyński, Duch młodych. Organizacja Polska i Obóz Narodowo-Radykalny w latach 1934–1944. Od studenckiej rewolty do konspiracji niepodległościowej, Warszawa: IPN, 2011, s. 165, ISBN 978-83-7629-283-0, OCLC 803650487.
- ↑ L. Sługocki, Jerzy Korycki – „Edigey” (1913–1983), „Palestra”, 33, 1989, nr 4 (376), s. 97.
- ↑ L.M. Bartelski, Polscy pisarze współcześni 1939–1991. Leksykon, Tower Press, Gdańsk 2000, s. 19.
- ↑ E. Nunvářová, Odbicie przemian życiowych Jerzego Andrzejewskiego w twórczości literackiej do lat pięćdziesiątych, z naciskiem na Popiół i diament, Diss. Masarykova univerzita, Filozofická fakulta, 2010, s. 14.
- ↑ E. Maj, „ABC”, [w:] A. Dawidowicz, E. Maj, A. Szwed-Walczak, Prasa Narodowej Demokracji 1893-1939. Tytuły prasowe, wydawcy i dziennikarze, motywy publicystyczne, t. 1: A-D, Lublin 2022, s. 31.
- ↑ E. Maj, „ABC”, [w:] A. Dawidowicz, E. Maj, A. Szwed-Walczak, Prasa Narodowej Demokracji 1893-1939. Tytuły prasowe, wydawcy i dziennikarze, motywy publicystyczne, t. 1: A-D, Lublin 2022, s. 31-32.
- ↑ M. Rzadkowska, Kościół katolicki a lektura w dwudziestoleciu międzywojennym, „Acta Universitatis Lodziensis. Folia Librorum”, 1999, 9, s. 99.
- ↑ Na progu Nowego Roku. ABC po 112 dniach istnienia.. „ABC. Nowiny Codzienne”, s. 5, 1937-01-01. Warszawa: Spółka Wydawnicza „ABC”.
- ↑ a b J. Leociak, Młyny Boże. Zapiski o Kościele i Zagładzie, 2018, s. 56-58
- ↑ L. Hass, Druga wizyta John`a Henry`ego Cowlesa w Polsce i jej późniejsze perypetie, 1936–1947: w świetle relacji i dokumentów, „Ars Regia”, 2, 1993, 2 (3), s. 78.
- ↑ Wojciech Jerzy Muszyński, Duch młodych. Organizacja Polska i Obóz Narodowo-Radykalny w latach 1934–1944. Od studenckiej rewolty do konspiracji niepodległościowej, Warszawa: IPN, 2011, s. 165–166, ISBN 978-83-7629-283-0, OCLC 803650487.
Bibliografia edytuj
- Wojciech J. Muszyński: Obóz Narodowo-Radykalny i Organizacja Polska – zarys działalności przedwojennej. W: Obóz narodowy w obliczu dwóch totalitaryzmów. Warszawa: Instytut Pamięci Narodowej, 2010, s. 24. ISBN 978-83-7629-145-1.
- Elżbieta Stadtmüller-Wyborska, Polska koncepcja rozbrojenia moralnego z lat 1931–1932 w świetle prasy opozycyjnej, „Acta Universitatis Lodziensis. Folia Historica”, 42, 1991, s. 115–130.